Ο τοκετός

Ο τοκετός αποτελεί το σύνολο των γεγονότων που θα επιτρέψουν στο μόσχο να γεννηθεί.

Ωστόσο, δεν περιορίζεται στην εξώθηση του μόσχου από τη μήτρα της μάνας του: ο τοκετός αφορά και την εξώθηση των εμβρυϊκών θηκών, οι οποίες ακολουθούν κανονικά την ίδια διαδρομή με το μοσχάρι κατά τις ώρες που ακολουθούν τη γέννησή του. Ο τοκετός προκαλεί στην αγελάδα το ξεκίνημα της γαλακτοπαραγωγής, χάρις στην οποία θα τραφεί ο μόσχος με θηλασμό, εξ ού και ο όρος θηλάζουσα αγελάδα.

Η κύηση της αγελάδας διαρκεί συνολικά 9 μήνες. Αλλά σε όλη αυτή τη διάρκεια, το έμβρυο δεν μεγαλώνει με την ίδια ταχύτητα: το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξής του λαμβάνει χώρα κατά τους τρεις τελευταίους μήνες (από την 190η ημέρα έως την 282η ημέρα). Το βάρος του μελλοντικού μόσχου περνάει τότε κατά μέσον όρο από 4 κιλά (βάρος το οποίο αποκτά μέσα σε 6 μήνες) σε περίπου 40 κιλά.

Στη διάρκεια ολόκληρης της κύησης, οι διατροφικές ανάγκες της αγελάδας αυξάνονται. Και κατά το τελευταίο τρίτο της κύησης, ο οργανισμός της αγελάδας που φέρει ένα μοσχάρι πρέπει να καλύπτει μονίμως δύο λίγο αντιφατικούς στόχους:

• η διατροφή της πρέπει να μπορεί να παρέχει αρκετό υλικό στο έμβρυο ώστε αυτό να πάρει 35 κιλά σε 3 μήνες,

• αλλά, ενώ μεγαλώνει μέσα στη μήτρα, ο μόσχος σπρώχνει τον πρώτο στόμαχο της αγελάδας προς τα μπρος. Αυτό μειώνει λίγο τον όγκο αυτού του στόμαχου και αυξάνει την πίεση στην κοιλιά της αγελάδας, τόσο στο πεπτικό σύστημα, στην ουροδόχο κύστη, ενώ αυξάνει τον συνολικό όγκο της κοιλιάς.

Η αγελάδα πρέπει λοιπόν να τρώει περισσότερο με ένα πιο συμπιεσμένο στομάχι. Καθίσταται επομένως ιδιαίτερα ευαίσθητη στα προβλήματα διατροφής, αλλά και στα ζητήματα υγιεινής (λοιμώξεις, στρες) που θα μπορούσαν να προκύψουν εκείνη την περίοδο.

Τα σημάδια προάγγελοι του τοκετού. Για να προβλέψει κανείς ποια στιγμή θα ξεκινήσει ο τοκετός, μπορούν να παρατηρηθούν πολλά σημεία :

1. Στην περίπτωση που η αγελάδα γεννά το πρώτο της μοσχάρι, ο μαστός διευρύνεται, φουσκώνει (οίδημα). Σε πιο ηλικιωμένες αγελάδες, η γαλακτοφορία ξεκινά λίγο πριν τον τοκετό.
2. Οι σύνδεσμοι της λεκάνης της αγελάδας χαλαρώνουν : διατείνονται, πράγμα που θα επιτρέψει στο μόσχο να περάσει μέσα από τη λεκάνη κατά τον τοκετό. Η χαλάρωση αυτή κατεβάζει τη βάση της ουράς ανάμεσα στις μύτες των οπίσθιων της αγελάδας, όταν κοιτάζει κανείς από πίσω. Η άκρη της ουράς είναι επίσης συχνά «πολύ μαλακή». Χωρίς το φυσιολογικό αυτό άνοιγμα, το μοσχαράκι δεν θα μπορούσε να αποβληθεί.
3. Μια ημιδιαυγής ροή βλέννας εμφανίζεται στο αιδοίο της αγελάδας : πρόκειται για το πώμα βλέννας που φράσσει τη μήτρα κατά τη διάρκεια όλης της κύησης, και το οποίο ρευστοποιείται τις ημέρες που προηγούνται της γέννησης.

