Αφίδες

Οι αφίδες ανήκουν στην υπεροικογένεια Aphidoidea στη σειρά Sternorrhycha της τάξης Homoptera στην οποία έχουν καταγραφεί περί τα 4000 είδη. Οι αφίδες είναι αλλιώς γνωστές ως μελίγκρα, ψείρα ή φυτόψειρα.

Είναι έντομα μικρού μεγέθους με μήκος σώματος 1-10 mm, σχήμα ωοειδές και το σώμα τους είναι μαλακό. Άλλα χαρακτηριστικά που κάνουν τις αφίδες να διαφέρουν από άλλα έντομα είναι:

• Η βάση του ρύγχους βρίσκεται μεταξύ και εμπρός από τα ισχία του πρώτου ζεύγους ποδιών.

• Η κεραία αποτελείται από τα δυο βασικά άρθρα (σκάπος και ποδίσκος) και το σχετικά λεπτό μαστίγιο, που συνήθως έχει τέσσερα άρθρα. Το τελευταίο άρθρο της κεραίας αποτελείται από το βασικό τμήμα και την τελική απόληξη.

• Κάτω από κάθε σύνθετο οφθαλμό υπάρχει ένας οπτικός λοβός με τρία οματίδια (τριοματίδιο).

• Ο ταρσός αποτελείται από δυο άρθρα.

• Οι πτέρυγες έχουν μόνο ένα χαρακτηριστικό επίμηκες νεύρο.

• Στη ραχιαία πλευρά του πέμπτου κοιλιακού άρθρου υπάρχει ένα ζεύγος από σιφώνια ή κεράτια (τα σιφώνια είναι εκφορητικοί αγωγοί αδένων παραγωγής φερομόνης συναγερμού).

• Η κοιλιά στα ενήλικα άτομα ενός πληθυσμού καταλήγει στην ουρά ή ουρίτσα (cauda) ( Dixon 1998).

Οι αφίδες ζουν σε ομάδες η μια κοντά στην άλλη με το κεφάλι συνήθως προς τη βάση του βλαστού ή του φύλλου. Επιβιώνουν σε τρυφερούς βλαστούς και φύλλα. Άλλα είδη είναι ριζόβια (προσβάλλουν τις ρίζες), άλλα είναι φυλλόβια (προσβάλλουν την κάτω επιφάνεια των φύλλων), άλλα είναι φυλλόβια και ριζόβια (προσβάλλουν φύλλα και ρίζες) και άλλα είναι κηκιδόβια (ζουν μέσα σε κηκίδες που δημιουργούνται στο φύλλωμα των ξενιστών τους, όπου τρέφονται). Τα περισσότερα είναι φυλλόβια.

Οι αφίδες είναι μυζητικά έντομα και τρέφονται σχεδόν συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Αφαιρούν μεγάλη ποσότητα χυμού από τα φυτά και το νύγμα πολλών ειδών προκαλεί συστροφή και χλώρωση των φύλλων. Τα άφθονα μελιτώδη απεκρίμματα ορισμένων ειδών ρυπαίνουν το φύλλωμα και τους καρπούς και ευνοούν την εμφάνιση καπνιάς, που δημιουργείται από ανάπτυξη σαπροφυτικών μυκήτων. Σε πολλά είδη έχουν αναπτυχθεί σχέσεις συμβίωσης με μυρμήγκια, τα οποία συλλέγουν τα μελιτώδη απεκρίμματα προστατεύοντας τις αφίδες από διάφορους εχθρούς (Dixon 1973).

Είναι από τις κυριότερες κατηγορίες εντόμων που μεταδίδουν στα φυτά παθογόνους ιούς. Ορισμένα είδη είναι φορείς πολλών ιών και προκαλούν σοβαρές ζημιές στα καλλιεργούμενα φυτά. Οι πυκνοί πληθυσμοί τους, ο μεγάλος αριθμός γενεών τους το έτος, που συχνά ξεπερνά τις 10 και η μετάδοση ιών στα φυτά κατατάσσουν τις αφίδες ανάμεσα στους πιο βλαβερούς εχθρούς των καλλιεργούμενων φυτών.

Οι αφίδες εμφανίζουν μεγάλους πληθυσμούς κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο και γενικά σε θερμό και υγρό καιρό. Την άνοιξη τα παρθενογενετικά θηλυκά αναπαράγονται ταχύτατα γιατί οι συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες και τα άφθονα τρυφερά φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί ευνοούν την ανάπτυξή τους. Σε κλίματα όπως της Ελλάδας, οι θερμοί και ξηροί μήνες του καλοκαιριού δεν ευνοούν τη συνεχή αναπαραγωγή των αφίδων και οι πληθυσμοί τους τότε περιορίζονται σημαντικά. Στην Ελλάδα το μέγιστο του αριθμού των ειδών των αφίδων όπως και των πληθυσμών τους παρατηρείται κατά το μήνα Μάιο (Τσιτσιπής et al. 1998).