Καλλιέργεια καστανιάς
Εγκατάσταση
Το έδαφος, που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για την εγκατάσταση ενός καστανεώνα, οργώνεται πριν από τη φύτευση σε βάθος 30-40cm. Το όργωμα αποσκοπεί στην καταστροφή των πολυετών ζιζανίων και στην αφρατοποίηση του εδάφους, που είναι απαραίτητη για την καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των δέντρων. Πριν όμως από το όργωμα λαμβάνονται δείγματα εδάφους και γίνονται αναλύσεις και ανάλογα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης καθορίζεται το είδος και η ποσότητα των χημικών λιπασμάτων, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των καστανόδεντρων. Μετά το όργωμα και κατά μήκος των γραμμών φύτευσης των δέντρων το έδαφος απολυμαίνεται συνήθως με χλωροπικρίνη.
Πριν από τη φύτευση γίνεται η επισήμανση των θέσεων φύτευσης των δένδρων, η διάνοιξη των λάκκων (διαστάσεων 45 x 45) και ακολουθεί η φύτευση των δένδρων. Κατά τη φύτευση τοποθετούνται και οι πάσσαλοι στήριξης, τα δε δενδρύλλια φυτεύονται στο ίδιο βάθος, που ήταν στο φυτώριο και το επιφανειακό χώμα ρίχνεται στη βάση του ριζικού συστήματος των δενδρυλλίων. Κατά την προσθήκη του χώματος πιέζεται ελαφρά αυτό μέχρι της πλήρους πλήρωσης των λάκκων. Ακολουθεί το πότισμα των δενδρυλλίων και η προσθήκη μικρής ποσότητας κοπριάς γύρω από το δενδρύλλιο. [1]
Καλλιέργεια εδάφους
Η καλλιέργεια του εδάφους του καστανεώνα αποσκοπεί στην αύξηση ή διατήρηση της περιεκτικότητάς του σε χούμο, στην αποθήκευση νερού και παρεμπόδιση της διάβρωσής του, στη διατήρηση της γονιμότητάς του και στην ποσοτική και ποιοτική αύξηση της παραγωγής. Διενεργείται με μηχανικά μέσα και με χημικά μέσα.
Η μηχανική καλλιέργεια των καστανεώνων δε συνηθίζεται πια και έχει αντικατασταθεί απο την χρήση ζιζανιοκτόνων. Για αυτό επιβάλλεται να επιλέγεται το κατάλληλο πάντοτε ζιζανιοκτόνο, να παρέχεται στη συνιστώμενη δόση και τον κατάλληλο χρόνο και μάλιστα με το πιο κατάλληλο μέσο. Η διασπορά των ζιζανιοκτόνων πρέπει να είναι ομοιόμορφη, γιατί τότε τα αποτελέσματα καταστροφής των ζιζανιών είναι πιο ικανοποιητικά.Για να αποφευχθούν τυχόν διασπορά πάνω στα δέντρα, καλό είναι να χρησιμοποιούνται οριζόντιοι εκτοξευτές χαμηλής πιέσεως.Τα ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται σε καστανεώνα, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
- Προφυτρωτικά: Προστίθενται στο έδαφος πριν φυτρώσουν τα ζιζάνια. Αυτά που χρησιμοποιούνται ευρέως είναι:
- Dichlobenil: Προστίθεται στο έδαφος με διασπορά από τέλη Δεκεμβρίου μέχρι τέλη Μαρτίου. Αν δε βρέξει μέσα σε λίγες μέρες από την εφαρμογή, συνιστάται ελαφρά ενσωμάτωση, καθώς και όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές. Συνιστάται σε δοση 600-750gr δραστικής ουσίας κατά στρέμμα και ενδείκνυται για ετήσια αγρωστώδη και πλατύφυλλα. Περιορίζει όμως και την ανάπτυξη των πολυετών ζιζανίων.
