Διατροφή πτηνών

Διατροφή πτηνών

Τα διάφορα είδη πτηνών που εκτρέφονται για παραγωγικούς σκοπούς είναι οι όρνιθες, οι ινδόρνιθες (γαλοπούλες), οι πάπιες, οι χήνες, οι μελεαγρίδες (φραγκόκοτες), τα περιστέρια, τα ορτύκια, οι φασιανοί και τελευταία και οι στρουθοκάμηλοι. Από όλα αυτά τα είδη, στην Ελλάδα, υπό μορφή συστηματική-εντατική εκτρέφονται μόνο οι όρνιθες και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που ο όρος πτηνοτροφία να υπονοεί σχεδόν αποκλειστικά την ορνιθοτροφία. (Για το λόγο αυτό και στη σελίδα αυτή, θα δοθούν στοιχεία μόνο για τη διατροφή των ορνίθων).

Γενικά

Τα πτηνά ανήκουν στην κατηγορία των παμφάγων ζώων. Το πεπτικό τους σύστημα, σε σύγκριση με αυτό των θηλαστικών ζώων, παρουσιάζει μερικές ουσιαστικές διαφορές με κυριότερες τις εξής:

• Στο στόμα, αντί χειλιών και δοντιών υπάρχει το ράμφος, με το οποίο πραγματοποιείται η λήψη της τροφής χωρίς όμως τη δυνατότητα της μάσησης,
• Ο οισοφάγος, στα περισσότερα είδη πτηνών, φέρει πλευρικό σάκο (πρόλοβος), στον οποίο η καταναλισκόμενη τροφή παραμένει για ένα μικρό χρονικό διάστημα για εφύγρανση ώστε να καταστεί πιο μαλακή. Ο χρόνος παραμονής είναι ανάλογος του μεγέθους των κόκκων της τροφής, της περιεκτικότητας αυτής σε ινώδεις ουσίες και της πλήρωσης του στομάχου από προηγουμένως καταναλωθείσα τροφή,
• Το στομάχι διακρίνεται σε δύο τμήματα, μικρής χωρητικότητας, το αδενώδες και το μυώδες. Στο πρώτο η τροφή διαποτίζεται με το γαστρικό υγρό και στο δεύτερο υφίσταται μηχανική κατεργασία και ομογενοποίηση ως αντιστάθμισμα της έλλειψης μάσησης στο στόμα,
• Το λεπτό έντερο, στο οποίο γίνεται η κυρίως ενζυμική πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών, είναι σχετικά μικρού μήκους και η διέλευση της τροφής μάλλον γρήγορη,
• Το παχύ έντερο αποτελείται από δύο τυφλά και το κόλον (πολύ μικρού μήκους). Αυτά αποτελούν τους χώρους συμβιοτικής πέψης, αλλά με ασήμαντα οφέλη για το πτηνό και
• Η απόληξη του πεπτικού συστήματος είναι η αμάρα από την οποία αποβάλλονται κοινά η κόπρος και τα ούρα.

Η μικρή χωρητικότητα του πεπτικού συστήματος, η σχετικά γρήγορη διέλευση της τροφής κατά μήκος αυτού και η έλλειψη ουσιαστικής συμβιοτικής πέψης, καθιστούν αναγκαία τη διατροφή τους με σιτηρέσια αποτελούμενα από ζωοτροφές καλής ποιότητας, υψηλής πεπτικότητας και μικρού όγκου. Με αυτές τις συνθήκες θα μπορεί να εφοδιάζεται το πτηνό με την απαραίτητη ενέργεια, την κατάλληλη πρωτεΐνη (πλούσια σε απαραίτητα αμινοξέα), καθώς και με όλα τα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά. Οι ζωοτροφές που ικανοποιούν αυτές τις απαιτήσεις είναι οι συμπυκνωμένες με κυριότερες τους δημητριακούς καρπούς, τα υποπροϊόντα Γ.Β., τις ανόργανες ζωοτροφές και κατά περίπτωση (όταν συμφέρει οικονομικά) τις ζωοτροφές ζωικής προέλευσης.

