Απογαλακτισμός χοιριδίων

Ως απογαλακτισμός , στη χοιροτροφική πράξη, ορίζεται η απομάκρυνση του χοιριδίου από τη μητέρα του με αποτέλεσμα τη διακοπή του θηλασμού μητρικού γάλακτος. Στη φύση ο άγριος χοίρος καταναλώνει μεγάλη ποικιλία τροφών σε σημαντικές ποσότητες πριν από το φυσικό απογαλακτισμό του, λόγω της εξερευνητικής συμπεριφοράς του, της άυξησης των αναγκών του και της ταυτόχρονης μείωσης της γαλακτοπαραγωγής της μητέρας του. Στις σημερινές συστηματικές εκτροφές οι διαθέσιμες φυσικές τροφές έχουν υποκατασταθεί με τα εναρκτήρια σιτηρέσια που αποτελούνται κυρίως από δημητριακά πρωτεϊνικά συμπυκνώματα, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Όταν τα χοιρίδια απογαλακτίζονται στην ηλικία των 8 εβδομάδων καταναλώνουν τις τελευταίες ημέρες πριν από τον απογαλακτισμό τους ποσότητα εναρκτήριου σιτηρεσίου, που αντιστοιχεί στο 70 έως 80% της συνολικής κατανάλωσης τροφής, ενώ για απογαλακτισμό στις 6 εβδομάδες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50 έως 60%. Όσο η ηλικία απογαλακτισμού μειώνεται τόσο μειώνεται και το ποσοστό των αναγκών των μικρών χοιριδίων που καλύπτεται από άλλη τροφή, εκτός του μητρικού γάλακτος, με αποτέλεσμα να είναι μεγαλύτερη η αλλαγή τροφής και η διατροφική καταπόνηση των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό. Στις εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις απογαλακτισμού, στις 2 εβδομάδες ηλικίας, η αλλαγή τροφής φτάνει το 100%, δεδομένου ότι τα νεαρά χοιρίδια καταναλώνουν ελάχιστες ποσότητες εναρκτήριου σιτηρεσίου από την ηλικία αυτή.

Παράγοντες επιτυχίας του απογαλακτισμού

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία του απογαλακτισμού και έμμεσα καθορίζουν την "άριστη" ηλικία των χοιριδίων είναι πολυάριθμοι και αφορούν τη χοιρομητέρα, τα χοιρίδια, το περιβάλλον και το σχετικό κόστος των συντελεστών παραγωγής.

Είναι γνωστό ότι η γαλακτοπαραγωγή της χοιρομητέρας αυξάνεται από τον τοκετό μέχρι την 3η περίπου εβδομάδα μετά απ' αυτόν. Ακολουθεί μια περίοδος, 2 εβδομάδων περίπου, σταθερής γαλακτοπαραγωγής και από την 5η εβδομάδα παρατηρείται σημαντική μείωση του παραγόμενου γάλακτος, που φθάνει σε πολύ χαμηλά επίπεδα την 8η εβδομάδα της γαλουχίας. Επίσης, απογαλακτισμός των χοιριδίων σε μικρή ηλικία έχει επιπτώσεις στην αναπαραγωγική λειτουργία της χοιρομητέρας και συνοδεύεται από αύξηση του μεσοδιαστήματος απογαλακτισμού-γόνιμης οχείας και μείωση της επόμενης τοκετοομάδας κατά 0,4 χοιρίδια για κάθε 5 ημέρες, ιδιαίτερα όταν η ηλικία απογαλακτισμού μειώνεται από 35 έως 15 ημέρες μετά τον τοκετό.

Όσον αφορά το χοιρίδιο, είναι ήδη γνωστό, ότι αναπτύσσει παθητική ανοσία από την απορρόφηση των ανοσογλοβουλινών του γάλακτος τις πρώτες ώρες της ζωής του. Η παθητική ανοσία μειώνεται με την ηλικία του χοιριδίου και φθάνει σε πολύ χαμηλό επίπεδο την 14η ημέρα της ηλικίας του, ενώ η ενεργητική ανοσία αρχίζει να αναπτύσσεται μετά την 3η εβδομάδα. Έτσι, απογαλακτισμός από την 14η έως την 21η ημέρα ηλικίας βρίσκει τα χοιρίδια με χαμηλή ανοσία και ευάλωτα στους παθογόνους μικροοργανισμούς του περιβάλλοντος. Επίσης, κατά τον απογαλακτισμό το χοιρίδιο μη καταναλώνοντας μητρικό γάλα, στερείται των ανοσογλοβουλινών, που περιέχονται σε αυτό. Οι ανοσογλοβουλίνες προστατεύουν το λεπτό έντερο του μικρού χοιριδίου, καθόλη τη διάρκεια του θηλασμού, από τις τοξίνες που παράγονται από τα παθογόνα βακτήρια. Άρση της προστασίας του εντέρου από τις τοξίνες έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του εντερικού βλεννογόνου και την εμφάνιση πεπτικών διαταραχών.

