Ανάπτυξη και κοινωνία των μελισσών
Η καταγωγή των μελισσών
Οι μέλισσες εμφανίστηκαν στη γη πριν από 80 εκατομμύρια χρόνια, περίπου, και εξελίχθηκαν από έντομα που έμοιαζαν με σφήκες. Σήμερα σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πάνω από 20.000 είδη μελισσών και 700 γένη, ανάμεσα σ’αυτές και η κοινή μέλισσα Apis Mellifera L. Πιστεύεται ότι το σημείο από όπου άρχισε η διασπορά της Apis Mellifera ήταν η περιοχή της ινδικής χερσονήσου και της νοτιοανατολικής Ασίας. Το ελάχιστο μέγεθος μέλισσας είναι 2 χιλιοστά και το μέγιστο 39 χιλιοστά.
Η κοινωνία
Η μέλισσα είναι κοινωνικό έντομο και ζει σε πολυάριθμες, καλά οργανωμένες κοινωνίες [1], τα μελίσσια. Κάθε μελίσσι περιλαμβάνει μερικές χιλιάδες άτομα, 40.000 ή και περισσότερα στις αρχές του καλοκαιριού, τα οποία έχουν διαφοροποιηθεί σε τρεις τάξεις, τις εργάτριες που αποτελούν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού, τους κηφήνες και τη βασίλισσα.
Το σπίτι της κοινωνίας
Το μελίσσι ζει σε φωλιές που το προστατεύουν από τον αέρα και τη βροχή. Η φωλιά είναι ένας κοίλος χώρος με μικρή είσοδο όπως η κουφάλα ενός δέντρου, η κοιλότητα κάποιου βράχου ή κάποιου κτίσματος, όπου στο εσωτερικό της οι μέλισσες χτίζουν κηρήθρες. Το 1885 ο Αμερικανός μελισσοκόμος Langstronth κατασκεύασε την πρώτη κυψέλη, ένα σύνθετο εργαλείο, που επιτρέπει στο μελισσοκόμο να επεμβαίνει στη ζωή του μελισσιού, να υποβοηθά την ανάπτυξή του με διάφορους μελισσοκομικούς χειρισμούς και να συλλέγει περισσότερο μέλι. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους οι μέλισσες το περνούν σε δραστηριότητες μέσα στη φωλιά τους και μόνο ένα μικρό μέρος των δραστηριοτήτων τους λαμβάνει χώρα στο εξωτερικό περιβάλλον και γίνεται αντιληπτό σε μας.
Τα άτομα της κοινωνίας
Η εργάτρια
Είναι το μικρότερο σε μέγεθος άτομο του μελισσιού. Έχει κοντή κοιλιά, μακριά φτερά, μακριά προβοσκίδα και κεντρί. Έχει όργανα για να συλλέγει και να μεταφέρει νερό, νέκταρ και γύρη, και αδένες που μεταξύ άλλων παράγουν βασιλικό πολτό και κερί. Η εργάτρια είναι ατελές θηλυκό και έχει ατροφικό αναπαραγωγικό σύστημα. Σε εποχές έντονης δραστηριότητας, άνοιξη και καλοκαίρι, ζει το πολύ 45 μέρες ενώ το χειμώνα μέχρι και 6 μήνες. Ουσιαστικά, κύρια αποστολή της, είναι η ενασχόληση με όλες τις εργασίες του μελισσιού, εξού και το όνομά της.
Ο κηφήνας
Είναι το αρσενικό άτομο του μελισσιού. Έχει κοντή προβοσκίδα, μεγάλα μάτια, φαρδιά κοιλιά και θώρακα. Σε αντίθεση με την εργάτρια δεν έχει κεντρί, ούτε όργανα συλλογής τροφής και παραγωγής κεριού. Το αναπαραγωγικό του σύστημα ωριμάζει 12 μέρες μετά τη γέννησή του και παράγει έως και 10.000.000 σπερματοζωάρια. Κύρια αποστολή του είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Έτσι όταν το νέκταρ σπανίζει, οι εργάτριες απομακρύνουν τους κηφήνες από το μελίσσι και τους αφήνουν να πεθάνουν από την πείνα. Ζει το πολύ 2 μήνες.