Παρατήρηση του τοκετού. Είναι σημαντικό για τον κτηνοτρόφο να παρατηρεί τις αγελάδες του κατά τη διάρκεια του τοκετού. Κατ’ αρχάς, για να μπορεί να τοποθετεί έγκαιρα μια αγελάδα σε ξεχωριστό χώρο, όπου να μπορεί να γεννήσει ήσυχα. Αλλά και για να μπορεί έγκαιρα να εντοπίζει κάθε ανωμαλία η οποία θα απαιτούσε την παρέμβαση του κτηνίατρου.

Ωστόσο, πρέπει να αποφεύγεται η ενόχληση της αγελάδας κατά τον τοκετό: ορισμένοι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούν βιντεοκάμερα συνδεδεμένη με την ίδια τους την κρεβατοκάμαρα ώστε να μπορούν να παρατηρούν τον τοκετό της αγελάδας, η οποία επιλέγει να γεννήσει στη διάρκεια της νύχτας.

Είναι πολύ σημαντικό το μοσχαράκι να πάρει κανονική θέση μέσα στη μήτρα την ώρα του τοκετού : εάν η θέση του μόσχου είναι καλή, η αγελάδα θα μπορεί να γεννήσει χωρίς εξωτερική βοήθεια. Ωστόσο, σε 5% περίπου των περιπτώσεων, το μοσχαράκι δεν είναι καλά τοποθετημένο στη μήτρα.

Γίνεται τότε απαραίτητη η παρέμβαση του κτηνοτρόφου ή του κτηνίατρου προκειμένου να σωθούν το μοσχαράκι και η μητέρα. Ορισμένες φορές δεν είναι εφικτή η έξοδος του ζώου δια της φυσικής οδού. Ο κτηνίατρος προβαίνει τότε σε καισαρική τομή από το πλευρό της αγελάδας.

Τα τρία στάδια της διαδικασίας. Πριν γεννήσει το μοσχαράκι της, η αγελάδα ξαπλώνει, πράγμα που ξαναφέρνει τη μήτρα σε οριζόντια θέση και βελτιώνει την αποτελεσματικότητα των συσπάσεων της μήτρας : ο πρώτος στόμαχος ωθεί τότε με παθητικό τρόπο το μόσχο προς τα πίσω και οι συστολές τον «καθοδηγούν» προς την έξοδο.

Πρώτο στάδιο: διαστολή του τράχηλου της μήτρας και αρχή των συστολών Το πρώτο στάδιο του τοκετού διαρκεί συνήθως 4 ώρες (6 ώρες εάν η αγελάδα γεννά για πρώτη φορά). Ο τράχηλος της μήτρας που μέχρι τότε βρίσκεται σε συστολή διαστέλλεται. Ταυτόχρονα ξεκινούν οι πρώτες συστολές της μήτρας, σε ακανόνιστο ακόμα ρυθμό. Αρχίζουν να μετακινούν το έμβρυο προς τα πίσω. Αλλά ο αμνιακός σάκος είναι αυτός που θα βρεθεί μεταξύ εμβρύου και τράχηλου της μήτρας.

Δεύτερο στάδιο: η εξώθηση του μόσχου Το στάδιο αυτό διαρκεί από 2 έως 10 ώρες μια ενήλικη αγελάδα γεννά συνήθως ένα μοσχαράκι σε 3 ώρες. Οι συστολές γίνονται πιο έντονες και πιο κανονικές, ωθώντας το έμβρυο. Τότε σπάει ο αμνιακός σάκος. Το έμβρυο προχωρά προς την πύελο : κάνουν την εμφάνισή τους έξω πρώτα τα εμπρόσθια πόδια και στη συνέχεια το κεφάλι. Έτσι, δεν κόβεται ο ομφάλιος λώρος όσο το κεφάλι του μόσχου είναι ακόμα μέσα (οπότε ο μόσχος δεν θα μπορούσε να αναπνέει).

Τρίτο στάδιο: η ολοκλήρωση του τοκετού Κατά το τρίτο αυτό στάδιο, ο μόσχος βρίσκεται στο έδαφος, ακόμα αλειμμένος με ιξό, η μητέρα του το γλείφει και ο ομφάλιος λώρος έχει κοπεί. Εξωθείται τότε από τη μήτρα ο υπόλοιπος πλακούντας, ο όγκος του οποίου έχει απότομα μειωθεί, αλλά ο οποίος συνεχίζεται να συσπάται. Αυτά τα υπολείμματα πλακούντα, τα οποία ονομάζονται «ύστερο», εξωθούνται μέσα στις 12 ώρες που ακολουθούν τη γέννηση του μόσχου.