Παραγωγικοί στόχοι της ορνιθοτροφίας

Ο σκοπός της εκτροφής των ορνίθων είναι η παραγωγή

1. βρώσιμων αυγών και
2. κρέατος.

Για την επίτευξη του πρώτου στόχου εκτρέφονται σμήνη αυγοπαραγωγών ορνίθων, που είναι προϊόντα συστηματικής γενετικής επιλογής και διασταυρώσεων, με ικανότητα παραγωγής μεγάλου αριθμού αυγών. Οι όρνιθες αυτές είναι μικρού σωματικού βάρους (1,7-2,0 Kg) και ανήκουν σε δύο τύπους, τον λευκό και τον καστανό. Για την επίτευξη του δεύτερου στόχου εκτρέφονται τα παχυνόμενα ορνίθια κρεατοπαραγωγής. Αυτά προέρχονται από εκκόλαψη αυγών παραγόμενων από όρνιθες κρεατοπαρανωγικού τύπου. Οι όρνιθες αυτού του τύπου έχουν μεγάλο σωματικό βάρος (περίπου 3,5 Kg) και είναι, επίσης, προϊόντα γενετικής επιλογής και διασταυρώσεων.

Τεχνική της διατροφής των ορνίθων

Στις όρνιθες και ανεξάρτητα από την ηλικία τους, εφαρμόζεται κυρίως η κατά βούληση ομαδική διατροφή και σε μερικές περιπτώσεις η κατά μερίδες ομαδική διατροφή. Η χορηγούμενη προς κατανάλωση τροφή είναι κατά κανόνα υπό μορφή αλευρώδους μείγματος ή υπό μορφή συμπήκτων.

Εκτός της τροφής, θα πρέπει στα πτηνά να παρέχεται η δυνατότητα για κατά βούληση κατανάλωση νερού.

Παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση τροφής

Υπό συνθήκες κατά βούληση διατροφής και με την προϋπόθεση ότι το προς κατανάλωση χορηγούμενο μείγμα είναι ισόρροπο, θα πρέπει από κάθε πτηνό να καταναλώνεται ημερήσια ποσότητα (σιτηρέσιο) που να ικανοποιεί

• τον φυσιολογικό κορεσμό και
• τον μηχανικό κορεσμό.

Στις περιπτώσεις που η κατανάλωση θα είναι περισσότερη ή λιγότερη της κανονικής, προκύπτουν αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση είναι:

1. Παράγοντες με σχέση ανάλογη:
   • το βάρος του πτηνού,
   • το ύψος της παραγωγής και
   • η κινητικότητα του πτηνού και
2. Παράγοντες με σχέση αντιστρόφως ανάλογη:
   • η θερμοκρασία του περιβάλλοντος εκτροφής και
   • η ενεργειακή πυκνότητα της τροφής.

Από τους παραπάνω παράγοντες, ο σημαντικότερος ρυθμιστής της κατανάλωσης είναι το ενεργειακό περιεχόμενο της τροφής.