Η βασίλισσα
Είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο του μελισσιού. Οι λαμπρότεροι χρωματισμοί και η μακρύτερη κοιλία την κάνουν να μοιάζει με σφήκα και να ξεχωρίζει εύκολα από τις πιο μικρόσωμες εργάτριες και τους χοντροφτιαγμένους κηφήνες. Δεν έχει όργανα για συλλογή γύρης ούτε κηρογόνους αδένες για παραγωγή κεριού όπως η εργάτρια. Το κεντρί της το χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τις αδελφές της βασίλισσες και σχεδόν ποτέ εναντίον του ανθρώπου. Η βασίλισσα ζει 3-5 χρόνια και μένει διαρκώς μέσα στην κυψέλη. Πετά έξω απ’ αυτή μόνο δύο φορές στη ζωή της, μια για να γονιμοποιηθεί και μία για να σμηνουργήσει. Αν βρεθεί από άλλη αιτία έξω από την κυψέλη, δεν μπορεί να επιστρέψει σ’ αυτή. Κάθε μελίσσι έχει μια μόνο βασίλισσα, που είναι το μοναδικό τέλειο θηλυκό άτομο του μελισσιού και μαζί η μητέρα όλου του πληθυσμού. Δε συλλέγει τροφή ούτε ασχολείται με άλλες εργασίες. Κύρια αποστολή της είναι η ωοτοκία και η διοίκηση του μελισσιού.
Διαφοροποίηση φύλλου και κάστας
Η βασίλισσα ωοτοκεί δύο ειδών αυγά, γονιμοποιημένα και αγονιμοποίητα. Τα αγονιμοποίητα θα δώσουν κηφήνες, ενώ τα γονιμοποιημένα θα δώσουν θηλυκά άτομα. Η διαφοροποίηση αυτή ονομάζεται διαφοροποίηση φύλου. Στη συνέχεια τα θηλυκά άτομα μπορούν να εξελιχθούν σε βασίλισσες ή εργάτριες, ανάλογα με τη διατροφή τους στο στάδιο της προνυμφικής τους ηλικίας. Οι προνύμφες που εξελίσσονται σε βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με άφθονο βασιλικό πολτό όλες τις μέρες της διατροφής τους, ενώ οι προνύμφες που εξελίσσονται σε εργάτριες τρέφονται τις τρεις πρώτες μέρες με λιγοστό βασιλικό πολτό και τις υπόλοιπες με βασιλικό πολτό, γύρη και μέλι. Η διαφοροποίηση αυτή ονομάζεται διαφοροποίηση κάστας.
Οι δραστηριότητες του μελισσιού
Τα άτομα των τριών τάξεων έχουν τα ίδια βασικά γνωρίσματα, παρουσιάζουν όμως ορισμένες μορφολογικές και ανατομικές διαφορές, που έχουν σχέση με το ρόλο τους στη ζωή του μελισσιού. Όλες οι εργασίες σ’ ένα μελίσσι γίνονται από τις εργάτριες με ένα εντυπωσιακό καταμερισμό εργασίας. Παρακάτω θα αναλύσουμε τις εργασίες που εκτελούνται σ’ ένα μελίσσι.
Εκτροφή γόνου
Η εκτροφή του γόνου γίνεται από τις παραμάνες, κατά βάση νεαρές μέλισσες 5-13 ημερών. Οι παραμάνες ταΐζουν τον γόνο με μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό και μεριμνούν ώστε η περιοχή του γόνου να έχει σταθερή θερμοκρασία 34oC-35oC. Για την περιποίηση μιας μόνο προνύμφης συμμετέχουν διαδοχικά πάνω από 2.800 παραμάνες για περίπου 10 ώρες.
Περιποίηση της βασίλισσας
Η βασίλισσα του μελισσιού συνοδεύεται πάντοτε από ένα αριθμό εργατριών, τις συνοδούς, οι οποίες έχουν ως αποστολή τους να την ταΐζουν, να την καθαρίζουν και να μεταδίδουν σε όλο το μελίσσι τις χημικές ουσίες ή αλλιώς φερομόνες που εκκρίνει. Όλες μαζί οι χημικές ουσίες που εκκρίνει η βασίλισσα λέγονται βασιλική ουσία και ορίζουν την ταυτότητα και την μοναδικότητά της.
