Γονιμοποίηση ντομάτας θερμοκηπίου
Για την υποβοήθηση της επικονίασης και της γονιμοποίησης της ντομάτας του θερμοκηπίου χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια (από το 1987 στην Ευρώπη και από το 1990 στην Ελλάδα) η μέθοδος της εισαγωγής του εντόμου Bombus terrestris (ο «βομβύνος της γης») συγγενές είδος με τη μέλισσα. Ο βομβύνος που χρησιμοποιείται σήμερα στα θερμοκήπια της χώρας μας εισάγεται από το εξωτερικό (Ολλανδία) σε μορφή αποικίας, μέσα σε ειδικές κυψέλες. Η εισαγωγή των κυψελών με τους βομβύνους γίνεται μόλις αρχίζουν να ανοίγουν τα πρώτα άνθη της τομάτας. Ο αριθμός των κυψελών ανά εκτάριο (10 στρέμματα) θα πρέπει να κυμαίνεται από 3 - 12, ανάλογα με το υβρίδιο της τομάτας που καλλιεργείται, την εποχή φύτευσης, τη χρονική διάρκεια παραμονής της φυτείας στο θερμοκήπιο και το μέγεθος και ποιότητα της αποικίας (κυψέλης). Τοποθετούνται στη μέση του θερμοκηπίου, στο διάδρομο και σε χώρο ελεύθερο από φυτά ή άλλα αντικείμενα ώστε να μπορεί να ελέγχεται εύκολα από τον παραγωγό (να παρέχει τροφή και να ελέγχει την κατάσταση της κυψέλης) ή επίσης σαν θέση τοποθέτησης επιλέγεται το πιο δροσερό σημείο όταν οι θερμοκρασίες είναι ψηλές και το πιο θερμό σημείο όταν οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές.
Η κυψέλη τοποθετείται χαμηλά το καλοκαίρι σε ύψος 0,5 - 1m από το έδαφος πάνω σε ειδικές κατασκευές, ώστε να σκιάζεται από την καλλιέργεια και ψηλά το χειμώνα σε ύψος περίπου της κορυφής της καλλιέργειας πάνω σε ειδικές κατασκευές που κρέμονται από την οροφή ώστε να ζεσταίνεται γρήγορα με το πρώτο φως της μέρας. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται από ποντίκια, μυρμήγκια, ακάρεα και άλλα έντομα. Για περισσότερη προστασία καλό θα είναι να εφαρμόζεται και γράσσο ή άλλο κατάλληλο υλικό στη βάση της κατασκευής που βρίσκεται η κυψέλη για να αποφεύγεται η άνοδός τους. Πάνω από την κυψέλη και σε κάποια απόσταση τοποθετείται σκέπαστρο από φελιζόλ ή χαρτόνι για προστασία της από την άμεση ακτινοβολία, ιδίως το καλοκαίρι όπου αναπτύσσονται υψηλές θερμοκρασίες. Η τοποθέτηση συνιστάται να γίνεται το απόγευμα και να παραμένει κλειστή για 1 - 2 ώρες ώστε να ηρεμίσουν τα έντομα. Στη συνέχεια, αφού κλειστούν όλα τα ανοίγματα του θερμοκηπίου, ανοίγονται οι κυψέλες για να βγουν οι βομβύνοι και να εξοικειωθούν με τον χώρο του θερμοκηπίου. Την επομένη, τα παράθυρα και οι πόρτες του θερμοκηπίου ανοίγονται αργά, αφού κλείσουν οι πόρτες εξόδου της κυψέλης και μένει ανοικτή μόνο η πόρτα εισόδου για να γυρίσουν οι βομβύνοι. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται 3-5 ημέρες για να συνηθίσουν το χώρο του θερμοκηπίου και τη θέση της κυψέλης. Μετά η κυψέλη παραμένει συνέχεια ανοικτή. Σύμφωνα με την εταιρεία παραγωγής και εμπορίας των βομβύνων θα πρέπει κάθε 8 - 12 εβδομάδες να τοποθετείται νέα κυψέλη στο θερμοκήπιο. Στην αρχή η αποικία είναι οργανωμένη και λειτουργεί αποτελεσματικά προς το τέλος όμως αποδιοργανώνεται, μειώνεται ο πληθυσμός των εργατριών γιατί ένα μέρος από τα αυγά που γεννάει η βασίλισσα τρώγονται από τις εργάτριες. Επομένως δεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη για τροφή (γύρη) και μειώνεται αισθητά η αποτελεσματικότητα της επικονίασης. Για το λόγο αυτό η κυψέλη δεν εξυπηρετεί και πρέπει να αντικατασταθεί. Οι βομβύνοι τρέφονται από τη γύρη, η οποία είναι πλούσια σε πρωτεΐνη και από νέκταρ των ανθέων, το οποίο είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες. Έτσι, παίρνουν μόνο γύρη από τα άνθη της τομάτας αφού είναι γνωστό ότι δεν παράγουν νέκταρ. Επομένως θα πρέπει να εφοδιαστούν με υδατάνθρακες από άλλη πηγή. Στην πράξη αυτό γίνεται με την τροφοδοσία της κυψέλης με ζαχαρόνερο (1:1 ζάχαρη–νερό, βάρος/όγκο), είτε με τη χρήση έτοιμων παρασκευασμάτων με φρουκτόζη, γλυκόζη και σακχαρόζη. Η τροφοδοσία πρέπει να είναι συνεχής καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής της κυψέλης στο θερμοκήπιο.
