Υποκείμενα ελληνικής αμπελουργίας

Γενικά

Με τον όρο εμβολιασμός εννοούμε την τεχνική που χρησιμοποιείται για να ενώσουμε μέρη διαφορετικών φυτών, φέρνοντας σε επαφή τα κάμβιά τους και δημιουργώντας συνθήκες κατά τις οποίες οι κομμένες επιφάνειες ενώνονται και μεγαλώνουν εφεξής μαζί ως ένα σώμα, ως ένα δισυπόστατο φυτό. Στους εμβολιασμούς χρησιμοποιείται ο όρος υποκείμενο ο οποίος περιγράφεται πιο κάτω: Υποκείμενο: το ένα από τα δύο φυτά που λαμβάνουν μέρος στον εμβολιασμό το οποίο συνεισφέρει στο δισυπόστατο φυτό το ριζικό του σύστημα και μέρος του κορμού του. Σαν υποκείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο σπορόφυτα όσο και κλωνικά υποκείμενα στο φυτώριο, ενώ επίσης και μεγάλης ηλικίας δένδρα, όταν πρόκειται για αλλαγή ποικιλίας.

Τα ανθεκτικά στη ριζόβια μορφή ξυλλοξήρας υποκείμενα αμπέλου έχουν ή επιζητείται να έχουν ορισμένες ιδιότητες, ώστε να προσαρμόζονται στα διάφορα εδαφικά και κλιματικά περιβάλλοντα και να συμβιώνουν αρμονικά με τις ποικιλίες της ευρωπαϊκής αμπέλου μετά τον εμβολιασμό.

Συνοπτικά οι επιζητούμενες ιδιότητες είναι:

1. Αντοχή στη φυλλοξήρα. Είναι προφανής η αναγκαιότητα της ιδιότητας αυτής. Όλα τα χρησιμοποιούμενα στην αναμπέλωση υποκείμενα δεν έχουν τον ίδιο βαθμό αντοχής στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας. Να σημειωθεί ότι η ιδιότητα της αντοχής των αμπέλων στη φυλλοξήρα, επηρεάζεται από αριθμό παραγόντων. Για παράδειγμα σε θερμά κλίματα ευνοείται ο πολλαπλασιασμός της φυλλοξήρας με συνέπεια τη μείωση της αντοχής των αμπέλων ενώ το αντίθετο συμβαίνει στα ψυχρά κλίματα.
2. Αντοχή στους νηματώδεις. Ιδιαίτερα επιζητείται η ιδιότητα αυτή των υποκειμένων προκειμένου να αναμπελωθούν περιοχές με αμμώδη εδάφη. Οι ποικιλίες Dogridge και Saltcreek και τα SO4, 5BB. 99R, 1616 έχουν υψηλό βαθμό αντοχής, τα 110R, 420A και Rupestris du lot εχουν μέτρια αντοχή, ενώ ευαίσθητο είναι το 4 lB.
3. Αντοχή στον περονόσπορο και στο ωίδιο. Οι ιδιότητες αυτές ενδιαφέρουν για την επιτυχημένη καλλιέργεια των υποκειμένων στις μητρικές φυτείες. Ο βαθμός αντοχής των υποκειμένων στα παθογόνα ποικίλλει.
4. Αντοχή στο ανθρακικό ασβέστιο. Η αντοχή στο (ολικό και ενεργό) ανθρακικό ασβέστιο είναι σημαντικός παράγοντας για τον προσδιορισμό της καταλληλότητας των υποκειμένων στις αμπελοκομικές συνθήκες της χώρας μας κι αυτό γιατί οι περισσότερες αμπελοφόρες περιοχές έχουν εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο. Ο βαθμός αντοχής των υποκειμένων στο ανθρακικό ασβέστιο ποικίλλει, πάντως οι ποικιλίες vinifera είναι περισσότερο ανθεκτικές σ’ αυτό από τα υποκείμενα. Συνηθισμένη (παθολογική) κατάσταση των μη ανθεκτικών στην παρουσία ανθρακικού ασβεστίου αμπέλων είναι η χλώρωση ασβεστίου, που οφείλεται είτε σε τροφοπενία σιδήρου (έλλειψη σιδήρου στο έδαφος) είτε (συνηθέστερα) σ’ αυτή που προκαλείται (παρά την ύπαρξη σιδήρου) λόγω της παρουσίας του ανθρακικού ασβεστίου.
5. Αντοχή στα άλατα και την ξηρασία. Οι ποικιλίες της ευρωπαϊκής αμπέλου είναι ανθεκτικότερες στα άλατα και την ξηρασία από τα υποκείμενα. Από τα τελευταία, ανθεκτικά στην ξηρασία είναι τα 110R, 140Ru. Ενώ ευαίσθητα είναι τα 420Α και 5BB. Μεγάλη αντοχή στην παρουσία αλάτων παρουσιάζουν τα Dogridge και Saltcreek.

