Εχθροί του σιταριού

Σιδηροσκώληκες

Σιδηροσκώληκας σιταριού

Οι Σιδηροσκώληκες ζουν στο έδαφος και τρέφονται με σπόρους ρίζες και οργανική ύλη. Η μεγαλύτερη ζημιά απ' αυτόν τον εχθρό προκαλείται από τις προνύμφες την άνοιξη. Εκείνη την περίοδο αναπτύσσονται και προτιμούν να τρέφονται με σπόρους λόγω της υψηλής θρεπτικής τους αξίας. Οι προνύμφες του σιδηροσκούληκα εντοπίζουν τους σπόρους από το CO₂ που παράγουν κατά τη διάρκεια της βλάστησης. Μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στα μικρά φυτά την άνοιξη.

Τα ακμαία εμφανίζονται στο τέλος του καλοκαιριού και διαχειμάζουν στο έδαφος στα κελλιά όπου έλαβε χώρα η νύμφωση. Την άνοιξη γίνεται η ωοτοκία στο έδαφος και οι προνύμφες προσβάλλουν τα νεαρά φυτά του σιταριού όπως γίνεται και με την προσβολή του αραβόσιτου.

Κάραβος

Τα τέλεια έντομα εξέρχονται το Μάϊο και προσβάλλουν τους καρπούς στο στάχυ κατά τη νύχτα. Ωοτοκούν το καλοκαίρι και το φθινόπωρο και οι προνύμφες προσβάλλουν τη νύκτα τα φύλλα και τα στελέχη του σιταριού. Οι προσβολές απ' αυτόν τον εχθρό συνεχίζονται όλο το χειμώνα και την επόμενη άνοιξη οι προνύμφες νυμφώνονται στο έδαφος.

Αντιμετωπίζονται με αμειψισπορά όπου τη θέση του σιταριού λαμβάνει η ανθεκτική βρώμη και με εντομοκτόνα εδάφους.

Χλώροπας

Το ακμαίο εμφανίζεται την άνοιξη (Μάϊος) και γεννά στη βάση του στάχυ μια ανοιχτοπράσινη προνύμφη που αρχικά προσβάλλει το κάτω μέρος του στάχυ και στη συνέχεια κατεβαίνει στο καλάμι όπου γίνεται νύμφη στο ύψος του 1^ου-2^ου κόμβου. Διέρχεται το καλοκαίρι στα υπολείμματα της καλλιέργειας και το φθινόπωρο εξέρχονται τα ακμαία της δεύτερης γενιάς που γεννούν στη βάση των νεαρών φυτών. Οι προνύμφες τρώνε τον κόμβο εσωτερικά και νυμφώνονται επιτόπου. Αποτέλεσμα της πρώτης προσβολής είναι ατροφικά καλάμια και άγονοι, λευκοί στάχεις, ενώ της δεύτερης είναι καθυστέρηση της ανάπτυξης, υπερβολικό αδέλφωμα ή και θάνατος των φυταρίων. Αυτός ο εχθρός αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με καλλιεργητικούς τρόπους (κάψιμο καλαμιάς, πρώιμες ποικιλίες, άφθονη φωσφορική λίπανση, αμιψεισπορά χωρίς αγρωστώδη). Υπάρχουν επίσης και ανθεκτικές ποικιλίες.

Οσινέλλα

Η πρώτη γενιά των ακμαίων εμφανίζεται την άνοιξη και ωοτοκούν στα νεαρά φύλλα του σιταριού. Οι προνύμφες τρώνε τα φύλλα και το εσωτερικό του στελέχους όπου και νυμφώνονται. Η δεύτερη γενιά αυτού του εχθρού εμφανίζεται πριν την ωρίμανση και οι προνύμφες προσβάλλουν το στάχυ προκαλώντας πτώση των καρπών. Η τρίτη γενιά εμφανίζεται το φθινόπωρο σε αυτοφυή αγρωστώδη. Από τις προσβολές της πρώτης γενιάς προκαλείται ατροφία ή και θάνατος των φυταρίων, ενώ από της δεύτερης μειώνεται ο αριθμός καρπών/στάχυ. Αντιμετωπίζεται με καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας, αμιψεισπορά χωρίς αγρωστώδη και απολύμανση των σπόρων με εντομοκτόνα εδάφους.