Καθαριότητα της κυψέλης
Οι εργάτριες απομακρύνουν κάθε τι που θεωρούν ξένο για το μελίσσι, είτε αυτό είναι άχρηστο υλικό είτε παθογόνος οργανισμός. Ό,τι δεν μπορούν να απομακρύνουν το μουμιοποιούν με πρόπολη, που έχει μικροβιοκτόνες και μυκητοκτόνες ιδιότητες και αποτελεί το απολυμαντικό της κυψέλης. Οι εργάτριες επιχρίουν επίσης το εσωτερικό των κελιών με ελαιώδες επίχρισμα, που συλλέγουν από την γύρη γνωστό ως βάλσαμο γύρης. Με το επίχρισμα αυτό πιστεύεται ότι αποστειρώνονται εσωτερικά τα κελιά και ετοιμάζονται για την ωοτοκία της βασίλισσας. Η καθαριότητα της κυψέλης είναι υψίστης σημασίας για την επιβίωση του μελισσιού και είναι γεγονός. Αρκεί να σκεφτούμε ότι σε χώρο μικρότερο του ενός κυβικού μέτρου συναθροίζονται 40.000 μέλισσες, και ο αέρας διατηρείται το ίδιο καθαρός όσο έξω από την κυψέλη. Άλλωστε οι μέλισσες δεν αφήνουν ποτέ τα περιττώματά τους μέσα στην κυψέλη.
Παραλαβή-Ωρίμανση-Αποθήκευση μελιού
Οι συλλέκτριες νέκταρος όταν επιστρέφουν στην κυψέλη παραδίδουν το νέκταρ που μεταφέρουν στις αποθηκεύτριες με τροφάλλαξη, και οι οποίες αρχικά το επεξεργάζονται για να απομακρυνθεί κάποια ποσότητα υγρασίας και στη συνέχεια το αποθηκεύουν στα κελιά.
Κτίσιμο κηρήθρων
Οι κηρήθρες κατασκευάζονται από κερί, το οποίο παράγεται από τους κηρογόνους αδένες της εργάτριας μόνο μέλισσας, και είναι αρχικά διαυγές υγρό που στερεοποιείται αμέσως. Για να δραστηριοποιηθούν οι κηρογόνοι αδένες απαιτούνται υψηλές θερμοκρασίες και αφθονία σε νέκταρ, μέλι και γύρη. Κάθε κηρήθρα αποτελείται από πολυάριθμα εξαγωνικά διαμερίσματα τα κελιά, τα οποία διακρίνονται σε εργατικά, κηφηνοκελιά και βασιλικά κελιά. Στα κελιά αυτά αποθηκεύονται οι τροφές και εκτρέφεται ο γόνος. Στα εργατικά κελιά εκτρέφονται οι καινούριες εργάτριες, στα κηφηνοκελιά οι καινούριοι κηφήνες και στα βασιλικά κελιά οι καινούριες βασίλισσες. Το εξαγωνικό σχήμα των κελιών είναι το πιο εργονομικό για την κατασκευή των κηρήθρων. Τα κυκλικά, οκταγωνικά ή πενταγωνικά κελιά αφήνουν κενά μεταξύ τους, ενώ τα τριγωνικά και τα τετραγωνικά έχουν μεγαλύτερη περίμετρο και άρα απαιτούν περισσότερο κερί για την κατασκευή τους. Το εξαγωνικό σχήμα των κελιών παρέχει οικονομία στο κερί, αξιοποιεί καλύτερα το χώρο και δίνει σταθερότητα και αντοχή στην κηρήθρα. Κάθε κιλό κηρήθρας κρατά μέχρι και 22 κιλά μέλι. Η κατασκευή των κηρήθρων γίνεται κατά τμήματα, από ομάδες εργατριών που κρέμονται από κάποιο σταθερό σημείο σαν κρόσσια. Τα τμήματα αυτά μεγαλώνουν με την πάροδο της εργασίας και τελικά ενώνονται μεταξύ τους σ’ ένα ομοιόμορφο σύνολο.
