Καλλιέργεια φακής
Η φακή (Lens culinaris) [1] είναι ετήσια φθινοπωρινή καλλιέργεια που καταλαμβάνει τους αγρούς από τον Νοέμβριο μέχρι τον Ιούνιο. Καλλιεργείται σε ξηρικά χωράφια σε ορεινές, ημιορεινές και λοφώδεις περιοχές σε αμειψισπορά κυρίως με το σιτάρι.
Καλλιεργείται σήμερα σε περιορισμένη έκταση στη χώρα μας (18.000-30.000 στρέμματα) παρόλο που η ποσότητα καρπού που παράγεται κάθε χρόνο δεν φθάνει για να καλυφθούν οι ανάγκες μας και γίνονται εισαγωγές. Παραδοσιακά καλλιεργείται στους νομούς Λάρισας, Βοιωτίας, Κοζάνης, Καστοριάς και στα νησιά Χίο και Λευκάδα αλλά σε μικροεκτάσεις σχεδόν παντού σε όλη τη χώρα. Η καλλιέργειά της είναιδιαδεδομένη σε όλο τον κόσμο, αλλά περισσότερο καλλιεργείται σε χώρες της λεκάνης της μεσογείου, στην Ινδία που παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα παγκοσμίως και στην κεντρική και βόρεια Αφρική.
Αν και η φακή χρησιμοποιείται για ανθρώπινη κατανάλωση εν τούτοις μικρές ποσότητες σπόρων και μάλιστα οι κατώτερης ποιότητας χρησιμοποιούνται στη διατροφή πουλερικών. Στα ζώα επίσης χορηγούνται και τα υπολείμματα του υπέργειου μέρους των φυτών μετά των αλωνισμό που έχουν υψηλή θρεπτική αξία.
Προετοιμασία εδάφους για καλλιέργεια φακής
Για την καλλιέργεια της φακής ένα όργωμα πρέπει να γίνει νωρίς το Φθινόπωρο μόλις βρέξει και μαλακώσει το χώμα. Στη συνέχεια διασκορπίζεται το λίπασμα και ακολουθεί ψιλοχωμάτισμα του εδάφους με δισκοσβάρνα ή καλλιεργητή εδάφους. Εφόσον η συγκομιδή θα γίνει με μηχανικά μέσα, το χωράφι θα πρέπει να γίνει επίπεδο χωρίς ανωμαλίες και πέτρες. Γι' αυτό αμέσως μετά τη σπορά ή στις αρχές της άνοιξης θα πρέπει να κυλινδριστεί με λείο κατά προτίμηση κύλινδρο που ισοπεδώνει τον αγρό και πιέζει τις πέτρες μέσα στο έδαφος.
Αμειψισπορά φακής
Η φακή καλλιεργείται συνήθως σε χωράφια που προηγούμενα είχαν σιτάρι και βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους με το άζωτο που αφήνει. Αυτό επιβεβαιώθηκε στο ΙΚΦ & Β Λάρισας όπου σε μακροχρόνιο πείραμα αμειψισποράς με συνεχή εναλλαγή σιταριού με φακή στο ίδιο χωράφι επί σαράντα χρόνια, η φακή διατήρησε σε πολύ υψηλά επίπεδα τόσο τη γονιμότητα του χωραφιού όσο και τις αποδόσεις του σιταριού. Σε αμειψισπορά με το σιτάρι μια επιστροφή φακής κάθε 2-3 χρόνια είναι καλή.
Σπορά φακής
Χρόνος σποράς
Η καλλιέργεια της φακής είναι μια φθινοπωρινή καλλιέργεια. Σε φθινοπωρινή σπορά δίνει πολύ μεγαλύτερες αποδόσεις απ' ό,τι σε ανοιξιάτικη. Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι η φακή πρέπει να σπέρνεται νωρίς το Φθινόπωρο (Οκτώβριο). Σχετικά πειράματα όμως έδειξαν ότι όψιμη σπορά μετά τις 16 Νοεμβρίου προστατεύει άριστα τα φυτά φακής το χειμώνα και την άνοιξη από τις ασθένειες Φουζάριο, Σκληρωτίνια και Ριζοκτόνα. Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται "δαιφυγή των ασθενειών" δηλαδή ενώ οι ποικιλίες είναι ευπαθείς και στο έδαφος υπάρχουν οι μύκητες, η όψιμη σπορά δεν επιτρέπει την προσβολή.
Φαίνεται ότι η καθυστέρηση στο φύτρωμα της φακής που γίνεται αρχές-μέσα Δεκεμβρίου και το μικρό ύψος των φυτών το χειμώνα στην όψιμη σπορά εμποδίζουν την προσβολή. Το μικρό ύψος των φυτών προστατεύει επίσης καλύτερα τη φακή από τους παγετούς. Επειδή τα εδάφη έχουν συνήθως τους μύκητες αυτούς, συνιστάται η σπορά να γίνεται από 10 Νοεμβρίου (όχι νωρίτερα) για τη Βόρεια Ελλάδα και από 21 Νοεμβρίου για την Κεντρική και Νότια. Όταν το Φθινόπωρο επικρατεί καλοκαιρία η σπορά να γίνεται αργότερα από τις παραπάνω ημερομηνίες. Για πολύ ψυχρές περιοχές όπως π.χ. η Πτολεμαΐδα η σπορά να γίνεται αρχές Νοεμβρίου.