Κηκιδόμυγα

Θεωρείται ως το περισσότερο καταστρεπτικό έντομο για τη σιτοκαλλιέργεια σε πολλές χώρες. Το ακμαίο γεννά την άνοιξη 250-300 αυγά χρώματος πορτοκαλί στην επάνω επιφάνεια των φύλλων και οι εκκολαπτόμενες προνύμφες (λευκού χρώματος και μήκους περίπου 3mm) μετακινούνται προς τη βάση του φυτού μεταξύ στελέχους και κολεού και τρέφονται από το καλάμι. Στη συνέχεια νυμφώνονται επί τόπου (οι νύμφες θυμίζουν λιναρόσπορο) και κατά το φθινόπωρο εξέρχεται η δεύτερη γενιά των ακμαίων που γεννούν στα φύλλα των νεαρών φυτών. Οι προνύμφες μετακινούνται πάλι μεταξύ του στελέχους και κολεού, απομυζούν το στέλεχος στη βάση του με αποτέλεσμα να δημιουργούν εντοπισμένο εξόγκωμα και τέλος νυμφώνονται.

Οι καταστροφές από την πρώτη γενιά συνίστανται σε θραύσεις των φυτών και πλαγιάσματα των στελεχών μόλις εμφανισθούν οι στάχεις ενώ η γενιά του φθινοπώρου καθυστερεί την ανάπτυξη, καταστρέφει τα αδέλφια και συνήθως και ολόκληρα τα φυτάρια. Είναι δυνατό σε ορισμένες περιπτώσεις να υπάρξει και τρίτη γενιά.

Αντιμετωπίζεται με κάψιμο ή ενσωμάτωση στο έδαφος των υπολειμμάτων της προσβεβλημένης καλλιέργειας, με όψιμες σπορές για να αποφευχθούν οι προσβολές της δεύτερης γενιάς και με καταστροφή τυχόν αυτοφυών αγρωστωδών κατά το φθινόπωρο που μπορούν να αποτελέσουν καταφύγιο για τη δεύτερη γενιά. Η καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών αποτελεί ίσως τον αποτελεσματικότερο τρόπο αντιμετώπισης. Επίσης, ψεκασμοί με διασυστηματικά εντομοκτόνα είναι αποτελεσματικοί.

Βλαστορρήκτης

Τα ακμαία ωοτοκούν το Μάϊο στα στελέχη του σιταριού, λίγο κάτω από το στάχυ και οι προνύμφες (λευκές, μήκους περίπου 12mm) εισδύουν στο εσωτερικό του στελέχους, τρέφονται από αυτό και το διαυλακώνουν μέχρι τη βάση του. Γύρω στο τέλος του καλοκαιριού νυμφώνονται στη βάση του στελέχους και διαχειμάζουν. Η προσβολή απ' αυτόν τον εχθρό εκδηλώνεται με κακή ανάπτυξη, ατροφικούς στάχεις και αυξημένη τάση για πλάγιασμα και θραύση των στελεχών, ιδιαίτερα μετά το ξεστάχυασμα. Η καταπολέμηση γίνεται κυρίως με καλλιεργητικά μέσα (αναστροφή (όχι κάψιμο) της καλαμιάς μετά τη συγκομιδή, πρώιμη συγκομιδή, αμιψεισπορά με ανθεκτικά φυτά όπως βρώμη, αραβόσιτο και μη αγρωστώδη). Υπάρχουν επίσης ανθεκτικές ποικιλίες.

Βρωμούσες

Βρωμούσα

Διαχειμάζουν ως τέλεια και κατά τις αρχές της άνοιξης απομυζούν τους χυμούς των φύλλων, στελεχών και τέλος των αναπτυσσόμενων καρπών. Μπορεί επίσης να προσβάλουν και τους καρπούς στα δεμάτια μετά το θερισμό. Οι βλάβες συνίσταται κυρίως σε μικρούς συρρικνωμένους καρπούς σιταριού και σε υποβάθμιση της αρτοποιητικής ικανότητας του αλεύρου λόγω προσβολής της γλουτένης από τα ένζυμα που εκκρίνουν με τη μύζηση τα έντομα. Οι έντονες προσβολές απ' αυτόν τον εχθρό ελέγχονται αποτελεσματικά με ψεκασμούς οργανοφωσφορικών.