- Diuron: Προστίθεται στο έδαφος με ψεκασμό με τις πρώτες βροχές, προτού φυτρώσουν τα ζιζάνια. Χρησιμοποιείται σε δόση 150-200gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 60-80 λίτρα κατά στρέμμα και ενδείκνυται για ετήσια πλατύφυλλα και αγρωστώδη. Συνιστάται για δέντρα ηλικίας άνω των 3 χρονών. Δεν ενδείκνυται όμως σε ελαφρά αμμώδη εδάφη.
- Simazine: Προστίθεται στο έδαφος με ψεκασμό, με τις πρώτες βροχές, προτού φυτρώσουν τα ζιζάνια. Χρησιμοποιείται σε δόση 200-400gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 60-80 λίτρα κατά στρέμμα και ενδείκνυται για ετήσια πλατύφυλλα και αγρωστώδη. Συνιστάται για δέντρα ηλικίας άνω των 4 χρονών.
- Μεταφυτρωτικά: Παρέχονται στο φύλλωμα των ζιζανίων. Αυτά που χρησιμοποιούνται ευρέως είναι:
- Dalapon: Παρέχεται με ψεκασμό, όταν τα ζιζάνια έχουν αναπτύξει αρκετό φύλλωμα. Συνιστώνται 2-3 ψεκασμοί σε διαστήματα 5-7 ημερών. Χρησιμοποιείται σε δόση 400gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 100 λίτρα κατά στρέμμα και ενδείκνυται για ετήσια και πολυετή αγρωστώδη.Συνιστάται για δέντρα ηλικίας άνω των 4 χρονών και ο ψεκασμός πρέπει να είναι αυστηρά κατευθυνόμενος:
- 2,4-D: Παρέχεται με ψεκασμό, όταν τα ζιζάνια βρίσκονται σε ζωηρή ανάπτυξη. Συνιστάται μόνον ένας ψεκασμός το χρόνο και ενδείκνυται για πολυετή και μονοετή πλατύφυλλα. Χρησιμοποιείται σε δόση 150-300gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 100 λίτρα κατά στρέμμα.
- Round up: Παρέχεται με ψεκασμό, όταν τα ζιζάνια έχουν συμπληρώσει την ανάπτυξή τους, αλλά προτού ξυλοποιηθούν. Χρησιμοποιείται σε δόση 360-480gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 30-50 λίτρα κατά στρέμμα και ενδείκνυται για πολυετή αγρωστώδη και πλατύφυλλα και ετήσια ζιζάνια. Συνιστάται ο ψεκασμός να είναι αυστηρά κατευθυνόμενος, το χρησιμοποιούμενο νερό να είναι καθαρό και να αποφεύγεται το ψεκαστικό υγρό να πέσει σε παραφυάδες.
- Gramoxone: Παρέχεται με ψεκασμό, σε φυτρώμενα ζιζάνια ύψους 10-15cm. Χρησιμοποιείται σε δόση 100-150gr δραστικής ουσίας και σε ποσότητα ψεκαστικού υγρού 60-80 λίτρα κατά στρέμμα και ενδείκνυται για αγρωστώδη και πλατύφυλλα και καταστρέφεται μόνο το υπέργειο μέρος των ζιζανίων. Αδρανοποιείται τελείως στο έδαφος. Συνίσταται το χρησιμοποιούμενο νερό] να είναι καθαρό.[2]
Συστήματα φύτευσης
Η καστανιά φυτεύεται κατά τετράγωνα, κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα ή γραμμές, κατά ισόπλευρα τρίγωνα και κατά ισοϋψείς καμπύλες. Τα συνήθεστερα συστήματα είναι κατά ισόπλευρα τρίγωνα και κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα ή γραμμές. Η φιστικιά δεν πρέπει να φυτεύεται σε μικρότερες από 6 μέτρα αποστάσεις, ιδιαίτερα όταν το έδαφος είναι αρκετό γόνιμο, γιατί μετά από λίγα χρόνια ο συνωστισμός και η αλληλοσκίαση των δένδρων θα επηρεάσουν την απρόσκοπτη εκτέλεση και αποτελεσματικότητα των διάφορων καλλιεργητικών φροντίδων, ως και αρνητικά την ποσοτική και ποιοτική παραγωγή του καστανεώνα. Η καστανιά φυτεύεται κατά τετράγωνα, κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα ή γραμμές, κατά ισόπλευρα τρίγωνα και κατά ισοϋψείς καμπύλες. Τα συνήθεστερα συστήματα είναι κατά ισόπλευρα τρίγωνα και κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα ή γραμμές. Η φιστικιά δεν πρέπει να φυτεύεται σε μικρότερες από 6 μέτρα αποστάσεις, ιδιαίτερα όταν το έδαφος είναι αρκετό γόνιμο, γιατί μετά από λίγα χρόνια ο συνωστισμός και η αλληλοσκίαση των δένδρων θα επηρεάσουν την απρόσκοπτη εκτέλεση και αποτελεσματικότητα των διάφορων καλλιεργητικών φροντίδων, ως και αρνητικά την ποσοτική και ποιοτική παραγωγή του καστανεώνα.