Ως διαπίστωση φαίνεται ότι αυξανομένου του ενεργειακού περιεχομένου της τροφής, ο μεν αυγοπαραγωγικός τύπος ορνίθων μειώνει την καταναλισκόμενη ποσότητα τροφής, διατηρώντας όμως σταθερή την προσλαμβανόμενη ενέργεια, ο δε κρεατοπαραγωγικός τύπος τείνει προς σχεδόν σταθερή κατανάλωση τροφής, με αποτέλεσμα να καταναλώνει όλο και περισσότερη ενέργεια. Η διαφοροποίηση της κατανάλωσης τροφής, ως αποτέλεσμα του ενεργειακού περιεχομένου, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια του μηχανικού κορεσμού, αλλά ούτε να καταλήγει σε υπερκατανάλωση ενέργειας. Στις περιπτώσεις που διαπιστώνεται κάτι τέτοιο θα πρέπει να ρυθμίζεται αναλόγως ή το ενεργειακό περιεχόμενο ή ο όγκος της τροφής (δηλαδή η ενεργειακή πυκνότητα, αφού αυτή καθορίζεται από τον όγκο και το ενεργειακό περιεχόμενο) και αν και με αυτά τα μέτρα δεν καταναλώνεται η σωστή ποσότητα (συνηθισμένη περίπτωση στις βαρύσωμες αναπαραγωγές όρνιθες κρεατοπαραγωγικού τύπου), εφαρμόζεται για τη διατροφή τους το σύστημα της κατά μερίδες διατροφής. Επίσης, με τη διαφοροποίηση της κατανάλωσης τροφής, ως αποτέλεσμα της διαφοροποίησης του ενεργειακού περιεχομένου της, υπάρχει ο κίνδυνος κάθε φορά να καταναλώνονται περισσότερα ή λιγότερα του κανονικού θρεπτικά συστατικά. Για αποφυγή αυτού του κινδύνου, πρέπει το ενεργειακό περιεχόμενο του εκάστοτε μείγματος τροφής να συνδέεται με σταθερή σχέση με τα διάφορα συστατικά, δηλαδή ανά μονάδα ενέργειας να αντιστοιχεί πάντοτε σταθερή ποσότητα ΘΣ. Ως παράδειγμα τέτοιας σχέσης, στη συνέχεια, θα δίνεται αυτή μεταξύ της ενέργειας και των αζωτούχων ουσιών (ολικής πρωτεΐνης) που πρέπει να υπάρχει στα διάφορα μείγματα διατροφής των ορνίθων.

Διατροφή κατά την περίοδο της ανάπτυξης

Το διάστημα της ανάπτυξης αρχίζει από την πρώτη ημέρα της ηλικίας (νεοσσοί) και διαρκεί μέχρι την ηλικία της έναρξης παράγωγης αυγών (στους σημερινούς εκτρεφόμενους τύπους η έναρξη αυτή πραγματοποιείται τη 18^η εβδομάδα της ηλικίας τους). Στόχος της διατροφής, σε αυτό το χρονικό διάστημα, είναι η παραγωγή ορνίθων (πουλάδων) που στην ηλικία των 18 εβδομάδων συνδυάζουν την γενετησιακή τους ωριμότητα με το ενδεδειγμένο σωματικό βάρος. Σημαντικές αποκλίσεις από αυτό το ΣΒ έχουν αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στο ποσοστό της μετέπειτα αυγόπαραγωγής, όσο και στην ποιότητα (κυρίως το βάρος) των παραγόμενων αυγών. Με το σιτηρέσιό τους οι αναπτυσσόμενοι νεοσσοί πρέπει να καλύπτουν τις ανάγκες σε ενέργεια και ΘΣ, για συντήρηση και αύξηση του ΣΒ. Η αύξηση του ΣΒ προέρχεται από εναπόθεση σάρκας, σώματικού λίπους και αύξηση των φτερών. Επειδή η αναλογία αυτών διαφοροποιείται με την ηλικία, αντίστοιχα μεταβάλλονται και οι ανάγκες και για το λόγο αυτό η περίοδος αναπτύξεως χωρίζεται σε επί μέρους φάσεις. Οι φάσεις αυτές, σύμφωνα με τις οδηγίες των αναπαραγωγικών Οίκων, πρέπει να είναι τουλάχιστον τρεις: η πρώτη μέχρι την 6^η, η δεύτερη μέχρι την 12^η και η τρίτη μέχρι την 18^η εβδομάδα της ηλικίας.

