Συγκομιδή αραβόσιτου
Καρποδοτικές καλλιέργειες - Γενικά
Ο χρόνος φυσιολογικής ωρίμανσης του καρπού του αραβοσίτου δεν συμπίπτει με το χρόνο συγκομιδής. Η σχετικά υψηλή υδατοπεριεκτικότητα του φυσιολογικά ώριμου καρπού δημιουργεί προβλήματα στην αποθήκευσή του λόγω αυξημένων κινδύνων προσβολών από μύκητες και βακτήρια. Καρποί προσβεβλημένοι από τον μύκητα Aspergillus flavus περιέχουν αφλατοξίνη η οποία προκαλεί συμπτώματα δυσπεψίας ή και το θάνατο σε ζώα και πτηνά. Παράλληλα, οι υγροί καρποί υφίστανται μεγάλες απώλειες σε ξηρή ουσία κατά την αποθήκευσή τους λόγω αυξημένης αναπνευστικής δραστηριότητας ("άναμμα" του καρπού). Η αποθήκευση των καρπών είναι ασφαλής μόνο όταν η υγρασία τους φθάσει το 13.5% ή το 15% αλλά με θερμοκρασία αποθήκευσης αρκετά χαμηλή. Η διατήρηση της καλλιέργειας στον αγρό μέχρι την επίτευξη της υγρασίας αποθήκευσης του καρπού με φυσική αφυδάτωση απαιτεί πολύ χρόνο. Αυτό οφείλεται στην επένδυση των σπαδίκων με τα βράκτεια, στην απομύζηση υγρασίας από τον άξονα του σπάδικα, ο οποίος είναι υδαρέστερος περίπου κατά 20% σε σχέση με τους καρπούς, και πιθανώς στην απομύζηση υγρασίας από φύλλα και στελέχη. Ο χρόνος αφυδάτωσης επηρεάζεται από διάφορα χαρακτηριστικά των βρακτείων: μικρότερος αριθμός βρακτείων, ίσου μήκους ή βραχύτερα βράκτεια από τον σπάδικα και λεπτά βράκτεια σχετίζονται με βραχύτερο χρόνο αφυδάτωσης. Η υδατοπερατότητα του περικαρπίου θεωρείται, επίσης ένας παράγοντας που επηρεάζει τον ρυθμό αφυδάτωσης των καρπών. Τα μορφολογικά και ανατομικά αυτά χαρακτηριστικά είναι βασικά υπεύθυνα για τις διαφορές στον ρυθμό αφυδάτωσης που παρατηρούνται μεταξύ πολλών υβριδίων. Από τους παράγοντες του εναέριου περιβάλλοντος, οι βαθμοημέρες θεωρείται ότι σχετίζονται στενότερα με τον ρυθμό αφυδάτωσης.
Η παρατεταμένη παραμονή της καλλιέργειας στον αγρό για φυσική αφυδάτωση του προϊόντος είναι παρακινδυνευμένη γιατί ενέχει κινδύνους απωλειών λόγω πλαγιάσματος και προσβολών από πτηνά. Επίσης δυσκολεύει το έργο των συλλεκτικών μηχανών και αυξάνει τις απώλειες καρπού από τη χρήση τους. Τέλος, στερεί τη δυνατότητα εκμετάλλευσης νωπών φυτικών τμημάτων ως κτηνοτροφών άμεσης κατανάλωσης. Ως συμπέρασμα προκύπτει ότι τόσο η πολύ πρώιμη όσο και κυρίως η πολύ όψιμη συγκομιδή έχουν σοβαρά μειονεκτήματα και επομένως ο χρόνος συγκομιδής θα πρέπει να τοποθετείται μεταξύ των δύο αυτών ακραίων περιπτώσεων. Ο προσδιορισμός του καταλληλότερου χρόνου συγκομιδής θα γίνει με βάση το ποσοστό υγρασίας των καρπών σε συσχετισμό με τον υφιστάμενο εξοπλισμό της εκμετάλλευσης σε μέσα συγκομιδής και τις δυνατότητες ξήρανσης και αποθήκευσης του προϊόντος. Γενικά, η συγκομιδή του αραβοσίτου θα πρέπει να πραγματοποιείται όταν ο καρπός έχει υγρασία 20-30%, ανάλογα με τα χρησιμοποιούμενα μέσα.