Η απόσταση φύτευσης καθορίζεται από τη γονιμότητα του εδάφους, το υποκείμενο και την ποικιλία. Για τις ποικιλίες Castanea mollissima συνιστάται απόσταση 12 x 12m, για τις ποικιλίες Castanea sativa συνιστάται απόσταση 10 x 10m, για τα δε Ευρω-Ιαπωνικά υβρίδια 7 x 7m.
Η φύτευση των δενδρυλλίων στην οριστική τους θέση μπορεί να γίνει από το φθινόπωρο, μετά την πτώση των φύλλων, ως προς την άνοιξη πριν ακόμα φουσκώσουν οι οφθαλμοί (νωρίς την άνοιξη). Σε γενικές γραμμές η πρώιμη φύτευση κατά το φθινόπωρο πλεονεκτεί διότι ευνοεί τον εθισμό του φυτού στο νέο του περιβάλλον και την ταχεία έκπτυξη νέων ριζιδίων κατά την επόμενη άνοιξη. Η φύτευση πρέπει να γίνεται πάντα με καλό καιρό και όταν το έδαφος είναι στο ρόγο του.[1]
Άρδευση
Όταν το δέντρο βρίσκεται στην νεαρή του ηλικία έχει ανάγκη από συχνά ποτίσματα μέχρι να μπορέσει να αναπτύξει ικανοποιητικά το ριζικό του σύστημα και να γίνει αυτάρκες. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμο νερό τότε συνιστάται η κάλυψη του εδάφους με κοπριά σε ακτίνα 1 μ. περίπου γύρω από τον κορμό ή με φύλλο μαύρου πλαστικού (σκεπασμένο με χώμα). Η κάλυψη αυτή, που περιορίζει τις απώλειες λόγω εξάτμισης και εμποδίζει την βλάστηση των ζιζανίων, συγκρατεί παράλληλα την υγρασία σε περίοδο ξηρασίας, στο χώρο των ριζών του δέντρου. Αν υπάρχει η δυνατότητα για τουλάχιστον μία άρδευση, καλό είναι να εφαρμόζεται κατά την περίοδο της αύξησης του καρπού (Σεπτέμβριο). Διότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που παρατηρείται, είναι το μικρό μέγεθος των καρπών, λόγω της έλλειψης νερού κατά την περίοδο του γεμίσματος του καρπού. Με αποτέλεσμα την μικρή τιμή διάθεσης του προϊόντος. Στις ποτιστικές καλλιέργειες όπως είναι ευνόητο άλλωστε, έχουμε μεγαλύτερες αποδόσεις και καλύτερη ποιότητα, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται μεγαλύτερο εμπορικό κέρδος (μεγάλο μέγεθος καρπών, μεγαλύτερες αποδόσεις).[2]
Λίπανση
Αν και η καστανιά είναι ένα δέντρο που αξιοποιεί φτωχά εδάφη, για να δίνει σταθερή και ικανοποιητική κάθε χρόνο παραγωγή, έχει ανάγκη από μια πλήρη και ορθολογική ετήσια λίπανση. Η καστανιά είναι ένα δέντρο απαιτητικό σε άζωτο και κάλιο. Η δόση του αζώτου πρέπει να είναι 50γρ/χρόνο ηλικίας σε κάθε δέντρο τη περίοδο από τις 15 Μάρτη μέχρι 15 Απρίλη για τα πρώτα 5 χρόνια (άρα σύνολο 250γρ/δέντρο τα πρώτα 5 χρόνια). Αν υπάρχει έλλειψη καλίου και φωσφόρου στο έδαφος για τα 5 πρώτα χρόνια χορηγούμε 500γρ (1ο χρόνο), 1000γρ (2ο χρόνο), 1500γρ (3ο χρόνο), 2000γρ (4ο χρόνο), 2500γρ (5ο χρόνο) σε κάθε δέντρο χρησιμοποιώντας μικτό λίπασμα 11-15-15. Μετά τον 6ο χρόνο συνίσταται 9-12γρ αζώτου/στρέμμα, 9-12γρ καλίου/στρέμμα, 6-9γρ φωσφόρου/στρέμμα.