Μελέτη των κυριότερων υποκειμένων για την ελληνική αμπελουργία

Παρακάτω παρατίθενται κι αναλύονται τα κυριότερα φυτά υποκειμένων της ελληνικής αμπελουργίας.

• Richter NO 110, (R110)

Αμπελογραφικά: νεαρή βλάστηση χρώματος ορειχάλκου με αραχνοϋφή χνοασμό. Φύλλο μικρό, νεφροειδές που αναδιπλώνεται. Η πάνω επιφάνεια του φύλλου έχει χρώμα βαθύ πράσινο, με μικρές ανωμαλίες, η δε κάτω είναι λεία. Μισχ. Κόλπος σχήματος U ανοιχτού.Ιδιότητες: το υποκείμενο αυτό χρησιμοποιείται ευρύτατα στη χώρα μας γιατί είναι κατάλληλο για εδάφη ξηρά, αργιλασβεστώδη, συνεκτικά με αντοχή στο ανθρακικό ασβέστιο 40-45% σε ολικό και 17-22% σε ενεργό. Υποκείμενο ζωηρό, κατάλληλο για ποικιλίες μέσης πρωϊμότητας ή και όψιμες επιτραπέζιες, με υψηλή αντοχή στη ριζόβια μορφή φυλλοξήρας, ευαίσθητο όμως στους νηματώδεις. Από τη μέχρι τώρα αμπελοκομική εμπειρία στη χώρα μας δεν παρουσίασε προβλήματα αρμονικής συμβίωσης κατά τον εμβολιασμό του με τις καλλιεργούμενες στη χώρα μας ποικιλίες αμπέλου (ελληνικές και ξένες). Η επιτυχία στον επί τόπου εμβολιασμό είναι υψηλή. Έχει ιδιαίτερα πλούσιο ριζικό σύστημα, όμως το ποσοστό επιτυχίας ριζοβόλησης στο φυτώριο είναι σχετικά μικρό και η παραγωγή ξύλου στη μητρική φυτεία παρουσιάζει προβλήματα εξαιτίας της μη καλής ξυλοποίησης.

• 140 Ruggeri (140Ru)

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χρώματος χαλκού, αραχνοϋφής. Φύλλο μέτριο, νεφροειδές, πλήρες. Η άνω επιφάνεια του ελάσματος είναι λεία, η κάτω έχει χνοασμό στη συμβολή των νευρώσεων που έχουν ερυθρό χρώμα. Ο μισχικός κόλπος έχει σχήμα U, ανοιχτό. Ιδιότητες: Υποκείμενο με εξαιρετικές ιδιότητες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στην αναμπέλωση της χώρας. Πολύ ζωηρό υποκείμενο, συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας του εμβολίου. Είναι πολύ ανθεκτικό στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας και στη ίσκα. Συνιστάται σε πτωχά, συνεκτικά, αβαθή, ξηρά εδάφη με περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο έως 80% σε ολικό και 40% σε δραστικό. Το ποσοστό ριζοβόλησης στο φυτώριο ανέρχεται σε 30-35%, ενώ η παραγωγή ξύλου στη μητρική φυτεία είναι καλή. Τέλος, στις διάφορες πειραματικές εργασίες και εφαρμογές δεν αναφέρθηκαν προβλήματα αρμονικής συμβίωσης μεταξύ του υποκειμένου αυτού και των ποικιλιών της ευρωπαϊκής αμπέλου.