Ποσότητα σπόρου για σπορά
Λεπτόσπερμες (ψιλές) φακές με βάρος 1000 σπόρων από 30 μέχρι 49 γραμμάρια. Η άριστη πυκνότητα φυτών είναι 170.000 φυτά στο στρέμμα ή 5-8 κιλά σπόρου στο στρέμμα. Μεσόσπερμες φακές με βάρος 1000 σπόρων από 50-60 γραμμάρια. Η άριστη πυκνότητα φυτών είναι 160.000 φυτά ή 8-9 κιλά σπόρου στο στρέμμα. Πλατύσπερμες (χονδρές) φακές με βάρος 1000 σπόρων πάνω από 60 γραμμάρια. Η άριστη πυκνότητα φυτών στο στρέμμα είναι 150.000 φυτά ή 9-12 κιλά σπόρου στο στρέμμα.
Τρόπος σποράς
Η σπορά γίνεται συνεχής πάνω σε γραμμές με τις συνηθισμένες σπαρτικές μηχανές του σιταριού και σε αποστάσεις 25-30 εκατοστά. Με κατάλληλη ρύθμιση της μηχανής ρίχνεται η σωστή ποσότητα σπόρου στο στρέμμα.
Λίπανση φακής
Η φακή δεν εχει ανάγκη από αζωτούχο λίπανση γιατί χρησιμοποιεί για τις ανάγκες της το άζωτο της ατμόσφαιρας που δεσμεύεται κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου από τα αζωτοβακτήρια που σχηματίζουν φυμάτια στις ρίζες της.
Σε περιοχές που καλλιεργείται για πρώτη φορά είναι δυνατόν τα εδάφη να μην έχουν αζωτοβακτήρια. Στην περίπτωση αυτή καθώς και στις περιπτώσεις που σχηματίζονται λίγα φυμάτια, επειδή δεν υπάρχουν κατάλληλες φυλές αζωτοβακτηρίων, συνιστάται εμβολιασμός των εδαφών με αζωτοβακτήρια που έχουν μεγάλη αζωτοδεσμευτική ικανότητα. Ο εμβολιασμός γίνεται ανακατεύοντας τους σπόρους φακής πριν από τη σπορά με καλλιέργειες αζωτοβακτηρίων που κυκλοφορούν στο εμπόριο (Noctin, Nitragin κ.ά.).
Η φακή ως ψυχανθές είναι φυτό απαιτητικό σε φωσφόρο. Συνιστώνται 6 μονάδες φωσφόρου (P2O5) στο στρέμμα (30 κιλά από το 0-20-0). Η συνήθεια ορισμένων γεωργών να χρησιμοποιούν και στη φακή τα λιπάσματα 16-20-0 ή 20-10-0 που χρησιμοποιούν στα σιτάρια είναι λανθασμένη για δύο λόγους:
- Τα λιπάσματα αυτά είναι πιο ακριβά από το 0-20-0 και
- Με το άζωτο που προστίθεται εμποδίζεται ο σχηματισμός φυματίων στις ρίζες της φακής από τα αζωτοβακτήρια. Όσο περισσότερα νιτρικά έχει το έδαφος τόσο λιγότερα φυμάτια σχηματίζονται στις ρίζες.
Καλιούχο λίπανση η φακή δε χρειάζεται, επειδή κατά κανόνα τα ελληνικά εδάφη είναι εφοδιασμένα με κάλιο. Συνεπώς στη φακή συνιστάται μόνο φωσφορική λίπανση.
Ζιζανιοκτονία φακής
Η φακή είναι μια καλλιέργεια με λεπτούς βλαστούς και φύλλα που δεν αναπτύσσειμεγάλη φυτική μάζα, γι' αυτό και τα ζιζάνια την "πνίγουν" εύκολα. Είναι γνωστό από την πράξη ότι όταν δεν ακταπολεμηθούν έγκαιρα τα ζιζάνια στο χωράφι, οι αποδόσεις της φακής μειώνονται σημαντικά.
Οι ζημιές από τον ανταγωνισμό των ζιζανίων είναι ελάχιστες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ενώ την άνοιξη ο ανταγωνισμός είναι ισχυρός και οι ζημιές μεγάλες.
Δυστυχώς λόγω της μικρής έκτασης που καλλιεργείται η φακή δεν υπήρξε ενδιαφέρον από τις εταιρίες φαρμάκων με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν πολύ λίγα ζιζανιοκτόνα κατάλληλα για την καλλιέργεια αυτή.
Μέχρι πρόσφατα η χρήση του ARETIT (dinoseb acetate) μεταφυτρωτικά σε ευρεία κλίμακα για την καταπολέμηση των πλατύφυλλων ζιζανίων στη φακή, παρ' όλα τα προβλήματα εφαρμογής του (καψίματα φύλλων και βλαστών) έλυνε ικανοποιητικά το πρόβλημα. Μετά όμως την απαγόρευση κυκλοφορίας του που έγινε τελευταία, δημιουργήθηκε πρόβλημα καταπολέμησης των πλατύφυλλων ζιζανίων στη φακή, ελλείψει άλλου γνωστού ζιζανιοκτόνου.
