Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία

Η χοιροτροφία σήμερα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις ιδιαίτερα στην μεγιστοποίηση του αποτελέσματος της αναπαραγωγικής διαδικασίας. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών με την καλύτερη κατανόηση της σημασίας των αναπαραγωγικών παραμέτρων των χοίρων και των παραγόντων που τις επηρεάζουν, είναι φανερό ότι βοηθάει τα μέγιστα τον χοιροτρόφο.

Το τελικό αναπαραγωγικό αποτέλεσμα ενός πληθυσμού χοίρων είναι τα απογαλακτισθέντα χοιρίδια. Το μέγεθος αυτό, συνισταμένη όλων των σταδίων της αναπαραγωγικής διαδικασίας, πρέπει να δίνει τη δυνατότητα να τροφοδοτείται το στάδιο της ανάπτυξης και πάχυνσης, με ικανό αριθμό χοιριδίων ώστε να προάγεται η εκτροφή και να γίνεται επικερδής η εκμετάλλευση. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η αναπαραγωγική διαδικασία είναι το βασικό στοιχείο της εκτροφής και πρέπει να αντιμετωπίζεται ανάλογα.

Η διαχείριση της αναπαραγωγικής διαδικασίας με σκοπό την αντιμετώπιση των προβλημάτων και τη μείωση του κόστους παραγωγής έχει δύο σκέλη: τη διαχείριση των κάπρων και τη διαχείριση των χοιρομητέρων.

Από τη μεριά του αρσενικού, είναι σε όλους γνωστό πως ο καλύτερος τρόπος για οικονομικότερη παραγωγή είναι η εφαρμογή της Τεχνητής Σπερματέγχυσης (Τ.Σ.).

Από τη μεριά του θηλυκού οι σημαντικότερες επεμβάσεις που μπορούν να εφαρμοστούν για βελτίωση του αναπαραγωγικού αποτελέσματος με περιορισμένο κόστος είναι η σωστή ανίχνευση του οίστρου και η έγκαιρη διάγνωση της εγκυμοσύνης.

Τεχνική σπερματέγχυση σε χοιροτροφική εκμετάλλευση

Τεχνητή Σπερματέγχυση (Τ.Σ.) είναι διαδικασία συλλογής, διαχείρισης (ποιοτικής και ποσοτικής εκτίμησης-αραίωσης-συντήρησης) και εναπόθεσης του σπέρματος στο θηλυκό γεννητικό σύστημα με τεχνητά μέσα.

Η εφαρμογή της Τ.Σ. σε μια χοιροτροφική εκμετάλλευση μπορεί να έχει τρεις μορφές:

• Αγορά σπέρματος
• Αγορά σπέρματος μαζί με υπηρεσίες σπερματεγχύτη
• Εγκατάσταση εργαστηρίου Τ.Σ. στην εκμετάλλευση

Η αγορά σπέρματος θεωρείται συμφέρουσα όταν το κόστος αγοράς είναι μικρότερο από το κόστος διατήρησης κάπρων. Με δεδομένο ότι η αναλογία κάπρων και χοιρομητέρων στην περίπτωση της φυσικής οχείας υπολογίζεται στο 1:20, το κόστος του κάπρου επιμερίζεται κατά το μέγιστο στην γονιμοποίηση 20 χοιρομητέρων.

Η αγορά σπέρματος μαζί με υπηρεσίες σπερματεγχύτη είναι ασύμφορη συγκρινόμενη με την αγορά μόνο σπέρματος και είναι δύσκολο να παρασχεθεί σε τιμές συμφερότερες από το κόστος διατήρησης κάπρων. Έχει όμως εφαρμογή σε περιπτώσεις πολύ μικρών οικογενειακών εκτροφών όπου η διατήρηση κάπρου θεωρείται εντελώς ασύμφορη.

Η εγκατάσταση εργαστηρίου Τ.Σ. καλείται και αυτή να υποκαταστήσει τη γονιμοποίηση των χοιρομητέρων από φυσική οχεία, με τη χρήση μικρού αριθμού επιλεγμένων κάπρων και αραίωση του σπέρματος που συλλέγεται από αυτούς μέσα στο χοιροστάσιο. Η χρήση λιγότερων κάπρων οδηγεί άμεσα σε εξοικονόμηση πόρων, στην περίπτωση αυτή όμως καλούμαστε να αντιπαρέλθουμε το κόστος εγκατάστασης του εργαστηρίου και της χρήσης των αναλωσίμων.