• Paulsen 1103, (P1103)

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση ορειχάλκινου χρώματος με το άκρο της ερυθρό. Το αναπτυγμένο φύλλο είναι μέτριου μεγέθους, νεφροειδές, σχεδόν πλήρες. Και οι δύο επιφάνειες του ελάσματος είναι λείες, οι νευρώσεις έχουν χρώμα ερυθρωπό με χνοασμό. Μισχ. κόλπος σχήματος λύρας. Ιδιότητες: Το υποκείμενο αυτό συνδυάζει πολύ καλές ιδιότητες. Ανθεκτικό στα χλωριούχα άλατα, συνιστάται σε εδάφη αργιλώδη, ξηρά, ρηχά, πτωχά με περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο μέχρι 40-50% σε ολικό και 20% σε δραστικό. Είναι πολύ ζωηρό υποκείμενο, γρήγορης ανάπτυξης με καλές αποδόσεις σε ξύλο στις μητρικές φυτείες και ριζοβόλησης στο φυτώριο. Συνιστάται για ποικιλίες που μορφώνονται σε γραμμικά και κρεββατίνες. Στη χώρα μας δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες εκτάσεις.

• Paulser 775, (P 775)

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση ερυθρωπή , αραχνοϋφής. Φύλλο μέτριο, νεφροειδές αναδιπλούμενο. Μισχικός κόλπος σχήματος V. Ιδιότητες: Πολύ ζωηρό υποκείμενο, ανθεκτικό στην ίσκα, συνιστάται σε εδάφη μέσης σύστασης, περιεκτικότητας σε ανθρακικό ασβέστιο έως 50% σε ολικό και 18% σε δραστικό. Τα μοσχεύματα ριζοβολούν εύκολα στο φυτώριο η δε παραγωγή ξύλου στις μητρικές φυτείες είναι υψηλή. Στην Ιταλία εμβολιάζουν το υποκείμενο αυτό με πρώιμες επιτραπέζιες ποικιλίες στις οποίες προσδίδει πρωιμότητα και παραγωγικότητα.

• 41 B.

(Chasselas X Berlandieri) Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χρώματος ορειχάλκου, με πυκνό βαμβακώδη χνοασμό. Φύλλο μεγάλο, σφηνοειδές, τρίλοβο με αβαθείς κόλπους και λεία την κάτω επιφάνεια. Μισχικός κόλπος σχήματος λύρας. Ιδιότητες: Υποκείμενο εξαιρετικά χρήσιμο για την ελληνική αμπελουργία. Χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα σε περιοχές με ασβεστούχα εδάφη όπου η περιεκτικότητα του εδάφους σε ανθρακικό ασβέστιο είναι έως 75% σε ολικό και έως 40% σε δραστικό. Είναι ευαίσθητο στα αλατούχα εδάφη και μέτρια ανθεκτικό στην ξηρασία. Η αντοχή του στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας είναι ικανοποιητική, όμως παρουσιάζει ευαισθησία στους νηματώδεις και τον περονόσπορο. Η παραγωγή ξύλου στις μητρικές φυτείες είναι μικρή κι ακόμα μικρότερο είναι το ποσοστό επιτυχίας ριζοβόλησης στο φυτώριο (15-25%). Κανονικής ζωηρότητας υποκείμενο συνιστάται για τις πρώιμες επιτραπέζιες ποικιλίες και μέχρι σήμερα δεν έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μη αρμονικής συμβίωσης με τις καλλιεργούμενες ποικιλίες, ελληνικές και ξένες.

• Ferkal

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση λευκή, βαμβακώδης με ερυθρή παρυφή. Φύλλο σφηνοειδές-νεφροειδές, μέτριο με έλασμα αναδιπλούμενο ως το P110, με χνοώδεις και τις δύο επιφάνειές του. Μισχικός κόλπος σχήματος U. Ιδιότητες: Νέο σχετικά υποκείμενο, δημιουργήθηκε στη Γαλλία πριν λίγα χρόνια και στη χώρα μας εισήχθηκε για πειραματισμό πριν από 5 χρόνια. Οι ιδιότητές του είναι παρεμφερείς με αυτές του 4lB , σε αυξημένα όρια. Έτσι είναι περισσότερο ανθεκτικό στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας και τους νηματώδεις. Περισσότερο ανθεκτικό στην ξηρασία και η αντοχή του στην παρουσία ανθρακικού ασβεστίου είναι μεγαλύτερη.

