Θρεπτικά συστατικά ζωοτροφών

Θρεπτικά συστατικά, είναι οι ουσίες που εμπλέκονται στα μεταβολικά φαινόμενα του ζωικού οργανισμού και του επιτρέπουν την εκδήλωση μιας ή περισσοτέρων από τις φυσιολογικές του λειτουργίες.

Τα θρεπτικά συστατικά διακρίνονται σε δομικά και σε δυναμικά. Στα δομικά συστατικά περιλαμβάνονται οι υδατάνθρακες, τα λίπη, οι πρωτεΐνες, το νερό και από τα ανόργανα στοιχεία τα μακροστοιχεία (Ca, Mg, P, K, Na, Cl, S), δηλαδή οι κατηγορίες εκείνες των θρεπτικών συστατικών που λόγω ποσότητας, κυρίως, αλλά και άλλων βιοχημικών χαρακτηριστικών συμβάλλουν στη διάπλαση των ιστών του σώματος.

Πίνακας 3.1

Είδος και κατηγορία συστατικών που απαντώνται σε ζωοτροφές φυτικής προέλευσης

Είδος συστατικού	Κατηγορία συστατικού Θρεπτικό	Κατηγορία συστατικού Αντιδιαιτητικό	Κατηγορία συστατικού Αδρανές
1. Υδατάνθρακες
Σάκχαρα	+	-	-
Ολιγοσακχαρίτες	+	(+)	-
Πηκτίνες	+	(+)	-
Γλυκάνες	(+)	+	-
Άμυλο	+	-	-
Ημικυτταρίνη	+	-	-
Κυτταρίνη	+	-	-
2. Λιγνίνη	-	-	+
3. Οργανικά οξέα	+	(+)	-
4. Ν-ούχες ουσίες
Πρωτεΐνες	+	-	-
Μη πρωτεΐνες	(+)	(+)	(+)
5. Λιπαρές ουσίες	+	;	;
6. Βιταμίνες	+	-	-
7. Ανόργανα στοιχεία	+	-	+
8. Άλλα	-	+	+

Επί πλέον οι υδατάνθρακες, τα λίπη και υπό ορισμένες συνθήκες οι πρωτεΐνες χαρακτηρίζονται και ως φορείς ενέργειας, επειδή αποτελούν υποστρώματα οξειδώσεων και παραγωγής ενέργειας. Οι φορείς ενέργειας που περιέχονται στη μονάδα βάρους (Kg) μιας ζωοτροφής εκφράζουν το ενεργειακό της περιεχόμενο, δηλαδή τις μονάδες της συνολικής ενέργειας. Στο βαθμό που αυτή η ενέργεια αποδίδεται για ωφέλιμη χρησιμοποίηση στον οργανισμό του ζώου, όταν παράλληλα διατίθενται και όλα τα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά, εκφράζει τη λεγόμενη θρεπτική αξία (nutritive value) της ζωοτροφής, η οποία διαφέρει σε κάθε είδος ζώου.

Στα δυναμικά θρεπτικά συστατικά περιλαμβάνονται από τα ανόργανα στοιχεία τα ιχνοστοιχεία (Cu, Fe, Mn, Zn, Se, Co, I, κ.ά.) και οι βιταμίνες. Τα συστατικά αυτά περιέχονται στις ζωοτροφές, αλλά και στο σώμα των ζώων σε πολύ μικρές ποσότητες, η φυσιολογική τους δε δράση χαρακτηρίζεται από δυναμική παρέμβαση στον κυτταρικό μεταβολισμό.

Πίνακας 3.2

Είδος και κατηγορία συστατικών που απαντώνται σε ζωοτροφές ζωικής και ανόργανης προέλευσης

Προέλευση ζωοτροφής και είδος συστατικού	Κατηγορία συστατικού Θρεπτικό	Κατηγορία συστατικού Αντιδιαιτητικό	Κατηγορία συστατικού Αδρανές
Α. Ζωικής προέλευσης
1. Ν-ούχες ουσίες
Πρωτεΐνες	+	-	(+)
Μη πρωτεΐνες	-	-	+
2. Λιπαρές ουσίες	+	-	-
3. Βιταμίνες	+	-	-
4. Ανόργανα στοιχεία	+	-	(+)
5. Άλλα	-	*	-
Β. Ανόργανης προέλευσης
Ανόργανα στοιχεία	+	+	+

• Στις ζωοτροφές ζωϊκής προέλευσης μπορεί να απαντηθούν συστατικά με αντιδιαιτητική δράση μόνο από επιμόλυνση.