Σημαντικός παράγοντας καθορισμού της ηλικίας απογαλακτισμού είναι και το απαιτούμενο κεφάλαιο για την κατασκευή των απαραίτητων εγκαταστάσεων. Όσο μικρότερη είναι η ηλικία απογαλακτισμού τόσο μικρότερος χώρος απαιτείται στους θαλάμους τοκετών και αντίστοιχα μεγαλύτερος στους θαλάμους απογαλακτισμένων χοιριδίων. Επίσης, με τη μεταφορά μικρότερων σε ηλικία χοιριδίων στους θαλάμους απογαλακτισμού, αυτοί πρέπει να εξασφαλίζουν υωηλότερη και σταθερότερη θερμοκρασία, καλύτερο αερισμό και γενικά πρέπει να είναι υψηλότερων προδιαγραφών, γεγονός που κάνει και την κατασκευή τους περισσότερο δαπανηρή.

Στην περίπτωση του πρώιμου απογαλακτισμού, μείωση του κόστους παραγωγής προκύπτει και από τη μείωση της απαιτούμενης τροφής της χοιρομητέρας κατά τη γαλουχία, η οποία όμως, κατά ένα μέρος αντισταθμίζεται από την αυξημένη ποσότητα υψηλής ποιότητας τροφής των μικρότερων σε ηλικία απογαλακτιζόμενων χοιριδίων. Εάν η τροφή των χοιριδίων είναι πολύ ακριβότερη από αυτή της χοιρομητέρας, τότε δεν αναμένονται σημαντικά οικονομικά οφέλη από την πρωίμηση του απογαλακτισμού, γεγονός που ισχύει όταν η τροφή των χοιριδίων είναι σχετικά μικρού κόστους.

Σε κάθε περίπτωση, ο ακριβής προϋπολογισμός του οφέλους διατροφής είναι απαραίτητος, αφού συνυπολογιστούν οι τιμές των διαθέσιμων πρώτων υλών των σιτηρεσίων και ο αριθμός των απογαλακτιζόμενων χοιριδίων ανά χοιρομητέρα, για να προταθεί μείωση ή αύξηση της ηλικίας απογαλακτισμού. Σε περιοχές που επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού πρέπει απαραίτητα να συνεκτιμάται και η μεγάλη απώλεια βάρους λόγω μειωμένης κατανάλωσης τροφής από τη χοιρομητέρα που γίνεται εντονότερη στην περίπτωση παρατεταμένου θηλασμού και έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία επαναγονιμοποίησής της μετά τον απογαλακτισμό. Το γεγονός αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα του πρώιμου απογαλακτισμού στη χώρα μας που χαρακτηρίζεται από υψηλές θερμοκρασίες για μία χρονική περίοδο 4 περίπου μηνών.

Για οποιαδήποτε αλλαγή της ηλικίας απογαλακτισμού πρέπει να συνεκτιμάται και το επίπεδο του εργατικού δυναμικού και η απόδοση του υφιστάμενου συστήματος απογαλακτισμού. Μείωση της ηλικίας απογαλακτισμού απαιτεί μεγαλύτερη εμπειρία και προσοχή από τους εργαζομένους στην εκμετάλλευση καθώς και ευκολία στην αποδοχή αλλαγών στη διαδικασία της παραγωγής. Επίσης, μόνο στην περίπτωση που ένα σύστημα απογαλακτισμού εφαρμόζεται με αποδοτικότητα που φθάνει περίπου το 100% είναι δυνατή η βελτίωση της αποδοτικότητας της εκμετάλλευσης με αλλαγή του συστήματος σε πλέον πρώιμο απογαλακτισμό. Σε αντίθετη περίπτωση κάθε αλλαγή είναι πιθανό να έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη μείωση της αποδοτικότητας.

Βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία ενός συστήματος απογαλακτισμού

Αντικειμενικός σκοπός κάθε συστήματος απογαλακτισμού που πραγματοποιείται σε ηλικία από 2 έως 8 εβδομάδες πρέπει να είναι σταθερή και χωρίς προβλήματα ανάπτυξη των χοιριδίων από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των 10 εβδομάδων. Η θνησιμότητα των χοιριδίων κατά την περίοδο αυτή δεν πρέπει να ξεπερνά το 5% και τα χοιρίδια να παραμένουν υγιή μέχρι το τέλςο της περιόδου αξιοποιώντας άριστα την καταναλισκόμενη σε ικανές ποσότητες τροφή, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται ο μέγιστος ρυθμός αύξησης του σωματικού βάρους με την ελάχιστη δυνατή εναπόθεση λίπους. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση του παραπάνω σκοπού αφορούν το χειρισμό των ζώων, την εξασφάλιση του κατάλληλου περιβάλλοντος και την άριστη διατροφή των χοιριδίων κατά τη χρονική περίοδο πριν από και μετά τον απογαλακτισμό.

Το περιβάλλον

Η ελαχιστοποίηση της καταπόνησης των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό εξσφαλίζει των χωρίς προβλήματα ανάπτυξη των χοιριδίων, όχι μόνο κατά τον απογαλακτισμό αλλά και κατά το στάδιο της πάχυνσης που ακολουθεί. Ο απογαλακτισμός επιφέρει βασικές κοινωνικές και φυσιολογικές αλλαγές στο χοιρίδιο. Η απουσία της μητέρας του και η αλλαγή του περιβάλλοντος, από το κελί τοκετού στο κελί απογαλακτισμού, που συνήθως συνδέεται με την παρουσία χοιριδίων από άλλες τοκετοομάδες, αποτελεί μία σημαντική κοινωνική και περιβαλλοντολογική αλλαγή και το χοιρίδιο πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση πραγμάτων. Η διατροφική όμως αλλαγή που υφίσταται το χοιρίδιο είναι και η σημαντικότερη, ιδιαίτερα όταν ο απογαλακτισμός είναι πρώιμος. Ο σχετικά πρώιμος απογαλακτισμός, που αποτελεί και τη συνήθη τακτική στη σημερινή χοιροτροφική πράξη, πρέπει να έχει τη μορφή διαδικασίας και όχι στιγμιαίας αλλαγής, έτσι ώστε η μετάβαση, από το θηλασμό στην ανεξάρτητη από τη μητέρα του διαβίωση, να γίνεται σταδιακά και με την κατάλληλη προετοιμασία με σκοπό τη μείωση της έντασης των παραπάνω αλλαγών και αντίστοιχη μείωση της καταπόνησης του χοιριδίου.

Για να εξασφαλιστεί η άριστη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού του χοιριδίου, ώστε να ξεπεράσει ευκολότερα τη διαδικασία του απογαλακτισμού, πρέπει οι θερμοκρασίες περιβάλλοντος να βρίσκονται στη ζώνη θερμικής ευεξίας, δηλαδή μεταξύ ανώτερης (ΑΚΘ) και κατώτερης (ΚΚΘ) κρίσιμης θερμοκρασίας. Για ένα χοιρίδιο συγκεκριμένου βάρους και σωματικής σύνθεσης τα παραπάνω όρια θερμοκρασιών επηρεάζονται σημαντικά από την κατανάλωση τροφής, το μέγεθος της ομάδας, τον τύπο του δαπέδου και τα ρεύματα αέρος που επικρατούν στο περιβάλλον.

Πρέπει λοιπόν να ειπωθεί, ότι τα χοιρίδια κατά τον απογαλακτισμό έχουν προβλήματα χαμηλών θερμοκρασιών εκτός από τους καλοκαιρινούς μήνες α) εάν έχουν μικρή κατανάλωση τροφής, β) εάν το περιβάλλον είναι υγρό, δεδομένου ότι η εξάτμιση της υγρασίας από την επιφάνεια του σώματος απορροφά θερμότητα, γ) εάν έχουν μικρό σωματικό βάρος και δ) σε περίπτωση μεγάλης περιεκτικότητας της τροφής σε λίπος, γιατί η θερμότητα πέψης του λίπους είναι χαμηλότερη από αυτή των άλλων απλών ζωοτροφών. Τα αντίθετα από τα παραπάνω ισχύουν για προβλήματα που ανακύπτουν λόγω υψηλών καλοκαιρινών θερμοκρασιών. Ο τύπος του δαπέδου επηρεάζει επίσης σημαντικά τις κρίσιμες θερμοκρασίες των χοιριδίων. Οι θερμικές απώλειες χοιριδίου ξαπλωμένου στο δάπεδο βρίσκονται σε άμεση σχέση με τη θερμική αντίσταση του δαπέδου που εξαρτάται από το υλικό κατασκευής του. Η θερμική αντίσταση των δαπέδων συνήθως συγκρίνεται με αυτή που έχει το τσιμεντένιο πλήρες δάπεδο. Όσο μεγαλύτερη είναι η θρεμική αντίσταση του δαπέδου τόσο μικρότερες είναι οι απώλειες θερμότητας από τα χοιρίδια και υψηλότερη η ΚΚΘ γι' αυτά.