• Richter 31, (R31).

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χνοώδης. Φύλλο μέτριο, καρδιόσχημο-νεφροειδές, έλασμα με χνοασμό και στις δύο επιφάνειες, ανοιχτού πράσινου χρώματος, λεπτό με χαρακτηριστική αναδίπλωση προς τα πάνω. Μισχικός κόλπος σχήματος U ανοιχτού. Ιδιότητες: Χρησιμοποιήθηκε στη χώρα σε μικρή έκταση. είναι ζωηρό, πολύ ανθεκτικό στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας και συνιστάται σε μέτριας γονιμότητας εδάφη με περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο 50% και 16% ολικό και ενεργό, αντίστοιχα. Σχετικά ανθεκτικό στα αλατούχα εδάφη, παρουσιάζει προβλήματα στη ριζοβόληση ενώ η παραγωγή ξύλου είναι μέτρια. Έχει αναφερθεί περίπτωση μη αρμονικής συμβίωσης με ποικιλία vinifera.

• Richter 99, (R99)

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χρώματος πράσινου ορείχαλκου, με ερυθρές ραβδώσεις. Φύλλο μικρό, καρδιόσχημο, νεφροειδές με έλασμα κυματώδες με την παρυφή στραμμένη προς τα πανω. Η άνω επιφάνεια φύλλου λεία, η κάτω επιφάνεια με μεταξώδη χνοασμό., μισχικός κόλπος σχήματος V ανοιχτού. Ιδιότητητες: Υποκείμενο ζωηρό, πολύ ανθεκτικό στη ριζόβια μορφή φυλλοξήρας, ευαίσθητο στη φυλλόβια μορφή της. Αντέχει σε περιεκτικότητα έως 40% για ολικό και 17% σε ενεγό ανθρακικό ασβέστιο και είναι ευαίσθητο στην ξηρασία. Η συμπεριφορά του στον εμβολιασμό είναι σχετικά καλή, το ποσοστό ριζοβόλησης στο φυτώριο ικανοποιητικό αλλά όχι σταθερό (35-65%), όπως και η παραγωγή ξύλου στις μητρικές φυτείες. Στη χώρα μας χρησιμοποιείται σε περιορισμένη κλίμακα.

• 420 A, Millardet et De Grasset (420 A).

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χνοώδη, ερυθρή. Φύλλο μέτριο, σφηνοειδές με έντονο πράσινο χρώμα. Μισχικός κόλπος σχήματος λύρας. Ιδιότητητες: Παρά τις καλές ιδιότητες που έχει, αν και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα και στη χώρα μας, μάλλον δεν έδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παρουσιάστηκαν προβλήματα στον εμβολιασμό και ευπάθειας στην ξηρασία. Επίσης αναφέρθηκε περίπτωση μη αρμονικής συμβίωσης με την ποικιλία Μαυρορωμαίϊκο. Συνιστάται για δροσερά, γόνιμα εδάφη περιεκτικότητας 40-50% και 20% σε ολικό και δραστικό ανθρακικό ασβέστιο αντίστοιχα. Μέτριας ζωηρότητας, δίνει άφθονο ξύλο στη μητρική φυτεία, παρουσιάζει ικανοποιητικό ποσοστό ριζοβόλησης στο φυτώριο αλλά μέτριες επιδόσεις στον εμβολιασμό. Η χρησιμοποίηση του υποκειμένου αυτού στη χώρα μας πρέπει να γίνεται μετά από μελέτη.

• Rupestris du lot.

