Ασθένεια τριανταφυλλιάς καρκίνος

Ο καρκίνος ή όγκος του λαιμού (αγγλ. Crown gall) της τριανταφυλλιάς είναι μια από τις πλεόν σοβαρές ασθένειες της καλλιέργειας και είναι διαδεδομένη σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Είναι μια ασθένεια που για πρώτη φορά παρατηρήθηκε στο αμπέλι στην Ευρώπη το 1853 και το παθογόνο βακτήριο απομονώθηκε για πρώτη φορά από όγκους στο χρυσάνθεμο στις ΗΠΑ το 1904. Ο καρκίνος είναι μια ασθένεια με παγκόσμια εξάπλωση που προσβάλλει μεγάλο αριθμό φυτικών ειδών (643 είδη που ανήκουν σε 331 γένη φυτών). Στην Ελλάδα η ασθένεια έχει μεγάλη οικονομική σημασία για τα μηλοειδή, τα πυρηνόκαρπα, το αμπέλι και την τριανταφυλλιά. Η μεγάλη εξάπλωση της που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στις καλλιέργειες της τριανταφυλλιάς, αποδίδεται κυρίως στη χρησιμοποίηση μολυσμένων υποκειμένων. Έχει διαπιστωθεί η ενδοφυτική παρουσία του παθογόνου και η διασυστηματική μετακίνησή του εντός των αγγείων των στελεχών της τριανταφυλλιάς. Έχουν βρεθεί ορισμένα υποκείμενα τριανταφυλλιάς που παρουσιάζουν σημαντικό βαθμό αντοχής στο παθογόνο και ελπίζεται τα υποκείμενα αυτά να χρησιμοποιηθούν σε προγράμματα βελτιώσεως για την δημιουργία υποκειμένων με ακόμη μεγαλύτερη αντοχή στην ασθένεια.

Συμπτώματα της ασθένειας αυτής στην τριανταφυλλιά:

• To χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι ο σχηματισμός, σε διάφορα μέρη του φυτού (στις ρίζες, το λαιμό και στα υπέργεια μέρη του φυτού, πολύ συχνά στο σημείο εμβολιασμού), σχεδόν σφαιρικών όγκων που έχουν διάμετρο 0,5 - 25cm. Στην αρχή, οι όγκοι εμφανίζονται σαν μικρές προεξοχές (υπερπλάσιες) ιστών, μεμονωμένες ή σε ομάδες, έχουν χρώμα υπόλευκο και σύσταση μαλακή, αργότερα όμως μεγαλώνοντας αποκτούν σκοτεινότερο χρώμα και γίνονται σκληροί. Η επιφάνεια των νεαρών όγκων είναι σχεδόν λεία, ενώ αργότερα γίνεται τραχεία και ανώμαλη και πολλές φορές εμφανίζει μικρές προεξοχές που μοιάζουν με καταβολές ριζών. Κατά τα αρχικά στάδια σχηματισμού τους οι καρκινικοί όγκοι μπορεί να συγχέονται με το συνήθη επουλωτικό ιστό (κάλο) που σχηματίζεται στις διάφορες τομές και πληγές (βάση των μοσχευμάτων επιφάνειες εμβολίων κ.ά.) ή τις υπερπλάσιες που δημιουργούνται στο ριζικό σύστημα μετά από χρήση ορμονών ριζοβολιάς. Τα προσβεβλημένα φυτά γίνονται καχεκτικά, νάνα, μερικές φορές χλωρωτικά, μη παραγωγικά και πολλά αποξηραίνονται. Η σοβαρότητα της ασθένειας εξαρτάται από την έκταση προσβολής, το χρόνο πραγματοποιήσεως της μολύνσεως και τη θέση εμφανίσεως των όγκων.

Αίτια και Συνθήκες αναπτύξεως της ασθένειας του Καρκίνου της τριανταφυλλιάς:

• O Καρκίνος ή όγκος του λαιμού (Crown gall) είναι μια νεοπλασματική ασθένεια που προκαλείται από το βακτήριο Acrobacterium tumefaciens (Smith & Townsend) Conn, (συν. Bacterium tumefaciens, Pseudomonas tumefaciens, Bacillus tumefaciens, Phytomonas tumefaciens).
• Το παθογόνο βακτήριο επιβιώνει στους όγκους, στην επιφάνεια και περίξ του ριζικού συστήματος των ευπαθών φυτών, στο έδαφος και διασυστηματικά μέσα στα αγγεία των ριζών, στελεχών και βλαστών της τριανταφυλλιάς (λανθάνουσα μόλυνση). Η ασθένεια στην τριανταφυλλιά προκαλείται από τους βιοτύπους 1 και 2 του παθογόνου, οι οποίοι έχουν ευρύ κύκλο ξενιστών. Διασπορά των μολυσμάτων σε μεγάλες αποστάσεις και σε αμόλυντες περιοχές γίνεται συνήθως με το πολλαπλασιαστικό υλικό (έρριζα εμβολιασμένα φυτά, έρριζα υποκείμενα, εμβόλια και μοσχεύματα). Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η μετάδοση του παθογόνου με φυτικό υλικό (μοσχεύματα, εμβόλια, έρριζα υποκείμενα) που δεν εμφανίζει συμπτώματα, αλλά έχει το παθογόνο μέσα στα αγγεία του ξύλου (λανθάνουσα μόλυνση).
• Τοπική διασπορά των βακτηρίων και μόλυνση υγιών φυτών γίνεται με τη βροχή, το νερό ποτίσματος, το έδαφος και με τα εργαλεία κλαδέματος και κατεργασίας του εδάφους.
• Η είσοδος των βακτηρίων και η εγκατάσταση τους στα φυτά γίνεται μόνο από πρόσφατες πληγές που προκαλούνται από φυσικά ή άλλα αίτια, όπως το κλάδεμα, οι εμβολιασμοί, τραυματισμοί από καλλιεργητικά εργαλεία, παγετός, χαλαζόπτωση, έντομα και νηματώδεις κ.ά.
• Μετά την είσοδο του παθογόνου στο φυτό μέσω μιας πληγής, ένα μικρό τεμάχιο του ογκογόνου πλασμιδίου, το Τ-DNA, μεταφέρεται από το βακτήριο στο φυτικό κύτταρο και ενσωματώνεται στο πυρηνικό DNA του φυτικού κυττάρου σαν φορέας γενετικών μηνυμάτων που εκφράζονται στη συνέχεια από αυτό. Έτσι, το φυτικό κύτταρο μετατρέπεται μόνιμα σε καρκινικό. Οι νέοι όγκοι εμφανίζονται μέσα σε 8 - 15 ημέρες μέχρι μερικούς μήνες (2-6) από τη μόλυνση. Η περισσότερο ευνοϊκή θερμοκρασία για τη γρήγορη εμφάνιση των όγκων κυμαίνεται μεταξύ 14 - 28⁰C.

Τρόποι καταπολέμησης της ασθένειας του καρκίνου στην τριανταφυλλιά είναι οι ακόλουθοι:

• Είναι απαραίτητο το πάσης φύσεως πολλαπλασιαστικό υλικό να λαμβάνεται από υγιείς μητρικές φυτείες, ιδιαίτερα για να είναι απαλαγμένο διασυστηματικής (λανθάνουσας) προσβολής.
• Τα ψαλίδια και όλα τα εργαλεία κοπής να απολυμαίνονται με φορμόλη 5% σε νερό.
• Συνιστάται η εφαρμογή της βιολογικής προστασίας του φυτευτικού υλικού με τη χρησιμοποίηση αιωρήματος του ανταγωνιστικού στελέχους στελέχους Κ84 του βακτηρίου Agrobacterium radiobacter. Η μέθοδος είναι προληπτική και για να είναι αποτελεσματική πρέπει να εφαρμόζεται μόνο σε υλικό (μοσχεύματα, έρριζα φυτά) που δεν είναι μολυσμένο. Η εφαρμογή γίνεται ως εξής:
• Σε καθαρό πλαστικό δοχείο προσθέτουμε 5 κιλά νερό (όχι χλωριωμένο).
• Αφαιρούμε το πώμα της φιάλης (περιεκτικότητας 250 κυβ. εκατ. που περιέχει τη βακτηριακή καλλιέργεια) και τη γεμίζουμε μέχρι τη μέση με νερό (επίσης όχι χλωριωμένο).
• Ανακινούμε τη φιάλη μέχρι να εκπλυθούν τα βακτήρια από την επιφάνεια του στερεού θρεπτικού υλικού και να σχηματισθεί πυκνό αιώρημα.
• Προσθέτουμε το περιεχόμενο της φιάλης (το αιώρημα των βακτηρίων) στο πλαστικό δοχείο με τα 5 κιλά νερό.

Το αιώρημα που παρασκευάζεται κατ' αυτόν τον τρόπο μπορεί να χρησιμοποιείται επί 48 ώρες.

• Εμβαπτίζομε επιμελώς ολόκληρο το ριζικό σύστημα των φυτών.
• Μετά την εμβάπτιση (εμβολιασμό των ριζών με τα βακτήρια) τα φυτά πρέπει να φυτεύονται αμέσως.

Παρατηρήσεις:

• Τα φυτά πρέπει να εμβαπτίζονται στο βακτηριακό αιώρημα αμέσως μετά την εκρίζωσή τους ή το αργότερο 2 ώρες μετά απ' αυτήν. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε επιβάλλεται να κλαδεύονται όλες οι πληγωμένες ρίζες, πριν από την εμβάπτιση στο αιώρημα των βακτηρίων.
• Οι καλλιέργειες με το βακτήριο Κ84 χορηγούνται από το Εργαστήριο Βακτηριολογίας του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου. Η βιολογική προστασία εφαρμόζεται επί πολλά χρόνια στη χώρα μας και είναι πολύ αποτελεσματική.