Ρύθμιση της θερμοκρασίας
Οι μέλισσες είναι δραστήριες μεταξύ 10oC και 38oC. Όταν η θερμοκρασία είναι υψηλή, ομάδες εργατριών τοποθετημένες μέσα και έξω από την είσοδο της κυψέλης κινούν τα φτερά τους και κατευθύνουν ένα ρεύμα αέρα από έξω προς το εσωτερικό της κυψέλης και ένα άλλο με αντίστροφη κατεύθυνση. Ταυτόχρονα μια άλλη ομάδα εργατριών μεταφέρει νερό και το τοποθετεί σε σταγόνες, σε διάφορα σημεία του εσωτερικού της κυψέλης. Με τον αερισμό το νερό εξατμίζεται και προκαλείται πτώση της θερμοκρασίας. Όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλή οι εργάτριες σχηματίζουν τη μελισσόσφαιρα, μια συμπαγή στοιβάδα που αποτελείται από πολλές μέλισσες τοποθετημένες πυκνά η μια δίπλα στην άλλη. Το πάχος αυτής της στιβάδας μεταβάλλεται ανάλογα με τις μεταβολές της θερμοκρασίας. Μέσα σ’ αυτή τη σφιχτή στοιβάδα η μάζα των υπολοίπων μελισσών είναι χαλαρή. Οι μέλισσες κυκλοφορούν, καταναλώνουν μέλι, και με μικροσυσπάσεις των θωρακικών μυών παράγουν την απαιτούμενη για την επιβίωση θερμοκρασία.
Φρούρηση της εισόδου
Η είσοδος της κυψέλης φρουρείται από μικρό η μεγάλο αριθμό εργατριών ανάλογα με τον κίνδυνο που διατρέχει το μελίσσι. Ο εισβολέας αντιμετωπίζεται με το κεντρί, ένα σύνθετο όργανο που αποτελείται από αδένες παραγωγής δηλητηρίου και φερομονών, κύστη που περιέχει το δηλητήριο και άλλα όργανα. Όταν μια εργάτρια κεντρίσει ένα θηλαστικό, το κεντριοφόρο σύστημα αποσπάται από το σώμα της με αποτέλεσμα το θάνατό της. Μετά την απόσπαση του κεντριού και για ένα περίπου λεπτό, η κύστη που περιέχει το δηλητήριο συσπάται και διοχετεύει όλο το δηλητήριο στο σώμα του θύματος. Το κεντρί δεν μπορεί να αποτραβηχθεί εύκολα από το σώμα του θύματος διότι φέρει άγκιστρα που εξυπηρετούν αυτό το σκοπό. Παράλληλα φερομόνες συναγερμού, που εκκρίνονται από αδένες του κεντριού σημαδεύουν τον εισβολέα, μετατρέποντάς τον σε κινητό στόχο για τις άλλες εργάτριες. Το δηλητήριο της μέλισσας περιέχει βιογενείς αμίνες, ένζυμα, πολυπεπτίδια, διάφορα αμινοξέα και αρωματικές πτητικές ουσίες. Οι αντιδράσεις που προκαλούνται από αυτό είναι αλλεργικής φύσης. Τονίζεται ότι οι μέλισσες χρησιμοποιούν το κεντρί τους ως αμυντικό μέσο για να υπερασπίσουν την κοινωνία τους, και ότι η επιβίωσή τους στηρίζεται στο αμυντικό αυτό σύστημα. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι πρέπει να προστατεύσουν κάτι πολύτιμο, το μέλι, το οποίο αποθηκεύουν την άνοιξη και το καλοκαίρι για να επιβιώσουν τον χειμώνα.
Τροφάλλαξη
Με τον όρο αυτό εννοούμε την ανταλλαγή τροφής μεταξύ των εργατριών προβοσκίδα με προβοσκίδα. Τον τρόπο αυτό χρησιμοποιούν οι εργάτριες για να διαμοιράσουν την τροφή στις μέλισσες που βρίσκονται στα απομακρυσμένα σημεία της κυψέλης και για να ταΐσουν τη βασίλισσα και τους νεαρούς κηφήνες.