Το οικονομικό όφελος από την Τ.Σ. σε μια εκτροφή είναι το σημαντικότερο αλλά όχι το μόνο όφελος που αποκομίζουμε από την εφαρμογή της. Σημαντικότατο όφελος έγκειται και στη μη επαφή κάπρου και χοίρου, καθώς απαλλάσσεται η μονάδα από τα αναπαραγωγικώς διαδιδόμενα νοσήματα και μολύνσεις. Η εξάπλωση ασθενειών που μεταδίδονται με την επαφή του αρσενικού με το θηλυκό είναι αναπόφευκτη όταν εφαρμόζεται σύστημα φυσικής οχείας. Αυτό σημαίνει ότι μια μόλυνση ενός θηλυκού ζώου, θα προσβάλλει και το αρσενικό και από εκεί και όλο τον πληθυσμό. Με την Τ.Σ. ο κίνδυνος αυτός είναι μηδαμινός. Το σπέρμα προέρχεται από κάπρους στους οποίους ασκούνται όλοι οι προληπτικοί έλεγχοι και θεραπείες, ενώ μπορεί να συνοδεύονται και από κτηνιατρικές γνωματεύσεις για την πλήρη απουσία κάποιων παθογόνων από τον πληθυσμό των κάπρων, που, σημειωτέον, δεν έρχονται σε επαφή με θηλυκά σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Επιπλέον, η τυχούσα ύπαρξη μικροβίων στο σπέρμα, με την αραίωση περιορίζεται κατά 5–20 φορές. Συγχρόνως, η προσθήκη αντιβιοτικών στο σπέρμα μέσω του αραιωτικού αποτρέπει τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων και αδρανοποιεί πολλά από αυτά. Έτσι, μπορούμε να πούμε πως διάδοση ασθενειών μέσω της Τ.Σ. έχει διαπιστωθεί μόνο για τις Aujeszky και PRRS και ειδικά για την δεύτερη, μόνο όταν ο ιός υπάρχει στο αίμα των κάπρων (πρώτες 3-4 εβδομάδες από τη μόλυνση του πληθυσμού). Βέβαια, με την Τ.Σ. παρακάμπτεται κατά την έγχυση η κολπική και τραχηλική βλέννα, που αποτελούν αμυντικό μηχανισμό της χοιρομητέρας κατά των μολύνσεων. Σε περίπτωση δηλαδή, που διεισδύσει κάποιο μικρόβιο μέσω του σπέρματος, η μόλυνση της χοιρομητέρας είναι πολύ πιθανή. Αυτό, αποφεύγεται εν μέρει, με τη λεπτομερή μικροσκοπική εξέταση του σπέρματος πριν την σπερματέγχυση (κάτι που είναι εντελώς αδύνατο με τη φυσική οχεία), καθώς σοβαρές μολύνσεις στο σπέρμα επηρεάζουν τη ζωτικότητά του, αφού οι τυχόντες μικροοργανισμοί δρουν ανταγωνιστικά με τα σπερματοζωάρια στην κατανάλωση των θρεπτικών ουσιών του αραιωτικού. Γι αυτό, σπέρμα που παρουσιάζει αδικαιολόγητα χαμηλή ζωτικότητα πρέπει να μη χρησιμοποιείται (μαζί με τα υπόλοιπα της ίδιας παρτίδας) και να ελέγχεται αμέσως η προέλευσή του.

Ένα ακόμη πλεονέκτημα είναι ότι δίνεται η δυνατότητα για γονιμοποίηση νεαρών χοιρομητέρων από μεγαλόσωμους κάπρους και αντίστροφα. Ζώα υψηλής γενετικής αξίας χρησιμοποιούνται εντατικά, και η γενετική βελτίωση στον πληθυσμό προάγεται με πολύ πιο ταχείς ρυθμούς (έως και 80 οχείες από έναν βελτιωτή κάπρο το μήνα με την αναλογία κάπρων προς χοιρομητέρες να μπορεί να φθάσει και το 1 προς 200). Σε περιπτώσεις μάλιστα, που το σπέρμα προέρχεται από Κέντρα Τ.Σ., οι σπερματοδότες κάπροι είναι ζώα υψηλής γενετικής αξίας που μια εμπορική μονάδα θα ήταν ασύμφορο να εκτρέφει. Επιπλέον, με δεδομένο ότι η πλειοψηφία των τοκετοομάδων προέρχεται από τέτοια ζώα, καταλήγουμε σε έναν πληθυσμό παχυνόμενων χοιριδίων με άριστα κρεοπαραγωγικά χαρακτηριστικά και μοναδική ομοιογένεια, που σε άλλη περίπτωση είναι αδύνατο να επιτευχθεί. Τέλος, ανοίγεται ένας μεγάλος ορίζοντας διαχειριστικών δυνατοτήτων για τον εκτροφέα καθιστώντας τον, πολύ πιο ευέλικτο ως επιχειρηματία. Συγκεκριμένα, ο πατρογονικός έλεγχος γίνεται πιο εύκολος, με αποτέλεσμα τη διευκόλυνση στη διατήρηση αρχείων για τον έλεγχο του πληθυσμού. Κέρδος προκύπτει και στα εργατικά από τη διευκόλυνση λόγω ομαδοποιήσεων μεγάλου αριθμού χοιρομητέρων κατά τον απογαλακτισμό, οχεία και τοκετό. Ακόμη η εργασία γίνεται ελκυστικότερη λόγω ουσιωδέστερης συμμετοχής του εφαρμοστή και της εργαστηριακής φύσης της απασχόλησης.