Η ανάλυση των φύλλων αφου προηγηθεί η δειγματοληψία αυτών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην καστανιά για να διαπιστώσουμε τη θρεπτική της κατάσταση, να διαγνώσουμε τυχόν τροφοπενία ή περίσσεια θρεπτικών στοιχείων και σε συνδυασμό με τις αναλύσεις εδάφους, τις καλλιεργητικές εργασίες και τις κλιματικές συνθήκες να προγραμματίσουμε και να καθορίσουμε τη λίπανση εκείνη που θα αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγής.[2]
Κλάδεμα
Όσο αφορά το κλάδεμα της καστανιάς το πιο επικρατέστερο σχήμα μόρφωσης των δέντρων είναι το κυπελλοειδές. Η κόμη του δέντρου αποτελείται από τρείς πλάγιους βραχιόνες, που σχηματίζουν γωνία 50o έως 60o με τον κορμό. Κάθε βραχίονας φέρει 2 έως 3 καλά αναπτυγμένους σκελετικούς κλάδους, που σχηματίζονται σε απόσταση περίπου 40-50cm ο πρώτος από τη βάση του και στην ίδια περίπου απόσταση οι άλλοι μεταξύ τους και αντίθετα ως προς τον προηγούμενό τους. Η διαμόρφωση του σχήματος των δέντρων, προκειμένου να μπουν γρήγορα σε καρποφορία, πρέπει να συμπληρώνεται σε όσον το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με ελαφρές επεμβάσεις. Η καλύτερη εποχή για το κλάδεμα της καστανιάς, είναι το δίμηνο Φεβρουαρίου- Μαρτίου. Το κλάδεμα καρποφορίας σε γενικές γραμμές πρέπει να έχει σαν στόχο την απομάκρυνση:
- Κάθε βλαστού ή βραχίονα που τείνει να καταστρέψει το σχήμα του δέντρου.
- Των βλαστών που βρίσκονται στο εσωτερικό του δέντρου και εμποδίζουν την είσοδο του φωτός.
- Των καχεκτικών βλαστών που συνήθως ξεραίνονται.
- Των νεκρών βλαστών.
- Των βλαστών που κάμπτονται προς το έδαφος και παρεμποδίζουν την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών.
- Των βλαστών και των υποβραχιόνων που αλληλομπλέκονται.