Εξέλιξη του ΣΒ (g) νεοσσών αναπαραγωγής αυγοπαραγωγικού τύπου συναρτήσει της ηλικίας

Ηλικία	Σωματικό βάρος (g)
(εβδομάδες)	Λευκός τύπος	Καστανός τύπος
1	70	90
3	170	200
5	320	400
7	490	640
9	680	880
11	880	1090
13	1060	1260
15	1200	1420
18	1350	1660

Οι συνιστώμενες προδιαγραφές των μειγμάτων διατροφής, ανά φάση δίνονται στον επόμενο πίνακα, ενώ η μέση κατανάλωση τροφής ανά πτηνό και ανά ημέρα πρέπει να προσεγγίζει τις τιμές του αμέσως ακόλουθου απ'αυτόν πίνακα.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής αναπτυσσόμενων νεοσσών αυγοπαραγωγικού τύπου

Συστατικό (ανά Kg)	Εναρκτήριο (0-6 εβδομ.)	Μείγμα (1) Αναπτύξεως I (7-12 εβδομ)	Αναπτύξεως II (13-18 εβδομ)
ME (Kcal ή Mj)(2)	2950 (12,3 Mj)	2830 (11,8 Mj)	2700 (11,3 Mj)
ΟΠ (g)	210	180	150
ΟΠ g.Mj-1ME	17,07	15,25	13,30
IO(3)(g)	40	60	10
Λυσίνη (g)	11,5	9,0	7,5
Μ+Κ (g)	8,5	7,5	6,5
Ca (g)	10	10	10 (20-22)(4)
P*(5)(g)	0,48	0,42	0,36
Na (g)	2	1,7	1,7

(1): Συμπληρώνονται με κατάλληλους ειδικούς ισορροπιστές βιταμινών και ιχνοστοιχείων. (2): Κcal: 239,5 = Μj (3): ΙΟ = Ινώδεις ουσίες (4): Από την 16^η εβδομάδα το Ca πρέπει να αυξάνεται από 10 σε 20-22 g ανά kg μείγματος, με σκοπό την προετοιμασία του πτηνού για την επικείμενη αυγοπαραγωγή (5): Ρ^*=Ωφέλιμος φώσφορος (=Ρ ανόργανων + ζωικών + 0.33 φυτικών ζωοτροφών)

Κατανάλωση τροφής από αναπτυσσόμενους νεοσσούς αυγοπαραγωγικού τύπου

Ηλικία	Κατανάλωση τροφής (g. ημ-1 ανά πτηνό)
(εβδομάδες)	Λευκός τύπος	Καστανός τύπος
1	13	14
3	20	28
5	40	44
7	45	52
9	52	64
11	57	70
13	64	76
15	70	82
18	78	90

Παραγωγικά χαρακτηριστικά αυγοπαραγωγών ορνίθων

Η παραγωγική ζωή των ορνίθων αυτής της κατηγορίας διαρκεί, κατά κανόνα, μέχρι την 80^η εβδομάδα της ηλικίας τους (για μεγαλύτερη παραγωγική διάρκεια απαιτείται εφαρμογή μεθόδων τεχνητής πτερόρροιας). Σε αυτό το χρονικό διάστημα:

• η παραγωγή αυγών δεν είναι σταθερή. Στην αρχή αυξάνεται, φθάνοντας μία μέγιστη τιμή μεταξύ 28^ης και 36^ης εβδομάδας και στη συνέχεια μειώνεται σταδιακά. Η παραγόμενη ποσότητα αυγών ανά ημέρα εκφράζεται με τον συντελεστή (% ποσοστό) αυγοπαραγωγής ή ωοτοκίας (Ω %), ο οποίος δηλώνει πόσα αυγά παράγονται ημερησίως ανά 100 όρνιθες,
• οι όρνιθες, κατά το διάστημα των πρώτων 15 εβδομάδων (περίπου) της αυγοπαραγωγής , αυξάνουν ακόμη το σωματικό τους βάρος και
• το μέσο βάρος των παραγόμενων αυγών αυξάνεται παράλληλα με την ηλικία των ορνίθων (από 47 στην αρχή σε 65 g περίπου στο τέλος). Οι διαφοροποιήσεις αυτές φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα.

