Μορφολογικά χαρακτηριστικά μελισσών

Το σώµα της µέλισσας χωρίζεται σε 3 διακριτά µέρη: την κεφαλή, το θώρακα και την κοιλία. Σε κάθε ένα από αυτά βρίσκονται διάφορα όργανα, τα οποία περιγράφονται παρακάτω.

• Κεφαλή. Στην κεφαλή της µέλισσας συναντάµε τους οφθαλµούς, τις κεραίες και τα στοµατικά µόρια.

Οφθαλµοί. Η µέλισσα έχει 2 σύνθετους οφθαλµούς στα πλάγια της κεφαλής, καθένας των οποίων αποτελείται από πολλά οµατίδια. Με τους σύνθετους οφθαλµούς η µέλισσα βλέπει παραστάσεις. Αντίθετα, µε του απλούς οφθαλµούς, οι οποίοι είναι 3 και βρίσκονται σε τριγωνική διάταξη στο µέτωπο της κεφαλής, αντιλαµβάνεται τις αλλαγές στην ένταση του φωτός.

Κεραίες. Οι κεραίες της µέλισσας είναι γονατοειδείς-νηµατοειδείς και αποτελούνται από τον σκάπο (ή σκήπο), τον ποδίσκο (ή µίσχο) και το µαστίγιο. Το µαστίγιο στις κεραίες των κηφήνων αποτελείται από 12 άρθρα, ενώ στη βασίλισσα και τις εργάτριες από 11 άρθρα. Πρόκειται για τα σηµαντικότερα αισθητήρια όργανα, στα οποία βρίσκονται τουλάχιστον 7 τύποι αισθητήριων οργάνων.

Στοµατικά µόρια. Όπως σε όλα τα έντοµα, έτσι και στις µέλισσες διακρίνουµε τα εξής στοµατικά µόρια:

1. άνω και κάτω χείλος,
2. δύο άνω γνάθοι,
3. δύο κάτω γνάθοι και
4. υποφάρυγγας.

Ο τύπος των στοµατικών µορίων είναι λείχων-µυζητικός, αν και οι δύο άνω γνάθοι είναι σκληρές και µπορούν να δαγκώσουν. Χρησιµεύουν για την κατεργασία του κεριού και της πρόπολης, το άνοιγµα των κελιών κ.ά. Η προβοσκίδα αποτελεί το όργανο διατροφής και συλλογής του νέκταρος. Στην άκρη της υπάρχει το κοχλιάριο, ένα µαλακό εξάρτηµα, µε το οποίο η µέλισσα λείχει τις επιφάνειες από τις οποίες τρέφεται.

• Θώρακας. Ο θώρακας αποτελείται από 3 τµήµατα, καθένα των οποίων φέρει ένα ζεύγος ποδιών, ενώ το δεύτερο και τρίτο τµήµα φέρουν και από ένα ζεύγος πτερύγων.

Πόδια. Το κάθε πόδι της µέλισσας αποτελείται από 5 τµήµατα: ισχύο, τροχαντήρας, µηρός, κνήµη και ταρσός. Το πρόσθιο ζεύγος ποδιών λέγεται σµηκτικού τύπου επειδή φέρει την αποσµηκτική συσκευή, µεταξύ κνήµης και ταρσού, µε την οποία καθαρίζει τις κεραίες από τη γύρη και τη σκόνη. Το µεσαίο ζεύγος ποδιών είναι βαδηστικού τύπου, ενώ το οπίσθιο είναι συλλεκτικού τύπου και φέρει στην κνήµη το καλαθάκι της γύρης, ένα κοίλωµα στην πεπλατυσµένη κνήµη µέσα στο οποίο κουβαλάει τη γύρη. Επίσης, κάθε πόδι φέρει στο τελευταίο άρθρο του ταρσού (πρόταρσος) νύχια, τα οποία βοηθάνε τη µέλισσα να περπατάει σε ανώµαλες επιφάνειες, καθώς επίσης και µια άλλη κατασκευή, το αρόλειο, το οποίο είναι µαλακό, σαν µαξιλαράκι, και βοηθάει το βάδισµα σε λείες επιφάνειες.

Πτέρυγες. Η µέλισσα έχει δύο ζεύγη πτερύγων, µεµβρανοειδούς τύπου. Κατά την πτήση ενώνονται µεταξύ τους µε άγκιστρα και έτσι µεγαλώνει η επιφάνεια πτήσης. Η µέση ταχύτητα πτήσης της εργάτριας µέλισσας είναι περίπου 24 Κm/h.

• Κοιλία. Η κοιλιά των µελισσών αποτελείται από 10 συνολικά κοιλιακούς δακτυλίους (7 ορατούς και 3 µη διακριτούς). Κάθε ένας από αυτούς αποτελείται από δύο επιφάνειες, τον τεργίτη (άνω επιφάνεια) και τον στερνίτη (κάτω επιφάνεια). Οι κοιλιακοί δακτύλιοι ενώνονται µεταξύ τους µε µεµβράνες, προσδίδοντας έτσι ελαστικότητα στην κοιλιά. Στην κοιλιά της µέλισσας βρίσκονται το σύνολο των εσωτερικών οργάνων, καθώς επίσης και το κεντρί. Το κεντρί είναι όργανο άµυνας. Αυτό της εργάτριας είναι

ευθύ και φέρει άγκιστρα, ενώ της βασίλισσας είναι κυρτό και λείο. Ο κηφήνας δε φέρει κεντρί. Το κεντρί θεωρείται ότι είναι διαφοροποίηση του ωοθέτη.

Όταν η εργάτρια κεντρίσει, δε µπορεί να ξαναβγάλει το κεντρί (εξαιτίας των αγκίστρων), το οποίο αποκολλάται µαζί µε το σάκο δηλητηρίου και τους περιβάλλοντες µυς. Οι µυς συνεχίζουν να συσπώνται και το δηλητήριο διοχετεύεται για περίπου 30-60 δευτερόλεπτα αφότου έχει ξεκολλήσει από το σώµα της µέλισσας. Γι’ αυτό, έπειτα από κάποιο κέντρισµα, το κεντρί πρέπει να αποµακρύνεται όσο γίνεται γρηγορότερα, και µάλιστα µε κάποιο αιχµηρό αντικείµενο µε φορά παράλληλη προς το δέρµα. Αν προσπαθήσουµε να το πιάσουµε από πάνω, απλά θα διοχετεύσουµε γρηγορότερα το δηλητήριο στον ιστό που κεντρίστηκε, καθώς θα πιέσουµε το σάκο δηλητηρίου.