Συγκομιδή φακής
Χρόνος συγκομιδής
Η φακή πρέπει να θεριστεί μόλις κιτρινίσουν τα φυτά της γιατί αν αφεθούν να ξεραθούν τελείως και θεριστούν μετά οι απώλειες καρπού από τινάγματα λοβών και σπόρων στο χωράφι είναι μεγάλες. Το χρονικό διάστημα που έχει ο γεωργός στη διάθεσή του για θερισμό (από τη στιγμή που τα πράσινα φυτά αρχίζουν να κιτρινίζουν μέχρις ότου ξεραθούν εντελώς και πάρουν χρώμα καφέ) κυμαίνεται από 5 μέχρι 11 ημέρες και εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες. Τις χρονιές που οι θερμοκρασίες υψώνονται απότομα τέλος Μαΐου-Ιουνίου ή φυσά λίβας επιταχύνεται η ξήρανση των φυτών και ο χρόνος περιορίζεται. Αντίθετα τις χρονιές που επικρατούν χαμηλότερες θερμοκρασίες την ίδια περίοδο ο χρόνος αυξάνεται. Για να περιοριστούν ακόμη περισσότερο οι απώλειες καρπού ο θερισμός πρέπει να γίνεται το πρωί με τη δροσιά.
Τρόπος συγκομιδής
Η συγκομιδή της φακής ακολουθεί τα εξής στάδια:
- θερισμός,
- αποξήρανση των φυτών που θερίστηκαν για 1-3 ημέρες και
- αλωνισμός με μηχανές.
Η φακή σήμερα συγκομίζεται μηχανικά. Ο θερισμός όπως αναφέρθηκε στο χρόνο συγκομιδής, γίνεται μόλις κιτρινίσουν τα φυτά, με θεριστική μηχανή. Τα κομμένα φυτά συγκεντρώνονται σε γραμμές, αφήνονται να ξεραθούν και αλωνίζονται με τις κοινές θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Με αυτό τον τρόπο περιορίζονται στο ελάχιστο οι απώλειες από τινάγματα σπόρων στον αγρό και επιπλέον οι σπόροι που συγκομίζονται έχουν ομοιόμορφο χρωματισμό.
Καθαρισμός σπόρων
Μετά τον αλωνισμό ο σπόρος που συγκομίζεται δεν είναι καθαρός και χρειάζεται να καθαριστεί. Η εργασία αυτή γίνεται από ειδικές μηχανές, τα καθαριστήρια. Ο σπόρος που συγκομίζεται έχει:
- Σε υψηλό ποσοστό τους κανονικούς σπόρους της ποικιλίας που ανήκει με χρώμα περισπερμίου ανοιχτό πράσινο ή υπόξανθο χωρίς στίγματα ή κηλίδες.
- Σπόρους τρύπιους από βρούχο ή μισοφαγωμένους από τον ρύκτη των λοβών, την etiela. Οι περισσότεροι απομακρύνονται στις μηχανές καθαρισμού, αλλά όχι στο σύνολό τους.
- Φυτικά υπολείμματα όπως κομμάτια ξερών βλαστών, σπασμένους σπόρους, ξερούς λοβούς κ.ά. Όλα αυτά απομακρύνονται στα καθαριστήρια.
- Σπόρους από διάφορα ζιζάνια που συγκομίστηκαν και αλωνίστηκαν μαζί με τη φακή. Από αυτούς τους σπόρους απομακρύνονται από τις μηχανές μόνο αυτοί που έχουν μικρότερο μέγεθος από τους σπόρους της φακής και οι πιο ελαφροί με τον αέρα της μηχανής. Δύσκολα απομακρύνονται οι σπόροι από αγριοβρώμη, κριθάρι και σιτάρι.
- Σπόρους φακής με μαύρα στίγματα ή κηλίδες και σπόρους με χρώμα σταχτί ή κόκκινο. Τέτοιου είδους ανεπιθύμητοι σπόροι δεν υπάρχουν στις βελτιωμένες ποικιλίες αλλά μόνο σε ντόπιους πληθυσμούς. Εμφανίζονται κατά τη συγκομιδή εφόσον υπήρχαν και στο σπόρο που χρησιμοποιήθηκε για σπορά. Δεν μπορούν να απομακρυθνθούν στα καθαριστήρια και μόνη λύση είναι η σπορά καθαρού σπόρου ή με άλλα λόγια η χρησιμοποίηση για σπορά πιστοποιημένου σπόρου από τις βελτιωμένες ποικιλίες.
Σχετικές σελίδες
- Φακή φυτό
- Αμειψισπορά
- Σιτάρι φυτό
- Λίπανση φακής
- Προετοιμασία εδάφους για καλλιέργεια φακής
- Ζιζανιοκτονία φακής
- Αμειψισπορά φακής
- Σπορά φακής
- Συγκομιδή φακής