Ποσοστό αυγοπαραγωγής (Ω %), ΣΒ (kg) και μέσο βάρος αυγού συναρτήσει της ηλικίας των ορνίθων

Ηλικία	Όρνιθες λευκού τύπου			Όρνιθες καστανού τύπου
(εβδομάδες)	Ω (%)	ΣΒ (kg)	Βάρος αυγού, g	Ω (%)	ΣΒ (kg)	Βάρος αυγού, g
20	15	1,41	47,5	15	1,68	50,0
24	88	1,58	51,6	90	1,91	57,0
30	93	1,70	56,2	93	2,06	59,0
35	94	1,73	58,3	94	2,14	61,0
40	87	1,76	61,2	88	2,21	63,0
50	83	1,78	62,8	85	2,21	64,0
60	78	1,80	63,7	81	2,21	65,0
70	73	1,80	64,2	76	2,21	65,5
80	67	1,80	64,5	70	2,21	66,0

Ανάγκες αυγοπαραγωγών ορνίθων

Οι καθημερινές απαιτήσεις σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά πρέπει να καλύπτουν τις ανάγκες για συντήρηση, την παραγωγή του αυγού και την αύξηση του ΣΒ. Επομένως οι ενεργειακές ανάγκες μπορούν να εκφρασθούν με την εξίσωση: ΜΕ=αxΣΒ+βxΑ+γxΔΣΒ

Όπου:ΜΕ=μεταβολιστέα ενέργεια (Kcal ή Mj), ΣΒ=σωματικό βάρος όρνιθας σε Kg, α=απαιτούμενη ΜΕ για συντήρηση ανά Kg ΣΒ, Α=μάζα παραγόμενου αυγού σε g ανά ημέρα, δηλαδή Α=(βάρος αυγού x Ω):100, Β=απαιτούμενη ΜΕ ανά g παραγόμενου αυγού, ΔΣΒ=ημερήσια αύξηση του ΣΒ σε g και γ=απαιτούμενη ΜΕ ανά g ΔΣΒ.

Ημερήσιες ανάγκες αυγοπαραγωγών ορνίθων

Συστατικό	Ημερήσιες ανάγκες(1), (2)
(ανά ημέρα)	Λευκός τύπος	Καστανός τύπος
ME (Kcal)	250-310	270-350
(Mj)	1,05-1,30	1,13-1,46
ΟΠ (g)	15-17	17-19
Λυσίνη (g)	0,75-0,80	0,80-0,85
Μ+Κ (g)	0,60-0,66	0,70-0,75
Ca (g)	3,50-4,00	3,80-4,40
P*(3)(g)	0,30-0,40	0,35-0,42
Na (g)(min)	0,18	0,18
Cl (g)(min)	0,17	0,17

(1): Ισχύουν για εκτροφή σε κλωβοστοιχίες. Για εκτροφή στο δάπεδο οι ανάγκες σε ενέργεια αυξάνονται κατά 10% περίπου, λόγω κινητικότητας (2): Το εύρος των αναγκών δίνεται διότι, σε κάθε περίπτωση, οι ανάγκες εξαρτώνται από το ΣΒ, το ύψος της παραγωγής, το βάρος του αυγού, κ.λ.π. (3): Ρ^*=Ωφέλιμος φώσφορος.

Επισημαίνεται ότι οι ανάγκες σε ασβέστιο (Ca) είναι ιδιαίτερα υψηλές, διότι είναι απαραίτητο συστατικό για την δημιουργία του κελύφους του αυγού. Επίσης, το μέγεθος των κόκκων της χρησιμοποιούμενης πηγής ασβεστίου (π.χ. μαρμαρόσκονη), ενδείκνυται να είναι τουλάχιστον κατά 50% μεταξύ 2-4 mm. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα έναν πιο αργό ρυθμό διαλυτοποίησης στον πεπτικό σωλήνα, αλλά σταθερό ρυθμό εφοδιασμού του οργανισμού σε Ca.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής αυγοπαραγωγών ορνίθων