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χαλκοπράσινη, λεία, αναδιπλούμενη προς τα πάνω. Το φύλλο είναι μικρό, νεφροειδές, πλήρες με χαρακτηριστικό το σχήμα του μισχικού κόλπου, ανοιχτή αγκύλη. Το έλασμα έχει λείες και τις δύο πλευρές καθώς και τις νευρώσεις, που είναι ερυθρού χρώματος. Χαρακτηριστική είναι η αναδίπλωση του φύλου καθώς και οι κυρτές πλευρές των οδόντων. Ιδιότητες: Ανθεκτικό στη ριζόβια μορφή αλλά ευαίσθητο στη φυλλόβια μορφή της φυλλοξήρας. Ευαίσθητο στις ιώσεις, δείχνει ικανοποιητική αντοχή στον περονόσπορο και μέτρια στους νηματώδεις. Έχει μικρό ετήσιο κύκλο βλάστησης γι’αυτό συνιστάται σε μεσημβρινά κλίματα και σε εδάφη βαθιά, δροσερά, αλλά όχι υγρά (είναι υπερβολικά ευαίσθητο στις σηψιρριζίες). Η αντοχή του στο ανθρακικό ασβέστιο του εδάφους είναι 40% σε ολικό και 14% σε δραστικό, ενώ αξιοσημείωτη είναι η αντοχή του στα άλατα του εδάφους. Ζωηρό υποκείμενο δίνει μέτρια παραγωγή ξύλου στη μητρική φυτεία, ενώ η ριζοβόλησή του στο φυτώριο είναι καλή (50-60%) με ικανοποιητική συμπεριφορά και στον εμβολιασμό. (Στον επί τόπου εμβολιασμό συνιστάται η κοπή της κόμης του υποκειμένου αυτού λίγο πριν τον εμβολιασμό, ώστε να δοθεί χρόνος να απομακρυνθεί ο άφθονος χυμός {δάκρυα}). Στη χώρα μας χρησιμοποιήθηκε ευρέως (και χρησιμοποιείται) ειδικά για ποικιλίες επιτραπέζιας χρήσης και ποικιλίες οινοποιΐας υψηλών αποδόσεων.

• Riparia Gloire de Montpellier

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση πτυσσόμενη, ανοιχτή πράσινη, χνοώδης. Φύλλο μεγάλο, σφηνοειδές, σχεδόν τρίλοβο. Έλασμα λείο, λεπτό, βαθύ πράσινο, με χαρακτηριστικά οξείς τους οδόντες. Μισχικός κόλπος σχήματος λύρας. Ιδιότητες: Κλώνος του Vitis riparia, με αξιόλογες ιδιότητες. Έχει βραχύ κύκλο ετήσιας βλάστησης (συνιστάται για βόρεια γεωγραφικά πλάτη), υψηλής αντοχής στη ριζόβια αλλά ευαίσθητο στη φυλλόβια μορφή της φυλλοξήρας καθώς και στον μολυσματικό εκφυλισμό (παραμόρφωση των φύλλων). Παρουσιάζει ιδιαίτερη ευαισθησία στο ανθρακικό ασβέστιο (μέχρι 15% σε ολικό και έως 6% σε δραστικό), ενώ είναι ακόμη ευαίσθητο στην ξηρασία, τους θερμούς ανέμους. Έχει εξαιρετικές επιδόσεις τόσο στην παραγωγή ξύλου στη μητρική φυτεία όσο και στη ριζοβόληση στο φυτώριο (ποσοστό 80% περίπου), ενώ συμβάλλει στην πρωίμηση της παραγωγής του εμβολίου.

• SO4

Αμπελογραφικά: Νεαρή βλάστηση χνοώδης, με ερυθρορόδινη παρυφή. Φύλλο μεγάλο, σφηνοειδές, τρίκολπο, με τον μισχικό σε σχήμα U ανοιχτό. Το έλασμα είναι στιλπνό με χνοώδεις τις νευρώσεις. Ιδιότητες: Αποτελεί επιλογή από τον κλώνο deleki N 4, και είναι αρκετά ανθεκτικό στους νηματώδεις, ιδιότητα που το καθιστά ιδιαίτερα πολύτιμο υποκείμενο. Αντέχει σε παρουσία ενεργού ανθρακικού ασβεστίου έως 18% και είναι ευαίσθητο στην ξηρασία. Δείχνει πολύ καλή συμπεριφορά στην παραγωγή ξύλου στη μητρική φυτεία , σε ποσοστό ριζοβόλησης και στον εμβολιασμό. Στην Ελλάδα δοκιμάζεται πειραματικά.