Αφίδες

Αφίδες

Οι αφίδες προσβάλλουν όλα τα υπέργεια όργανα του σιταριού και μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές. Αυτός ο εχθρός μπορεί να έχει 20 ή περισσότερες γενιές το χρόνο και η αναπαραγωγή τους ευνοείται ιδιαίτερα μεταξύ 13-27^oC. Εκτός από τις άμεσες ζημιές (κακή ανάπτυξη των φυτών,παραμορφωμένοι καρποί) θεωρούνται και φορείς ιώσεων. Σε περιόδους έντονων προσβολών της καλλιέργειας μπορεί να ελεγχθούν αποτελεσματικά με αεροψεκασμούς οργανοφωσφορικών ή διασυστηματικών εντομοκτόνων.

Ακρίδες

Ακρίδες

Τα περισσότερο ζημιογόνα είδη στη χώρα μας είναι τα Calliptamus italicus L. και Dociostaurus maroccanus Thymb. Τα ακμαία εμφανίζονται κατά την άνοιξη με αρχές καλοκαιριού και τρώνε τα φύλλα, τα στελέχη και τους στάχεις των σιταριών. Είναι επίσης δυνατό να υπάρξει και όψιμη (φθινοπωρινή) προσβολή απ' τον εχθρό σε πρώιμα σπαρμένες καλλιέργειες. Τα ακμαία γεννούν το φθινόπωρο μέσα στο έδαφος και τα αυγά εκκολάπτονται την άνοιξη. Συνήθως έχουν μια γενιά το χρόνο. Μπορεί να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές και να εκμηδενίσουν την παραγωγή. Ευνοούνται από ξηρή και θερμή άνοιξη. Σε περιοχές που ενδημούν συνίσταται αναστροφή του εδάφους και κατεργασία με δισκοσβάρνα κατά το φθινόπωρο για να καταστραφούν τα αυγά. Επίσης, πρέπει να αποφεύγονται πρώιμες σπορές. Σε έντονες προσβολές ελέγχονται αποτελεσματικά με χλωριωμένα και οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα.

Θρίπας

Προσβολή φυτού από θρίπα

Τα ακμαία του Θρίπα ωοτοκούν την άνοιξη μεταξύ στελέχους και κολεών και οι εξερχόμενες προνύμφες προσβάλλουν τους στάχεις που δεν έχουν εμφανισθεί ακόμη απομυζώντας τις ωοθήκες των ανθέων. Αποτέλεσμα της προσβολής από τον εχθρό είναι η αγονία και απόπτωση των σταχυδίων, σε βαθμό ώστε σε μερικές περιπτώσεις να μένει γυμνή η ράχη του στάχυ. Έχουν πολλές γενιές το χρόνο. Αντιμετωπίζονται με κάψιμο της καλαμιάς και σπορά πρώιμων ποικιλιών για να αποφευχθούν οι προσβολές στο ευπαθές στάδιο των φυτών.

Νηματώδης των σιτηρών

Νηματώδης των σιτηρών

Οι προνύμφες του εχθρού προσβάλλουν τα φυτά του σιταριού από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη. Το φθινόπωρο προσβάλουν τα νεαρά φύλλα που συστρέφονται χαρακτηριστικά και μετακινούνται προς το στρόβιλο και το κορυφαίο μερίστωμα. Την άνοιξη προσβάλουν τα άνθη και εισέρχονται στην ωοθήκη όπου μεταπίπτουν σε ακμαία τα οποία γονιμοποιούνται και ωοτοκούν. Από τα αυγά εκκολάπτονται οι προνύμφες που περικλείονται από τα περιβλήματα των καρπών. Κάθε καρπός περιέχει συνήθως 11-18.000 προνύμφες οι οποίες ελευθερώνονται όταν πέσει στο έδαφος. Οι προνύμφες μπορούν να ζήσουν στο έδαφος επί επτά μήνες αλλά υπό δυσμενείς συνθήκες εγκυστώνονται και η διάρκεια ζωής τους φτάνει τα 14 χρόνια.