Επειδή οι ανάγκες των ορνίθων αλλάζουν κατά τη διάρκεια της αυγοπαραγωγικής περιόδου, η τελευταία χωρίζεται σε επί μέρους φάσεις όπως, 1^η φάση (μέχρι τις 40 εβδομάδες), 2^η φάση (μέχρι τις 60 εβδομάδες) και 3^η φάση (μέχρι τις 80 εβδομάδες). Κατά την 1^η φάση, στη διάρκεια της οποίας οι όρνιθες φθάνουν στο μέγιστο της αυγοπαραγωγής, η διατροφή πρέπει να διεξάγεται με το σκεπτικό ότι από κάθε όρνιθα θα παράγεται ένα αυγό κάθε ημέρα. Οι συνιστώμενες προδιαγραφές των μειγμάτων διατροφής ανά φάση δίνονται στον πίνακα παρακάτω.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής αυγοπαραγωγών ορνίθων⁽¹⁾

Συστατικό	Φάση αυγοπαραγωγής
(ανά Kg)	1η(18-40 εβδ)	2η(41-60 εβδ)	3η(61-80 εβδ)
ME (Kcal)	2800	2750	2750
(Mj)	11,7	11,5	11,5
ΟΠ (g)	17,5	16	15
ΟΠ g.Mj-1ME	1,5	1,4	1,3
IO2(g)	30-70	30-70	30-70
Λυσίνη (g)	8	7,6	7,3
Μ+Κ (g)	7	6,6	6,2
Ca (g)	35	38	40
P*(3)(g)	3,5	3,5	3,5
Na (g)	1,8	1,8	1,8

(1): Συμπλήρωση κάθε φορά με κατάλληλο ειδικό ισορροπιστή βιταμινών και ιχνοσιοιχείων, (2): ΙΟ Ινώδεις ουσίες, (3): Ρ^* Ωφέλιμος φώσφορος

Ιδιαίτερη προσοχή, κατά τον καταρτισμό των μειγμάτων αυτών, πρέπει να δίνεται στις σχέσεις μεταξύ Ca και Ρ^* καθώς και μεταξύ Νa και Cl για τις οποίες πρέπει να ισχύουν, Ca:Ρ^* > 10 και 35Νa:23Cl=2,5-3,0. Επίσης, ανάλογα με τον επιθυμητό χρωματισμό της λεκίθου του αυγού είναι δυνατόν τα μείγματα να συμπληρώνονται με την κατάλληλη ποσότητα χρωστικών. Τα μείγματα του προηγούμενου πίνακα χορηγούνται για κατά βούληση κατανάλωση και η καταναλισκόμενη ποσότητα κυμαίνεται για μεν τον λευκό τύπο μεταξύ 95 και 115 g, για δε τον καστανό τύπο μεταξύ 100 και 125 g ανά όρνιθα και ημέρα.

Διατροφή αναπαραγωγών ορνίθων

Πρόκειται για τις όρνιθες αυγοπαραγωγικού τύπου των οποίων τα αυγά προορίζονται για εκκόλαψη. Στην περίπτωση αυτή ισχύουν όλα όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως, με την επισήμανση ότι, αφού επιζητείται παραγωγή αυγών με υψηλή γονιμότητα και εκκολαπτικότητα, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία και προσοχή στην περιεκτικότητα των σιτηρεσίων σε όλα εκείνα τα στοιχεία που επηρεάζουν αυτές τις ιδιότητες και κυρίως στις βιταμίνες.

Διατροφή κατά την περίοδο της ανάπτυξης

Η περίοδος της ανάπτυξης διαρκεί μέχρι την έναρξη της αυγοπαραγωγής, η οποία συμβαίνει στην ηλικία των 22 εβδομάδων. Βασικός στόχος κατά την περίοδο αυτή είναι να φθάσουν οι νεοσσοί στην ηλικία έναρξης της αυγοπαραγωγής (πουλάδες αναπαραγωγής) με το κατάλληλο ΣΒ.