Ανίχνευση του οίστρου στα ζώα χοιροτροφικής εκμετάλλευσης

Η βελτίωση του αναπαραγωγικού αποτελέσματος και της οικονομικότητάς του από την μεριά του θηλυκού μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορες επεμβάσεις κι επενδύσεις. Μια οικονομική ζωοτεχνική επέμβαση που συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση της γονιμότητας του αναπαραγωγικού πληθυσμού, είναι η σωστή ανίχνευση του οίστρου.

Η ανίχνευση του οίστρου πρέπει να γίνεται από έμπειρο εργάτη και να επιβεβαιώνεται από την παρουσία κάπρου. Μεγάλη σημασία έχει η συχνότητα με την οποία γίνεται για τον προσδιορισμό της ώρας έναρξης του οίστρου, ιδιαίτερα όταν εφαρμόζεται Τ.Σ.. Εάν εφαρμόζεται έλεγχος μια φορά την ημέρα, μεσολαβεί ένα διάστημα 24 ωρών μεταξύ δύο ελέγχων κατά το οποίο μπορεί η χοιρομητέρα να εκδηλώσει οίστρο. Έτσι, ο προσδιορισμός της ώρας έναρξης του οίστρου και στη συνέχεια της ώρας σπερματέγχυσης είναι ανακριβής. Με την αύξηση του αριθμού των ημερήσιων ελέγχων επιτυγχάνουμε ακριβέστερο προσδιορισμό των γεγονότων του οίστρου και της γονιμοποίησης και κατά συνέπεια καλύτερο αποτέλεσμα. Για την πρακτική αυτή το μόνο που χρειάζεται είναι η επιπλέον απασχόληση του εργάτη, που συχνά μπορεί να πραγματοποιηθεί και μέσα στο ωράριο εργασίας του. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως με ελάχιστο κόστος, μπορούμε να βελτιώσουμε το οικονομικό αποτέλεσμα της εκτροφής με αύξηση του ποσοστού γονιμότητας και του μεγέθους των τοκετοομάδων. Η εκτέλεση όμως της πρακτικής αυτής πρέπει να είναι επιμελής και συχνή, γιατί έχει αποδειχτεί ότι η συχνή ολιγόλεπτη συνεύρεση του κάπρου με τις χοιρομητέρες αποφέρει καλύτερο αποτέλεσμα, όχι μόνο στην ανίχνευση αλλά και στην πρόκληση του οίστρου συγκριτικά με τη συνεχή παρουσία κάπρου. Άρα, με την πρακτική αυτή συμβάλουμε τα μέγιστα στη σωστή αναπαραγωγική λειτουργία του πληθυσμού και περιορίζουμε σημαντικά τα σφάλματα στην ανθρώπινη επέμβαση για τη βελτίωση της αναπαραγωγικής λειτουργίας των χοίρων.

Διάγνωση εγκυμοσύνης στις χοιρομητέρες

Ένα σημαντικό πρόβλημα για την οικονομικότερη διαχείριση της αναπαραγωγής είναι και οι άδειες μέρες, οι μέρες δηλαδή που οι χοιρομητέρες δεν κυοφορούν και γενικά δεν βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη φάση του αναπαραγωγικού τους κύκλου (οίστρος-εγκυμοσύνη-τοκετός-θηλασμός-απογαλακτισμός-οίστρος). Με τον όρο άδειες μέρες ορίζουμε αρχικά το μεσοδιάστημα μεταξύ απογαλακτισμού και επόμενου οίστρου.

Συμπεριλαμβάνει όμως και τις ημέρες που μεσολαβούν στις χοιρομητέρες που δε συλλαμβάνουν και μέχρι τον οίστρο κατά τον οποίο η χοιρομητέρα θα εντοπιστεί και θα γονιμοποιηθεί, για να επανέλθει στην αναπαραγωγική διαδικασία. Συχνά, άδειες μέρες προκύπτουν και από χοιρομητέρες που είτε δεν επανέρχονται σε οίστρο μετά τον απογαλακτισμό, είτε εκδηλώνουν σιωπηλούς οίστρους, δηλαδή οίστρους χωρίς χαρακτηριστικές εκδηλώσεις που δεν ανιχνεύονται, είτε διάγουν μια παρατεταμένη άγονη περίοδο λόγω ανωμαλιών στη φυσιολογική λειτουργία του αναπαραγωγικού τους συστήματος (μολύνσεις, ασθένειες, εποχιακή υπογονιμότητα κ.λπ.). Τέλος, στις άδειες μέρες προστίθενται και οι μέρες που βρίσκονται κάποιες χοιρομητέρες που, ενώ συλλαμβάνουν δεν καταλήγουν σε τοκετό (ακανόνιστες επιστροφές και αποβολές).