Μέθοδοι συγκομιδής
Η συγκομιδή μπορεί να γίνει χειρωνακτικά ή μηχανικά.
Η χειρωνακτική συγκομιδή συνίσταται στην αφαίρεση των σπαδίκων από τα φυτά και την απογύμνωσή τους από τα βράκτεια επιτόπου ή στις εγκαταστάσεις της εκμετάλλευσης. Ακολουθεί η αποξ'ηρανση σε αλώνια ή ειδικά διαμορφωμένα υπόστεγα και ο αλωνισμός, χειρωνακτικός ή μηχανικός, ανάλογα με τις υφιστάμενες δυνατότητες. Είναι εξαιρετικά δαπανηρή σε εργατικά: υπολογίζεται ότι μόνο η συλλογή των σπαδίκων απαιτεί 3.5-8 ανθρωποώρες/στρ. ανάλογα με την απόδοση της καλλιέργειας και τον τρόπο εργασίας και, εάν συνυπολογισθεί και η αφαίρεση των βρακτείων, ο αριθμός ξεπερνά τις 10 ανθρωποώρες/στρ.
Οι μηχανικές μέθοδοι συγκομιδής ξεκίνησαν από τις Η.Π.Α. το 1874. Σήμερα σχεδόν το σύνολο των καλλιεργούμενων με αραβόσιτο εκτάσεων στις γεωργικά προοδευμένες χώρες συγκομίζονται μηχανικά. Στη χώρα μας συγκομίζεται μηχανικά σχεδόν το σύνολο των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Οι υψηλές απαιτήσεις της χειρωνακτικής συγκομιδής σε εργατικά σε συνδυασμό με τη διαρκή μείωση των διαθέσιμων εργατικών χεριών στις περιόδους αιχμής οδήγησαν αναπόφευκτα στη διαρκή εξάπλωση και τελειοποίηση των μηχανικών μέσων συγκομιδής του αραβοσίτου. Υπολογίζεται ότι με τη μηχανική συγκομιδή απαιτούνται περίπου 0.6-0.7 ανθρωποώρες/στρ., δηλ. τα εργατικά μειώνονται περίπου κατά 6 φορές συγκριτικά με τη χειρωνακτική συλλογή.
Για να είναι δυνατή η μηχανική συγκομιδή θα πρέπει τα φυτά να μην έχουν πλαγιάσει. Είναι επομένως ευνόητο ότι η μηχανική συγκομιδή δεν πρέπει να καθυστερεί, γιατί οι πιθανότητες πλαγιάσματος ενός σημαντικού αριθμού φυτών αυξάνονται όσο παρέρχεται ο χρόνος μετά τη φυσιολογική ωρίμανση των καρπών. Άλλοι παράγοντες οι οποίοι ευνοούν το πλάγιασμα στον αραβόσιτο είναι οι εξής:
- Ασθένειες του λαιμού και του στελέχους και έντομα που προσβάλλουν το ριζικό σύστημα.
- Υπερβολική ή μη εξισορροπημένη λίπανση. Η υπερβολική λίπανση αυξάνει δυσανάλογα το μέγεθος του σπάδικα συγκριτικά με την αντοχή του στελέχους. Εξάλλου έλλειψη καλίου εξασθενεί το ριζικό σύστημα και ευνοεί το πλάγιασμα.
- Υπερβολικά μεγάλες πυκνότητες φυτείας εξασθενούν τα φυτά και αυξάνουν τους κινδύνους πλαγιάσματος, ιδίως εάν χρησιμοποιούνται υβρίδια ευαίσθητα στον ανταγωνισμό.