Πτήσεις προσανατολισμού
Η εργάτρια προτού αναλάβει καθήκοντα συλλέκτριας, βγαίνει από την κυψέλη και κάνει ορισμένες πτήσεις, για να αποτυπώσει στη μνήμη της τη μορφή, το χρώμα, τη θέση της κατοικίας της καθώς και τα χαρακτηριστικά σημάδια στη γύρω περιοχή. Οι πτήσεις αυτές γίνονται ομαδικά.
Συλλογή τροφής
Στην ηλικία των τριών περίπου εβδομάδων, η εργάτρια γίνεται συλλέκτρια και συλλέγει νέκταρ, γύρη, νερό και πρόπολη. Οι επισκέψεις στα διάφορα είδη φυτών γίνονται συγκεκριμένη ώρα της ημέρας, την ώρα που το κάθε φυτό εκκρίνει νέκταρ ή δίνει γύρη. Η συλλέκτρια χρησιμοποιεί τη θέση του ήλιου ως οδηγό. Τυπώνει στη μνήμη της την προβολή της γωνίας που σχηματίζεται από τα σημεία θέσης του ήλιου, κυψέλη, τοποθεσία τροφής. Χρησιμοποιώντας αυτή τη γωνία, επιστρέφει στην κατοικία της χωρίς περιπλανήσεις. Σε μέρες με μερική συννεφιά, ακόμα κι αν δεν φαίνεται ο ήλιος, οι μέλισσες βρίσκουν την ακριβή του θέση από το διαθλώμενο φως. Σε μέρες δε με ολική συννεφιά, και πάλι οι μέλισσες προσανατολίζονται με τον ήλιο, γιατί βλέπουν το υπεριώδες φως που διαπερνά τα σύννεφα. Παρατηρήθηκε ότι συλλέκτριες έκαναν ταξίδια μέχρι και 13,7 χιλιομέτρων για να συλλέξουν τροφή. Ακόμα και σε τέτοια μεγάλης διάρκειας ταξίδια, που η θέση του ήλιου αλλάζει, η εργάτρια κάνει τις απαιτούμενες διορθώσεις, χάρις στην έντονα ανεπτυγμένη αίσθηση του χρόνου που έχει, και βρίσκει εύκολα την κατοικία της. Οι συλλέκτριες κάνουν μακρινά ταξίδια ακόμα και όταν υπάρχει τροφή σε κοντινές αποστάσεις, αν η ανθοφορία που βρίσκεται μακριά είναι πιο ελκυστική. Έτσι αυξάνουν τη δυνατότητα συλλογής από μεγαλύτερη ποικιλία λουλουδιών, και επιτρέπουν στο μελίσσι να κάνει πλουσιότερη τη σύνθεση των τροφών που συλλέγει. Σε περιόδους που η ανθοφορία είναι μειωμένη, παρατηρείται συχνά, μια εργάτρια να συγκρούεται με μια ξένη που εισέρχεται στην περιοχή της, με σκοπό να την παρεμποδίσει να συλλέξει.
Η λεηλασία
Οι συλλέκτριες συλλέγουν μέλι από κάθε πρόσφορη πηγή. Σε περιόδους μειωμένης ανθοφορίας, πηγή τροφής είναι και το αποθηκευμένο μέλι, στα γειτονικά μελίσσια. Έτσι οι συλλέκτριες κλέβουν το μέλι από τα αδύνατα μελίσσια τα οποία αδυνατούν να υπερασπισθούν τις προμήθειές τους.
Η διατροφή του μελισσιού
Η συλλογή είναι η πιο κοπιαστική και περισσότερο επικίνδυνη εργασία που αναλαμβάνει μια εργάτρια. Είναι όμως υψίστης σημασίας για την επιβίωση του μελισσιού. Η γύρη που συλλέγεται δίνει τις απαραίτητες πρωτεΐνες για την ανάπτυξη των ιστών και των αδένων της μέλισσας. Η ετήσια κατανάλωση γύρης για ένα μελίσσι είναι 15-30 κιλά. Οι υδατάνθρακες βρίσκονται στο μέλι. Κάθε μελίσσι καταναλώνει 60-80 κιλά μέλι το χρόνο. Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή της μέλισσας και χρησιμοποιείται για την αραίωση του μελιού, τη διατροφή του γόνου, το δρόσισμα της κυψέλης και τη μείωση της θερμοκρασίας.