Οι υδατάνθρακες που αναφέρονται στον πίνακα 3.1, διακρίνονται ανάλογα με τα διαιτητικά τους χαρακτηριστικά σε διάφορες κατηγορίες όπως:

• Σε ευζύμωτους, στους οποίους περιλαμβάνονται τα σάκχαρα, το άμυλο και η ινουλίνη και στις ινώδεις ουσίες στις οποίες περιλαμβάνονται οι ημικυτταρίνες, η κυτταρίνη, οι πηκτίνες, καθώς και η λιγνίνη που ως συστατικό δεν ανήκει στους υδατάνθρακες και
• Σε υδατάνθρακες που αποτελούν μέρος του κυτταρικού περιεχομένου (σάκχαρα, άμυλο) και σε αυτούς που μετέχουν στη δομή του κυτταρικού τοιχώματος. Οι πολυσακχαρίτες αυτοί ονομάζονται μη αμυλώδεις και σε αυτούς περιλαμβάνονται οι ημικυτταρίνες, η κυτταρίνη, οι πηκτίνες, οι γλυκάνες, οι αραβοξυλάνες, κ.ά.

Οι αζωτούχες ουσίες που αναφέρονται στους πίνακες 3.1 και 3.2 είναι ουσίες που περιέχουν άζωτο στη χημική τους σύσταση. Από αυτές άλλες μεν ανήκουν στις πρωτεΐνες και άλλες στις μη πρωτεϊνικές αζωτούχες ουσίες. Οι πρωτεΐνες, ως γνωστόν, είναι μεγαλομοριακές ενώσεις αποτελούμενες από αλυσίδα αμινοξέων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και μερικά τα οποία ονομάζονται απαραίτητα αμινοξέα, επειδή δεν μπορούν να συντεθούν από τους ανώτερους ζωικούς οργανισμούς και πρέπει να προσλαμβάνονται μέσω των τροφών. Τα αμινοξέα αυτά είναι η βαλίνη, η θρεονίνη, η ισολευκίνη, η ιστιδίνη, η λευκίνη, η λυσίνη, η μεθειονίνη, η τρυπτοφάνη, η φαινυλαλανίνη και επί πλέον για τα πτηνά η αργινίνη.

Οι μη πρωτεϊνικές αζωτούχες ενώσεις περιλαμβάνουν ουσίες όπως:

1. Βεταΐνη,
2. Αμίδια,
3. Αμμωνιακά άλατα,
4. Νιτρικά άλατα,
5. Αλκαλοειδή,
6. Γλυκοζίτες,
7. Αμμωνία,
8. Ουρία,
9. Χιτίνη, κ.ά.

Οι λιπαρές ουσίες είναι συστατικά των ζωοτροφών τα οποία εκχυλίζονται με οργανικούς διαλύτες. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα ουδέτερα λίπη και έλαια, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα, αιθέρια έλαια, κηροί, λιποδιαλυτές βιταμίνες και χρωστικές κ.ά. Τα λιπαρά οξέα διακρίνονται σε απαραίτητα και μη απαραίτητα. Τα απαραίτητα είναι τα λινελαϊκό και αραχιδονικό οξύ και τα μη απαραίτητα όλα τα υπόλοιπα λιπαρά οξέα. Στις ζωοτροφές φυτικής προέλευσης περιέχονται κατά περίπτωση όλα τα είδη λιπαρών ουσιών ενώ στις ζωοτροφές ζωικής προέλευσης μόνο τα ουδέτερα λίπη και έλαια, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα και οι λιποδιαλυτές βιταμίνες.

Τα οργανικά οξέα, που απαντώνται σε ζωοτροφές φυτικής προέλευσης, είνια κυρίως το γαλακτικό, το οξικό, το προπιονικό, το βουτυρικό, το κιτρικό, το οξαλικό και το φυτικό οξύ. Τα δύο τελευταία έχουν την ιδιότητα να ενώνονται με ανόργανα στοιχεία, δημιουργώντας οργανομεταλλικές ενώσεις οι οποίες μπορεί να λειτουργούν είτε ως αδρανή συστατικά (όπως π.χ. οι φυτίνες), είτε και ως αντιδιαιτητικά συστατικά.