Αντιμετωπίζονται με απομάκρυνση των μολυσμένων καρπών οι οποίοι επιπλέουν σε διάλυμα κοινού αλατιού 20% και με αμιψεισπορές 2-3 ετών με ανθεκτικά φυτά (πχ. κριθάρι, βρώμη, αραβόσιτο και άλλα φυτά εκτός από σιτηρά).

Έντομα αποθηκών

Αυτά τα έντομα αποτελούν μεγάλο κίνδυνο για τους αποθηκευμένους καρπούς των σιτηρών, ιδιαίτερα για τη χώρα μας όπου οι θερμοκρασίες είναι υψηλές κατά το καλοκαίρι και ευνοούν την ανάπτυξή τους. Τα περισσότερο συνηθισμένα αναφέρονται παρακάτω.

Calandra granaria L.

Πρόκειται για έντομο όπου το ακμαίο είναι μαύρο, δεν πετά και έχει μήκος περίπου 3mm. Τρυπά τους καρπούς με το ρύγχος του και γεννά μέσα στις οπές. Οι προνύμφες τρέφονται με το περιεχόμενο του καρπού, νυμφώνονται επί τόπου και τέλος εξέρχονται τα ακμαία από οπές που δημιουργούν στο περίβλημα. Αυτός ο εχθρός του σιταριού έχει 4-5 γενιές το χρόνο. Το Calandra oryzae μοιάζει με το προηγούμενο αλλά μπορεί να πετάει. Μπορεί να μολύνει τους καρπούς από τον αγρό πριν από τη συγκομιδή. Γενικά, τα δύο αυτά κολεόπτερα θεωρούνται ως τα πιο καταστρεπτικά έντομα των αποθηκών.

Βιβλιογραφία

Sitotroga cerealella

Πρόκειται για έντομο όπου τα ακμαία της πρώτης γενιάς ωοτοκούν πριν τη συγκομιδή στο αυλάκι των καρπών ή στα λέπυρα. Οι κάμπιες εισέρχονται στους καρπούς και συνήθως συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους στην αποθήκη. Τα ακμαία της δεύτερης γενιάς εξέρχονται από μια οπή που ανοίγουν στα περιβλήματα και ωοτοκούν πάλι στους καρπούς. Συνήθως έχει δύο γενιές το χρόνο.

Βιβλιογραφία

Plodia interpunctella

Πρόκειται για έντομο που τα ακμαία του πρωτοεμφανίζονται την άνοιξη ή αρχές καλοκαιριού και ωοτοκούν πάνω στους καρπούς.Οι κάμπιες εξέρχονται, ανοίγουν στοές στους καρπούς και τους συνδέουν με μετάξινα νήματα. Νυμφώνονται μέσα στους καρπούς ή σε άλλα καταφύγια της αποθήκης και μετά επαναλαμβάνεται ο ίδιος κύκλος. Έχουν 4-5 γενιές το χρόνο.

Βιβλιογραφία

Ζημιές προκαλούν επίσης το λεπιδόπτερο Tinea granella και τα κολεόπτερα Tenebrioides mauritanicus,Tribolium confusum,Oryzaephilus surinamensis.

Αντιμετωπίζονται προληπτικά με σχολαστικό καθαρισμό της αποθήκης πριν από την αποθήκευση της καινούργιας σοδειάς, ψεκασμό των τοιχωμάτων, αν αυτά είναι ξύλινα, απομάκρυνση σπασμένων καρπών και άλλων ακαθαρσιών από τη συγκομιδή κ.α. Με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα είναι δυνατός σήμερα ο εντοπισμός των εστιών προσβολής στην αποθήκη με βάση τη θερμότητα που εκλύεται τοπικά. Έτσι, παρέχεται η δυνατότητα επεμβάσεων. Πολύ αποτελεσματική είναι επίσης η χρήση χημικών μέσων (υπολειμματικά εντομοκτόνα ή άλλα απολυμαντικά και πτητικές ουσίες για υποκαπνισμούς) με την προϋπόθεση ότι εφαρμόζονται με τον κατάλληλο τρόπο, επειδή συνήθως είναι ουσίες εξαιρετικά δηλητηριώδεις για τα ζώα και τον άνθρωπο.