Ο πολλαπλασιασμός του μελισσιού
Ο φυσικός πολλαπλασιασμός του μελισσιού ονομάζεται σμηνουργία. Κατά τη σμηνουργία το μελίσσι χωρίζεται, ένα μέρος των εργατριών μαζί με τη βασίλισσα φεύγουν από τη φωλιά προς αναζήτηση νέας, (αυτό το μέρος του μελισσιού ονομάζεται αφεσμός) ενώ οι υπόλοιπες παραμένουν στην παλιά φωλιά με ένα αριθμό βασιλικών κελιών έτοιμων να δώσουν καινούργιες βασίλισσες. Η προετοιμασία της σμηνουργίας αρχίζει νωρίς την άνοιξη, με την εκτροφή κηφήνων και την αύξηση της ακολουθίας που περιστοιχίζει την βασίλισσα, η οποία μπορεί να ξεπεράσει τις 22 εργάτριες. Οι εργάτριες αυτές ταΐζουν πιεστικά τη βασίλισσα με βασιλικό πολτό και την εξαναγκάζουν να επιταχύνει το ρυθμό της ωοτοκίας της, που φτάνει στο μέγιστό της, γύρω στα 1500 με 2000 αβγά το εικοσιτετράωρο, το βάρος των οποίων είναι μεγαλύτερο του βάρους της. Παράλληλα, άλλες εργάτριες ετοιμάζουν πολυάριθμες βάσεις βασιλικών κελιών. Πιεζόμενη η βασίλισσα ψάχνει διαρκώς για άδεια κελιά, για να εναποθέσει τα αβγά της. Τελικά ωοτοκεί και στις βάσεις των βασιλικών κελιών. Τότε οι εργάτριες σπεύδουν να επιμηκύνουν τα τοιχώματά τους και να εφοδιάσουν τις προνύμφες που θα εκκολαφθούν, με μεγάλες ποσότητες βασιλικού πολτού. Στη συνέχεια ο ρυθμός της ζωής του μελισσιού αλλάζει. Οι εργάτριες αλλάζουν συμπεριφορά, οι συνοδοί της βασίλισσας μειώνονται και πολλές φορές αρνούνται να την ταΐσουν. Ο ρυθμός της ωοτοκίας επιβραδύνεται πολύ και η κοιλιά της βασίλισσας μικραίνει. Μια εβδομάδα περίπου πριν από την αναχώρηση του αφεσμού, οι εργάτριες κακομεταχειρίζονται τη βασίλισσα και την αναγκάζουν να κινείται διαρκώς. Τη γυμνάζουν για να μπορεί να πετάξει. Η ωοτοκία διακόπτεται, ο ρυθμός εργασίας μειώνεται και το μελίσσι παρουσιάζει εικόνα απραξίας. Στο μεταξύ ένας αριθμός από συλλέκτριες μεταβάλλεται σε ανιχνεύτριες, οι οποίες ψάχνουν να βρουν κατάλληλο χώρο για την εγκατάσταση της νέας κατοικίας. Όταν επιστρέφουν στην κυψέλη, χορεύουν το χορό της παλλόμενης κοιλιάς, για να δείξουν την κατεύθυνση και την απόσταση του καταφυγίου που ανακάλυψαν. Όταν σφραγιστούν τα πρώτα βασιλικά κελιά, το μελίσσι είναι έτοιμο να πολλαπλασιαστεί. Οι εργάτριες γεμίζουν τον πρόλοβό τους με μέλι, για να έχουν προμήθειες λίγων ημερών στη νέα θέση που θα εγκατασταθούν, και περιμένουν το σύνθημα της αναχώρησης. Το σύνθημα δίνεται από τις ανιχνέυτριες, οι οποίες με τους συριστικούς χορούς τους αναστατώνουν το μελίσσι.