Τα διάφορα μέσα μηχανικής συγκομιδής του αραβοσίτου που διατίθενται σήμερα είναι τα εξής:
- Συλλεκτικές σπαδίκων (ear pickers ή pickers). Αποσπούν τους σπάδικες από τα στελέχη και απομακρύνουν τα βράκτεια. Στη συνέχεια οι σπάδικες μεταφέρονται σε ειδικά υπόστεγα όπου και αποξηραίνονται. Μπορούν να συγκομίζουν μία, δύο ή και περισσότερες γραμμές ταυτόχρονα. Συνήθως είναι αυτοκινούμενες, αλλά μπορούν να προσαρμόζονται και σε ελκυστήρες. Μπορεί να χρησιμοποιούνται όταν οι καρποί έχουν υγρασία 20% κατά ανώτατο όριο οπότε είναι δυνατή η άμεση αποθήκευση των σπαδίκων στα ειδικά υπόστεγα και η φυσική τους ξήρανση. Παρά το πλεονέκτημα για δυνατότητα φυσικής ξήρανσης η συλλογή στο στάδιο αυτό συνεπιφέρει μεγάλες απώλειες καρπού (από 5-10%), ιδίως, όταν συγκομίζονται μεγάλες εκτάσεις. Αυτό οφείλεται στην προχωρημένη ξήρανση των φυτών (αυξημένα ποσοστά πλαγιασμένων φυτών, σπασμένων στελεχών, πεσμένων και εύθραυστων σπαδίκων). Οπωσδήποτε είναι δυνατή η πρωϊμότερη συγκομιδή, όταν ο καρπός έχει υγρασία 22-24%, αλλά τότε είναι αναπόφευκτη μία τεχνητή ξήρανση των σπαδίκων.
- Συλλεκτικές-αλωνιστικές αραβοσίτου. Διακρίνονται σε απλές συλλεκτικές σπαδίκων που φέρουν πρόσθετο τον μηχανισμό αλωνισμού (picker-shellers) και σε ειδικές αυτοκινούμενες θεραλωνιστικές (combines). Οι τελευταίες μπορεί να είναι ή ειδικά κατασκευασμένες για αραβόσιτο ή θεραλωνιστικές μικρών σιτηρών με κατάλληλες μετατροπές και προσθήκες. Και οι δύο τύποι μηχανών συλλέγουν σπάδικες, απομακρύνουν τα βράκτεια και εκκοκίζουν τους σπάδικες αποδίδοντας τελικά έτοιμο τον καρπό. Παρέχουν τη δυνατότητα συγκομιδής σε υψηλότερα ποσοστά υγρασίας του καρπού (από 27%) σε σύγκριση με τις απλές συλλεκτικές σπαδίκων, αλλά μετά τη συγκομιδή επιβάλλεται η τεχνητή ξήρανση των καρπών.
Η χρήση των μηχανικών μέσων συγκομιδής του αραβοσίτου συνεπάγεται και ένα ποσοστό απωλειών καρπού το οποίο συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 5-20%. Οι απώλειες αυτές αποδίδονται:
- κυρίως στη μη συλλογή ενός ποσοστού σπαδίκων λόγω πλαγιασμένων φυτών ή άλλων αιτιών,
- δευτερευόντως, σε καρπούς οι οποίοι αποσπάσθηκαν από τους σπάδικες κατά την αφαίρεση των βρακτείων και σκορπίσθηκαν στον αγρό και τέλος
- σπανιότερα, σε ένα ποσοστό σπαδίκων που αποσπάσθηκαν από τα στελέχη κατά τη διάρκεια της συλλογής και έπεσαν στον αγρό.
Όπως προαναφέρθηκε, ο χρόνος της συγκομιδής (σε συσχετισμό με την υγρασία των καρπών) παίζει αποφασιστικό ρόλο στο μέγεθος των απωλειών. Κατά τους Stringfield και Anderson οι απώλειες καρπού ήταν μικρότερες από 2% όταν η υγρασία των καρπών ήταν 22%, κυμαίνονταν μεταξύ 2-6% όταν ο καρπός περιείχε υγρασία 15-17% και έφθαναν τα 9-13% όταν η υγρασία μειωνόταν στα 14-15%. Η κύρια αιτία των απωλειών λόγω καθυστερημένης συλλογής είναι τα αυξημένα ποσοστά πλαγιασμένων φυτών. Άλλοι παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν το ποσοστό απωλειών είναι οι αυξημένες ταχύτητες όπως και η κακή ρύθμιση των μηχανών. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι αλωνιστικές μηχανές αποδίδουν και ένα ποσοστό σπασμένων καρπών. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο όσο μεγαλύτερη είναι η υγρασία του καρπού κατά τη συλλογή.