Σε περίπτωση που ο κτηνοτρόφος δεν βρει τα υπολείμματα αυτά δίπλα στην αγελάδα (αυτό συμβαίνει γενικά σε 5 με 10% των περιπτώσεων), καλεί τότε τον κτηνίατρο, ο οποίος υποβοηθά την κατάσταση, είτε εγχέοντας ουσίες που θα ενισχύσουν τις συστολές, είτε παρεμβαίνοντας με το χέρι. Πράγματι, εάν οι νεκροί αυτοί ιστοί παραμείνουν μέσα στη μήτρα, υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουν λοίμωξη.

Όλα τα μοσχάρια δεν έχουν το ίδιο βάρος κατά τη γέννηση. Αυτό εξαρτάται κυρίως από την ποικιλία των γονέων :

• τα βοοειδή ποικιλίας Charolais, για παράδειγμα, ανήκουν σε «κρεοπαραγωγό» ποικιλία : είναι πολύ ογκώδη και έχουν εντυπωσιακή μυϊκή μάζα, πράγμα που παρατηρείται μόλις γεννιούνται τα μοσχάρια τους, τα οποία ενίοτε υπερβαίνουν τα 50 κιλά,
• αντίστροφα, η αγελάδα της ποικιλίας Holstein, η οποία είναι γαλακτοπαραγωγός, έχει πιο λεπτό σχήμα και τα μοσχάρια της ζυγίζουν γύρω στα 40 κιλά.

Οι πρώτες φροντίδες στο νεογέννητο μοσχαράκι. Όταν ο κτηνοτρόφος παρίσταται στον τοκετό, μόλις γεννιέται ο μόσχος, αφαιρεί από τα ρουθούνια του όλες τις υγρές ουσίες που τα φράζουν και βεβαιώνεται ότι το μοσχάρι αναπνέει κανονικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το κρέμασμα του μόσχου με το κεφάλι προς τα κάτω συμβάλλει στην αφαίρεση αυτών των ουσιών από το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα.

Η απολύμανση του υπόλοιπου ομφάλιου λώρου παραμένει μία σημαντική κίνηση: η μόλυνση του ομφαλού είναι σχετικά συχνή επιπλοκή.

Τέλος, ο κτηνοτρόφος βεβαιώνεται ότι ο μόσχος θήλασε σε πολύ σύντομο διάστημα μετά τη γέννησή του. Πράγματι, το πρώτο γάλα της μάνας του είναι πλούσιο σε αντισώματα. Στη διάρκεια των 24 πρώτων ωρών της ζωής του μόσχου, το έντερό του είναι διαπερατό από τις πρωτεΐνες. Τα αντισώματα αυτά που περιέχονται στο πρώτο γάλα (το οποίο ονομάζεται πρωτόγαλα) περνούν τότε απευθείας από τον πεπτικό σωλήνα στο αίμα του μόσχου: «εμβολιάζεται» έτσι κατά κάποιο τρόπο παθητικά από τη μάνα του. Τα αντισώματα αυτά δεν διαρκούν παρά λίγες εβδομάδες, αλλά είναι αρκετό για το ανοσοποιητικό σύστημα του νεαρού μόσχου να πάρει τη σκυτάλη για την άμυνα κατά των μολύνσεων.

Τα μειονεκτήματα της γέννησης στο λιβάδι. Όταν ο μόσχος γεννιέται στο λιβάδι, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, πράγμα αρκετά σύνηθες για τις κρεοπαραγωγές ποικιλίες, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το μοσχάρι είναι να γεννηθεί σε δύσκολες μετεωρολογικές συνθήκες: οι περισσότεροι τοκετοί γίνονται στο τέλος του χειμώνα και μέχρι την άνοιξη. Το κρύο δεν καθιστά ιδιαίτερο κίνδυνο για ένα στεγνό μόσχο. Αλλά ο υγρός και κρύος καιρός εξαντλεί γρήγορα τα ενεργειακά αποθέματα των μόσχων. Η μητέρα αγελάδα παίζει ουσιαστικό ρόλο γλείφοντας το μοσχάρι μόλις γεννηθεί, διευκολύνοντας το θηλασμό του και προστατεύοντάς το από τα σαρκοβόρα ζώα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια εθνική έρευνα έδειξε ότι οι κακές μετεωρολογικές συνθήκες κατά τη γέννηση ήταν η πρώτη αιτία θνησιμότητας των μόσχων (ένα ζώο στα πέντε).

Και στην περίπτωση αυτή, χάρις στην παρατήρηση των ζώων από τον κτηνοτρόφο περιορίζονται τα διάφορα προβλήματα.