Εκτός από τον τύπο του δαπέδου οι κρίσιμες θερμοκρασίες επηρεάζονται και από τα ρεύματα αέρος που υπάρχουν στο επίπεδο των ζώων. Η ελάχιστη ταχύτητα αέρος εντός των κελιών δεν πρέπει να είναι μικρότερη των 0,15m/sec. Η αύξηση της ταχύτητας από 0,15 σε 0,5m/sec αντιστοιχεί με πτώση της θερμοκρασίας κατά 3^oC ενώ παραπέρα αύξηση από 0,5 σε 1m/sec αντιστοιχεί με επιπλέον πτώση της θερμοκρασίας κατά 3^oC. Για το λόγο αυτό όταν κατά τους χειμερινούς μήνες οι ΚΚΘ αποτελούν τον περιοριστικό παράγοντα, η ταχύτητα αέρος πρέπει να είναι η μικρότερη δυνατή (ελάχιστος αερισμός), ενώ αντίθετα, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες πρέπει να αυξάνεται σημαντικά (μέγιστος αερισμός).

Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι για να διατηρηθούν τα χοιρίδια εντός της θερμοκρασιακής ζώνης ευεξίας πρέπει:

• Το χειμώνα: να υπάρχει καλή μόνωση δαπέδου, να διατηρούνται σε ομάδες, να καταναλώνουν πολύ και υψηλής ενέργειας τροφή, το περιβάλλον να είναι ελεύθερο ρευμάτων αέρος
• Το καλοκαίρι: να έχουν διαθέσιμο αρκετό χώρο ώστε να ξαπλώσουν το ένα μακριά από το άλλο, να υπάρχει μεγάλη ταχύτητα αέρος στο επίπεδο των ζώων, να υπάρχουν υγρά δάπεδα, εφόσον δεν δημιουργούν προβλήματα υγιεινής, να καταναλώνουν μικρού ενεργειακού περιεχομένου τροφή και να αποφεύγεται η πολύ υψηλή περιεκτικότητα των τροφών σε πρωτεΐνη.

Η διατροφή

Όπως ήδη έχει γίνει φανερό από τα παραπάνω, η άριστη διατροφή των χοιριδίων είναι μία από τις βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας του απογαλακτισμού. Η παράθεση εναρκτήριου σιτηρεσίου στα θηλάζοντα χοιρίδια μπορεί να θεωρηθεί, εκτός των άλλων, ως προετοιμασία των ζώων για τον απογαλακτισμό. Η στρατηγική που ακολουθείται στη συμπληρωματική διατροφή των χοιριδίων κατά το θηλασμό είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προβλεπόμενη ηλικία απογαλακτισμού. Όσο πρωιμότερος είναι ο απογαλακτισμός τόσο πιο επιτακτική είναι η ανάγκη κατανάλωσης ποσοτήτων εναρκτήριου σιτηρεσίου πριν από αυτόν.

Σε ορισμένες περιπτώσεις έχει αναφερθεί το φαινόμενο της υπερευαισθησίας των χοιριδίων, σε φυτικής προέλευσης πρωτεΐνες που καταναλώνονται σε πολύ μικρές ποσότητες πριν από τον απογαλακτισμό, με αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος των χοιριδίων όταν καταναλωθούν με την τροφή μεγάλες ποσότητες των συγκεκριμένων αντιγόνων μετά τον απογαλακτισμό. Η αντίδραση προκαλεί ατροφία των μικρολαχνών του εντερικού βλεννογόνου με αποτέλεσμα τη δυσκολία απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών της τροφής και την ανάπτυξη επιμολύνσεων που καταλήγουν σε διάρροιες.