Το μέγεθος αυτό, βλέπουμε πως έχει πολλές συνιστώσες και γι' αυτό μπορεί συχνά να ξεπερνά κατά πολύ τα αποδεκτά όρια και να γίνεται ένας σημαντικός παράγοντας μείωσης του αναπαραγωγικού αποτελέσματος. Σε ιδανικές συνθήκες, οι άδειες μέρες περιορίζονται στις ημέρες που μεσολαβούν φυσιολογικά από τον απογαλακτισμό μέχρι τον επόμενο οίστρο και είναι 4 έως 7. Άρα, σε ετήσια βάση δεν ξεπερνούν τις 15 (7*2,2 κύκλοι/έτος) για κάθε χοιρομητέρα. Δυστυχώς όμως, όλοι οι άλλοι παράγοντες επιβαρύνουν αυτό το μέγεθος και συνεπώς και τη βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεων, γιατί πολλαπλασιάζονται οι ημέρες κατά τις οποίες οι χοιρομητέρες εκτρέφονται χωρίς να παράγουν.

Ο βασικός τρόπος για να περιοριστούν αυτές οι ζημιογόνες ημέρες είναι η έγκαιρη και ασφαλής διάγνωση της εγκυμοσύνης , ούτως ώστε οι μη έγκυες χοιρομητέρες να απομονώνονται και να διαχειρίζονται ιδιαίτερα με πρόκληση οίστρου φυσικά (επαφή με κάπρο) ή ορμονικά, ή ακόμη και να απομακρύνονται από την εκτροφή. Μια πρώτη ένδειξη εγκυμοσύνης είναι η μη επιστροφή της χοιρομητέρας σε οίστρο. Αυτή όμως, πρέπει να επιβεβαιώνεται αμέσως μετά για τον ασφαλή διαχωρισμό εγκύων και μη χοιρομητέρων. Η επιβεβαίωση αυτή γίνεται με συσκευές υπερήχων που με ακρίβεια που υπερβαίνει το 95% χρησιμοποιούνται στη διάγνωση της εγκυμοσύνης. Το κόστος αγοράς σήμερα δεν είναι απαγορευτικό καθώς κυμαίνεται στο ύψος των 3.000 € περίπου. Η εφαρμογή του τακτικού ελέγχου, δε, δεν υπερβαίνει τη μία ώρα εβδομαδιαίως, ανάλογα βέβαια και με το μέγεθος της εκτροφής. Έτσι, αν αναλογιστούμε ότι το ημερήσιο κόστος διατροφής μόνο, είναι 1 € ανά χοιρομητέρα τότε υπολογίζουμε ότι για την απόσβεση της επένδυσης πρέπει να ωφεληθούμε 3000 άδειες μέρες. Το μέγεθος αυτό μοιάζει αλλά δεν είναι μεγάλο. Για παράδειγμα σε μια εκτροφή 300 χοιρομητέρων το κέρδος 3 ημερών ανά χοιρομητέρα και έτος εξασφαλίζει την απόσβεση σε τρία έτη. Άρα, αποτελεί μια επένδυση που είναι συμφέρουσα και μπορεί να εισάγει μια ζωοτεχνική πρακτική που εντείνει τον έλεγχο στην αναπαραγωγική λειτουργία μιας εκτροφής χοίρων και συμβάλλει σημαντικά στην επιτυχή και επικερδή διαχείριση του πληθυσμού.

Με την εφαρμογή των διαχειριστικών αλλαγών κατόπιν σχεδιασμού, δοκιμών και μελέτης, η πιθανότητα αντιμετώπισης απρόβλεπτων καταστάσεων περιορίζεται, όπως περιορίζονται και οι επιπτώσεις από τυχόν κρίσιμες καταστάσεις. Για να επιτευχθούν όμως αυτά, πρέπει ο χοιροτρόφος σε καθημερινή βάση να τηρεί αρχεία με όλα τα γεγονότα και μεγέθη της εκτροφής του. Η γνώση είναι δύναμη όταν βασίζεται σε συστηματική καταγραφή και εκτίμηση των παραμέτρων και συμβάντων της επιχείρησης. Η βασική άλλωστε αρχή της σύγχρονης κτηνοτροφίας είναι: «Δεν μπορείς να διαχειριστείς ό,τι δεν έχεις μετρήσει».