Δηλητηριάσεις των μελισσών

Οι δηλητηριάσεις των µελισσών αποτελούν µια από τις σηµαντικές αιτίες απώλειας µελισσιών. Μπορεί να οφείλονται σε κατανάλωση γύρης νέκταρος ή µελιτωµάτων που περιέχουν κάποια τοξική ουσία ή συνηθέστερα σε ανθρώπινες παρεµβάσεις.

Τροφοδηλητηριάσεις Κάθε φυτό έχει στα διάφορα µέρη του ουσίες που έχουν σαν σκοπό την προστασία του. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτές οι ουσίες συγκεντρώνονται στο νέκταρ ή τη γύρη, προκαλώντας τοξικότητα στις µέλισσες. Τα γενικά συµπτώµατα από τροφοδηλητηριάσεις είναι:

• ξαφνικό αδυνάτισµα των µελισσιών,
• σωροί νεκρών µελισσών στην είσοδο της κυψέλης,
• αποδιοργάνωση του µελισσιού,
• νεκρός γόνος και συµπτώµατα σηψιγονιών,
• επιθετικές µέλισσες,
• παράλυση,
• µέλισσες χωρίς τρίχωµα, µαύρες και γυαλιστερές.

Οι τροφοδηλητηριάσεις διακρίνονται από τις δηλητηριάσεις µε εντοµοκτόνα από το ότι δεν παρατηρούνται σε όλα τα µελίσσια του µελισσοκοµείου. Μερικά από τα φυτά που ενδέχεται να προκαλέσουν τέτοια προβλήµατα στις µέλισσες δίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Φυτά που δύναται να προκαλέσουν δηλητηριάσεις στις µέλισσες.

Κοινή ονομασία	Λατινική ονομασία	Τοξικότητα *	Τοξικός παράγοντας	Άλλες πληροφορίες
Ακόνιτο το γογγυλώδες, Ακόνιτο το λυκοκτόνο	Aconitum nappelus, Aconitum lycoctonum	Γ
Βέρατρο	Veratrum sp.	Ν, Γ		Πολλά είδη, σημαντικές απώλειες
Δάφνη η μιζέριος	Daphne mezereum	Ν	μεζερίνη
Δάτουρα η στραμώνιος	Datura stramonium	Γ
Δελφίνιο	Delphinium sp.	Γ		Μικρής έκτασης ζημιές
Ευκάλυπτος	Eucalyptus sp.	Ν, Γ		Μόνο ποικιλίες που ανθίζουν αργά το φθινόπωρο
Ιπποκαστανιά	Aesculus hippocastaneum	Ν, Γ	βερεσκιτρίνη
Καμέλια	Camellia sp.	Ν	ραφινόζη	Συχνά μεγάλες απώλειες
Καπνός	Nicotiana tabacum	Ν	νικοτόνη, νορνικοτίνη, αναβασίνη	Εκκρίνει και βλεννώδη ουσία που κολλάει στις μέλισσες
Κρεμμύδι	Allium cepa	Γ		Σπάνια και μια άγνωστη αιτία
Πικροδάφνη	Nerium oleander	Ν	ολεανδρίνη	Οι μέλισσες συλλέγουν όταν δεν υπάρχει άλλη πηγή νέκταρος
Ροδόδενδρο	Rhododendron sp.	Γ	ανδρομεταξίνη	Το μέλι μπορεί να είναι τοξικό για τον άνθρωπο
Στύφνος	Solanum nigrum	Ν, Γ	σολανίνη	Ανθίζει βράδυ περιορισμένες ζημιές
Υοσκύαμος ο μέλας	Hyoscyamos niger	Ν	υοσκυαμίνη, ατροπίνη	Τοξικό για τα ζώα
Φλαμουριά	Tilia sp.	Μ		Νέκταρ όχι τοξικό, ίδιο φυτό άλλοτε είναι και άλλοτε όχι τοξικό
*Ν=νέκταρ, Γ=γύρη, Μ=μελίτωμα

∆ηλητηριάσεις από φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Οι µέλισσες θανατώνονται κυρίως από εντοµοκτόνα. Αυτό συµβαίνει όταν συλλέγουν ρυπασµένη γύρη και νέκταρ, όταν πετάξουν µέσα από νέφος εντοµοκτόνου, όταν περπατήσουν σε ρυπασµένες επιφάνειες ή ο αέρας φέρει στην κυψέλη το νέφος του εντοµοκτόνου. Τα γενικά συµπτώµατα από τις δηλητηριάσεις αυτές είναι:

• υπάρχουν πολλές νεκρές µέλισσες στην ψεκασµένη καλλιέργεια,
• ξαφνικό αδυνάτισµα και αποδιοργάνωση των µελισσιών,
• σωροί νεκρών µελισσών στην είσοδο της κυψέλης,
• νεκρός γόνος και συµπτώµατα σηψιγονιών,
• οι συλλέκτριες που κουβαλούν το ρυπασµένο νέκταρ εµποδίζονται να µπουν στην κυψέλη.

Για την αποφυγή τέτοιων δυσµενών καταστάσεων θα πρέπει να υπάρχει συνεννόηση µεταξύ των καλλιεργητών και των µελισσοκόµων. Επίσης, ο καθένας θα πρέπει να λαµβάνει τα µέτρα του, κυρίως όµως οι µελισσοκόµοι:

• το όνοµα, η διεύθυνση και το τηλέφωνο πρέπει να είναι γραµµένα σε εµφανές σηµείο του µελισσοκοµείου,
• περιοχές όπου γίνονται συχνοί ψεκασµοί πρέπει να αποφεύγονται,
• να είναι έτοιµοι να µεταφέρουν τα µελίσσια σε άλλη περιοχή ανά πάσα στιγµή,
• η θέση του µελισσοκοµείου να επιτρέπει πρόσβαση ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες,
• αν ο αριθµός των κυψελών είναι µικρός, µπορούν να κλειστούν οι είσοδοι και να καλυφτούν οι κυψέλες µε βρεγµένες λινάτσες, όχι όµως για περισσότερο από 24 ώρες,
• κοντά στο µελισσοκοµείο να υπάρχει καθαρό νερό, ώστε οι µέλισσες να µην το αναζητήσουν σε άλλες, πιθανώς ρυπασµένες, πηγές.

Εκτός από τον µελισσοκόµο, υπάρχουν και οδηγίες για τον καλλιεργητή, οι οποίες περιλαµβάνονται στον κανονισµό Π.∆. 115/97:

• για την αντιµετώπιση των παρασίτων συνιστάται η ολοκληρωµένη καταπολέµηση,
• αν χρειασθεί να χρησιµοποιηθούν φυτοπροστατευτικά προϊόντα, θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από µειωµένη µελισσοτοξικότητα και µικρή υπολειµµατικότητα,
• θα πρέπει να χρησιµοποιούνται οι συνιστώµενες δόσεις και να µη γίνονται περισσότερες επεµβάσεις από αυτές που αναφέρονται στις οδηγίες χρήσεις,
• ο ψεκασµός θα πρέπει να αποφεύγεται όταν τα φυτά είναι ανθισµένα. Επίσης, οι απογευµατινές ώρες είναι προτιµότερες, καθώς οι µέλισσες είναι λιγότερο δραστήριες,
• αποφυγή ψεκασµών όταν φυσάει,
• ο καλλιεργητής θα πρέπει να ειδοποιεί έγκαιρα τους µελισσοκόµους για τους ψεκασµούς που θα διενεργήσει.

Στις πηγές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία γίνεται αναφορά στα είδη των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες και τα οποία είναι υπεύθυνα για τις δηλητηριάσεις των μελισσών. Δίνονται επίσης πληροφορίες για την τοξικότητα των εντομοκτόνων και στους παράγοντες που επηρεάζουν την τοξική επίδραση των εντομοκτόνων στις μέλισσες. Επίσης παρατίθενται πίνακες στους οποίους τα εντομοκτόνα είναι καταταγμένα ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητάς τους ως προς τις μέλισσες. Τέλος αναφέρονται οι τρόποι με τους οποίους πραγματοποιούνται οι δηλητηριάσεις των μελισσών, τα συμπτώματα των δηλητηριάσεων, ο σωστός τρόπος δειγματοληψίας μελισσών για τις οποίες υπάρχει η υποψία ότι έχουν πέσει θύματα δηλητηρίασης καθώς και οι ενέργεις που μπορεί να πραγματοποιήσει ο μελισσοκόμος για να μειώσει τις απώλειες σε περίπτωση δηλητηρίασης των μελισσών.