Ειδικότερα όμως λόγω της έντονης ακροτονίας της καστανιάς, επιβάλλεται παράλληλα να γίνεται κάθε δύο χρόνια ένα αυστηρό κλάδεμα επαναφοράς. Στην καστανιά η ανανέωση του καρποφόρου ξύλου πραγματοποιείται κυρίως από τους 1-2 μικτούς ανθοφόρους οφθαλμούς της κορυφής του ετήσιου βλαστού. Για να αποφεύγεται επομένως η δημιουργία απογυμνωμένων μακριών βλαστών οι οποίοι επιπλέον συνεχώς εξασθενούν και από ένα στάδιο και μετά καθίστανται άκαρποι, συνιστάται κάθε 2-3 χρόνια μια αυστηρή επιβράχυνση τους (αφαίρεση ξύλου μέχρι ηλικίας 3-4 ετών) ώστε να υποκινηθεί ο σχηματισμός νέων και εύρωστων βλαστών.[2]
Ωρίμανση
Η ωρίμανση του καρπού έχει τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο ο καρπός είναι στη ουσία μικρός, άσπρος και χνουδωτός. Το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα το προστατεύει από τις νηπιακές αρρώστιες που συνήθως προσβάλουν όλους τους καρπούς των δέντρων και από τις ορέξεις των πουλιών. Ο μόνος ουσιαστικά εχθρός των καστάνων, ο οποίος σε αυτό το στάδιο είναι «αόρατος» είναι η πεταλούδα «Πιρπιρούγκα». Η εναπόθεση των αυγών στίς σχισμές του αγκαθωτού περιβλήματος έχουν μελλοντικό σκοπό την εισβολή του μετέπειτα σκουλικιού μέσα στον καρπό και την σίτιση του μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος επώασής του. Οι Απώλειες, εξ αιτίας της «Πιρπιρούγκας» ανέρχονται ετησίως σε ποσοστό 10-20% επί της ετήσιας παραγωγής. Στο δεύτερο στάδιο ο καρπός έχει πλέον ανοιχτό καφέ χρώμα. Μέσα από το περίβλημα, από το κέντρο προς τη περιφέρεια, το χνούδι σιγά-σιγά δίνει τη θέση του στον καρπό μου μεγαλώνει. Το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα, πιεζόμενο από την διόγκωση του καρπού αρχίζει σιγά - σιγά να ανοίγει δημιουργώντας μικρά ανοίγματα στις ακτίνες του ήλιου. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο ο καρπός έχει καφέ χρώμα. Το χνούδι έχει μετατραπεί πλέον σε μία συμπαγή νωπή μεμβράνη που καλύπτει ολόκληρο τον καρπό και διατηρεί σε έναν βαθμό την νωπότητά του. Το αγκαθωτό περίβλημα βρίσκεται σε πλήρη διαστολή και ο νόμος του Νεύτωνα επιτρέπει την πτώση του στο έδαφος πολλές φορές μαζί με το κέλυφος.[2]
Συγκομιδή
Η συγκομιδή των καρπών γίνεται από το έδαφος. Μπορεί να γίνει είτε με τα χέρια είτε με κατάλληλα μηχανήματα συλλογής. Στην χώρα μας γίνεται κατεξοχήν με τα χέρια. Η μηχανική συγκομιδή προϋποθέτει και το κατάλληλο έδαφος (μικρές κλίσεις). Στις περισσότερες καλλιεργούμενες εκτάσεις της χώρας μας το έδαφος έχει μεγάλη κλίση, είναι δύσβατο και οι καλλιέργειες είναι μη εντατικοποιημένες.
- Με τα χέρια: Πρέπει λοιπόν να καλλιεργούνται ποικιλίες που έχουν συγκεντρωμένοι την ωρίμανση των καρπών, ο αχινός να διαχωρίζεται με τους καρπούς κατά το πέσιμό τους στο έδαφος (διευκολύνεται η συλλογή τους και απαιτούνται λιγότερα ημερομίσθια). Η συλλογή θα πρέπει να γίνεται κάθε μέρα, ώστε να μην παραμένουν στο έδαφος για μεγάλο χρονικό διάστημα, διότι προσβάλλονται από μύκητες του εδάφους που προκαλούν σήψεις (σαπίζουν).
- Μηχανήματα συλλογής: Η μηχανική συγκομιδή χρησιμοποιείτε στην Γαλλία, Ιταλία, Αμερική, όχι όμως στην χώρα μας. Προϋποθέτει εντατικές καλλιέργειες και μικρή κλίση του εδάφους. Χαμηλώνει πάρα πολύ το κόστος της συγκομιδής, παράλληλα διαχωρίζει τους αχινούς από τα κάστανα, πράγμα που χαμηλώνει ακόμη περισσότερο το κόστος. Πράγματι για να εντατικοποιήσουμε την καλλιέργεια της καστανιάς, θα πρέπει οπωσδήποτε να την μηχανοποιήσουμε, για να γίνει μια δυναμική καλλιέργεια στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές, αφήνοντας έτσι ένα σεβαστό εισόδημα στους παραγωγούς.[2]