Τελικά το τμήμα του μελισσιού που θα αποτελέσει τον αφεσμό, ξεχύνεται σαν ποτάμι στη σανίδα πτήσης, παρασύροντας προς τα έξω και τη βασίλισσα. Οι μέλισσες πετούν ζωηρά γύρο από την κυψέλη τους, με ένα χαρακτηριστικό βουητό, μέχρι να βγουν και οι τελευταίες που θα ακολουθήσουν το σμήνος. Στη συνέχεια κατευθύνονται σε κάποιο κοντινό δέντρο και σε ένα χαμηλό κλαδί σχηματίζουν το λεγόμενο τσαμπί. Ο αριθμός των μελισσών που αποτελούν τον αφεσμό, είναι περίπου το 50% του αρχικού μελισσιού και αποτελείται κατά βάση από νεαρές μέλισσες. Στη θέση αυτή ο αφεσμός θα παραμείνει από 30 λεπτά μέχρι 24 ώρες, όσο χρόνο θα χρειαστούν οι ανιχνεύτριες να συμφωνήσουν μεταξύ τους ποιο είναι το καλύτερο καταφύγιο της περιοχής. Αυτό το χρόνο έχει στη διάθεσή του ο μελισσοκόμος να συλλάβει τον αφεσμό και να τον εγκαταστήσει σε καινούργια κυψέλη. Μετά την αναχώρηση του αφεσμού το μελίσσι ηρεμεί. Ο πληθυσμός του που μειώθηκε απότομα, αυξάνεται γρήγορα, καθώς καθημερινά προσθέτονται νέες μέλισσες από τον εκκολαπτόμενο γόνο. Σε λίγες ημέρες αρχίζουν να εκκολάπτονται και οι νέες βασίλισσες. Το τι θα συμβεί στη συνέχεια εξαρτάται από το αν το μελίσσι προτίθεται να σμηνουργήσει εκ νέου ή όχι. Αν το μελίσσι δεν προτίθεται να σμηνουργήσει επιτρέπει στην πρώτη νεαρή βασίλισσα που θα εκκολαφθεί, να σκοτώσει τις υπόλοιπες αδελφές της μέσα στα κελιά τους και να αναλάβει την αρχηγία του. Αν το μελίσσι προτίθεται να δημιουργήσει και άλλους αφεσμούς, οι εργάτριες παρεμποδίζουν τη νέα βασίλισσα να σκοτώσει τις αδελφές της. Όταν το νέο μελίσσι εγκατασταθεί τελικά στη μόνιμή του κατοικία, αν τυχόν υπάρχουν περισσότερες από μια βασίλισσες, θα αγωνισθούν μεταξύ τους και η πιο δυνατή θα σκοτώσει τις αδελφές της.
Η επικοινωνία μεταξύ των μελισσών
Απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας είναι η επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Η επικοινωνία μεταξύ των μελισσών επιτυγχάνεται με διάφορα ερεθίσματα. Τέτοια είναι οι φερομόνες, χημικές ουσίες που εκκρίνουν τόσο οι εργάτριες όσο και η βασίλισσα του μελισσιού. Ανάλογα με τη χημική ουσία που εκκρίνεται, παρατηρείται και η αντίστοιχη συμπεριφορά από το μελίσσι. Οι μέλισσες επικοινωνούν επίσης χορεύοντας. Έχουν παρατηρηθεί τρεις βασικοί χοροί:
- ο κυκλικός χορός,
- ο μικτός χορός και
- ο χορός των δονήσεων της κοιλιάς.
Οι χοροί αυτοί δηλώνουν κατά βάση την απόσταση της τροφής από την κυψέλη.
Η διοίκηση του μελισσιού
Η βασίλισσα είναι αυτή που διευθύνει το μελίσσι. Η παρουσία της είναι διαρκώς αισθητή μέσα στη κυψέλη, χάρη στην κυκλοφορία της βασιλικής ουσίας με την οποία κρατά σε συνοχή το μελίσσι, διατηρεί τη χαρακτηριστική οργάνωσή του και ρυθμίζει τη λειτουργία του. Την μετάδοση της βασιλικής ουσίας αναλαμβάνουν οι εργάτριες συνοδοί της βασίλισσας. Κρατούν τις κεραίες τους σε συνεχή επαφή μαζί της και στη συνέχεια λόγω της συχνής επαφής τους με τις υπόλοιπες εργάτριες, μεταφέρουν την βασιλική ουσία σε ολόκληρο το μελίσσι. Η βασιλική ουσία μεταδίδεται επίσης με την τροφάλλαξη ,καθώς και λόγω της κυκλοφορίας του αέρα.
Βιβλιογραφία