Ενδεδειγμένη εξέλιξη του ΣΒ σε αναπτυσσόμενους νεοσσούς αναπαραγωγής κρεατοπαραγωγικού τύπου

Ηλικία	Σωματικό βάρος (g)
(εβδομάδες)	Θηλυκά	Αρσενικά
1	105	115
3	330	400
5	580	770
7	780	1100
9	950	1280
11	1110	1540
13	1290	1770
15	1470	1990
17	1680	2190
19	1950	2470
22	2280	2970

Υπό συνθήκες κατά βούληση διατροφής, τα πτηνά αυτού του τύπου τείνουν να καταναλώνουν περισσότερη του κανονικού ενέργεια και υπάρχει ο κίνδυνος απόκτησης μεγαλύτερου βάρους λόγω πάχυνσης. Επειδή κάτι τέτοιο θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην μετέπειτα αναπαραγωγική τους ικανότητα και λαμβανομένου υπόψη ότι οι ανάγκες διαφοροποιούνται με την ηλικία, η περίοδος αυτή χωρίζεται σε τρεις φάσεις:

• την εναρκτήρια (0-6 εβδομάδες),
• την αναπτύξεως Ι (7-16 εβδομάδες) και
• την αναπτύξεως II (17-22 εβδομάδες). Στη διάρκεια της εναρκτήριας φάσης εφαρμόζεται η κατά βούληση και στη συνέχεια η κατά μερίδες ομαδική διατροφή.

Οι προδιαγραφές των αντίστοιχων μειγμάτων διατροφής και η ποσότητα τροφής που πρέπει να χορηγείται ανά πτηνό και ημέρα δίνονται στους δύο παρακάτω πίνακες.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής αναπτυσσόμενων νεοσσών κρεατοπαραγωγικού τύπου⁽¹⁾

Συστατικό	Φάση ανάπτυξης
(ανά Kg)	Εναρκτήρια	Αναπτύξεως I	Αναπτύξεως II
ME (Kcal)	2800	2675	2750
(Mj)	11,70	11,20	11,50
ΟΠ (g)	180	150	155
ΟΠ g.Mj-1ME	15,4	13,4	13,5
IO2(g)	<40	<40	<40
Λυσίνη (g)	10	6	7
Μ+Κ (g)	7,6	5,2	5,8
Ca (g)	10	11	16,5
P*(3)(g)	4,5	4,5	4,5
Na (g)	1,6	1,8	1,8

(1): Συμπληρώνονται με κατάλληλο ειδικό ισορροπιστή βιταμινών και ιχνοστοιχείων, (2): ΙΟ = Ινώδεις ουσίες, (3): Ρ^* = Ωφέλιμος φώσφορος

Χορηγούμενη ποσότητα τροφής σε αναπτυσσόμενους νεοσσούς κρεατοπαραγωγικού τύπου

Ηλικία	Ποσότητα τροφής (g.ημ-1 ανά πτηνό)
(εβδομάδες)	Θηλυκά	Αρσενικά(1)
0-6	Κατά βούληση	Κατά βούληση
7-16	50-65(2)	78
17-22	70-125(2)	80-110(2)

(1): Στην περίπτωση που τα αρσενικά διατηρούνται χωριστά από τα θηλυκά. (2): Αναλογική αύξηση ανά εβδομάδα.

Διατροφή κατά την περίοδο της αυγοπαραγωγής

Η διάρκεια της αυγοπαραγωγής, στις όρνιθες αναπαραγωγής κρεατοπαραγωγικού τύπου διακόπτεται συνήθως στην ηλικία των 60 εβδομάδων, διότι μετά το ποσοστό της αυγοπαραγωγής μειώνεται σημαντικά και κρίνεται ως ασύμφορη η συνέχεια της εκτροφής τους. Το μέγιστο της αυγοπαραγωγής (80% περίπου) πραγματοποιείται μεταξύ 28_ης και 35_ης εβδομάδας και γρήγορα μειώνεται για να καταλήξει στο 45% την 60_η εβδομάδα. Παράλληλα αυξάνεται το βάρος του παραγόμενου αυγού από 55 σε 68 g περίπου καθώς και το ΣΒ των ορνίθων.