Οι βομβύνοι επισκέπτονται όλα τα ανοικτά άνθη μιας ταξιανθίας για τη συλλογή γύρης πριν μετακινηθούν σε άλλη ταξιανθία. Σε κάθε πτήση τους επισκέπτονται αρκετές ταξιανθίες και αρκετά άνθη, περίπου 20 / πτήση. Στην προσπάθεια τους να συλλέξουν γύρη «ανακατώνουν» το άνθος, οι γυρεόκοκκοι φεύγουν από τους ανθήρες και επικάθονται στο στίγμα συμβάλλοντας έτσι στην φυσική επικονίαση. Μερικές ημέρες μετά την επίσκεψη του βομβύνου σε ένα άνθος τομάτας, οι στήμονες αποκτούν καφέ χρώμα, αποτέλεσμα του τσιμπήματος που έχει κάνει προκειμένου να συλλέξει γύρη. Πρέπει να γίνεται συχνά έλεγχος στα άνθη, ώστε να διαπιστώνεται το ποσοστό επικονίασης που έχει επιτευχθεί. Για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των βομβύνων σε μεγαλόκαρπα υβρίδια τομάτας, εφαρμόζεται αραίωμα των ανθέων σε κάθε ταξιανθία όταν ακόμα είναι κλειστά, ώστε οι βομβύνοι να περιορίζουν τη δράση τους σε μικρότερο αριθμό ανθέων. Απαραίτητες προϋποθέσεις για να δράσουν οι βομβύνοι είναι να επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες στο θερμοκήπιο, δηλαδή η θερμοκρασία να μην πέφτει κάτω από 10oC και να μην υπερβαίνει τους 35oC. επίσης πρέπει να επικρατούν και οι κατάλληλες συνθήκες για την βλάστηση των γυρεόκκοκων (Θ>12oC για τουλάχιστον 5 ώρες την μέρα). Οι καρποί που παράγονται λόγω της δράσης των βομβύνων είναι καλής ποιότητας, εύγευστοι, σφικτοί, καλοσχηματισμένοι, ομοιόμορφοι, με ελάχιστες παραμορφώσεις, γεμάτοι με σπόρους, εσωτερικά πλήρεις και αρωματικοί. Έχει παρατηρηθεί επίσης οτι δεν προσβάλλονται από βοτρύτη. Η χρήση των βομβύνων είναι η καλύτερη μέθοδος για την αύξηση της παραγωγής, γιατί εξασφαλίζει την τέλεια καρπόδεση και εξοικονομεί πολύτιμη ενέργεια για τον παραγωγό. Απαραίτητη είναι η συχνή δόνηση στα σύρματα από τους παραγωγούς, σχεδόν κάθε 2-4 μέρες για να μην υπάρχει πρόβλημα κινητικότητας στο θερμοκήπιο. Το σημαντικότερο μειονέκτημα της μεθόδου είναι το υψηλό κόστος αγοράς των κυψελών (γύρω στα 100 €). Άλλα μειονεκτήματα είναι η περιορισμένη χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών, όταν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα και η ανάγκη εξασφάλισης ευνοϊκών συνθηκών για τον πολλαπλασιασμό και λειτουργία της αποικίας.