Η αυγοπαραγωγική περίοδος χωρίζεται σε δύο φάσεις, η πρώτη μέχρι την 40_η και η δεύτερη μέχρι την 60_η εβδομάδα. Οι προδιαγραφές των μειγμάτων διατροφής για κάθε περίοδο δίνονται στον πίνακα παρακάτω. Η διατροφή των ορνίθων γίνεται με το σύστημα της κατά μερίδες ομαδικής διατροφής και η χορηγούμενη ποσότητα φαίνεται επίσης στον ίδιο πίνακα.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής αναπαραγωγών ορνίθων κρεατοπαραγωγικού τύπου⁽¹⁾

Συστατικό	Φάση αυγοπαραγωγής
(ανά Kg)	1η (22-40 εβδ)	2η (41-60 εβδ)
ME (Kcal)	2770	2750
(Mj)	11,6	11,5
ΟΠ (g)	15	15
ΟΠ g.Mj-1ME	1,3	1,3
IO2(g)	<70	<70
Λυσίνη (g)	7,5	7,3
Μ+Κ (g)	6,5	6,0
Ca (g)	28	32
P*(3)(g)	4,5	3,5
Na (g)	1,8	1,8

(1): Ιδιαίτερη προσοχή στη συμπλήρωση βιταμινών και ιχνοστοιχείων, (2): ΙΟ = Ινώδεις ουσίες, (3): Ρ^* = Ωφέλιμος φώσφορος

Διατροφή παχυνόμενων ορνιθίων κρεατοπαραγωγής

Τα παχυνόμενα ορνίθια (διεθνώς broilers), προέρχονται από την εκκόλαψη αυγών ορνίθων βαρύσωμου κρεατοπαραγωγικού τύπου. Είναι αποτέλεσμα πολύ εξειδικευμένων μεθόδων υβριδισμού και χαρακτηρίζονται από πολύ μεγάλο ρυθμό ανάπτυξης του σωματικού τους βάρους. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δυνατότητα απόκτήσης του επιθυμητού βάρους σφαγής (2-2,5 Κg) σε σύντομο χρονικό διάστημα (45-50 ημέρες). Η διατροφή στην περίπτωση αυτή έχει ως στόχο τον εφοδιασμό του πτηνού με την απαραίτητη ενέργεια και τα ΘΣ που θα του επιτρέψουν να ανταποκριθεί στις δυνατότητες ανάπτυξής του με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο.

Στοιχεία για την ανάπτυξη των ορνιθίων

Η περιγραφή της εξέλιξης του σωματικού βάρους (ΣΒ) των ορνιθίων συναρτήσει του χρόνου μπορεί να αποδοθεί με διάφορα μαθηματικά υποδείγματα. Ένα από αυτά, που θεωρείται ότι εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο το φαινόμενο της ανάπτυξης, είναι η εξίσωση του Gompentz κατά την οποία:

ΣΒ=ΣΒ₀e^{[μ₀(1-e-Dt/D)]}, σε g

Όπου: ΣΒ = το ΣΒ σε ηλικία t ημερών, ΣΒ₀ = το ΣΒ κατά την εκκόλαψη (t=ο), μ₀ = η σταθερά της αναλογίας μεταξύ του ρυθμού ανάπτυξης και του ΣΒ και D = η σταθερά της επιβράδυνσης της ανάπτυξης. Σύμφωνα με αυτή την εξίσωση, ο χρόνος που απαιτείται για να πραγματοποιηθεί ο μεγαλύτερος ρυθμός ανάπτυξης είναι ίσος με:

t_max=(1/D) log_e (μ₀/D), σε ημέρες

Ο χρόνος αυτός για τα παχυνόμενα ορνίθια είναι, στα μεν θηλυκά 44 ημέρες, στα δε αρσενικά 49 ημέρες περίπου. Η ηλικία αυτή είναι και η πλέον ενδεδειγμένη στην πράξη για διακοπή της πάχυνσης, επειδή η παράτασή της θα είχε ως επακόλουθο τη χειροτέρευση του συντελεστή εκμετάλλευσης της τροφής. Παρ'όλα αυτά υπάρχουν περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται παρατεταμένη πάχυνση (65-75 ημέρες), όταν στην αγορά επιζητούνται σφάγια μεγαλύτερου βάρους. Μία τυπική εξέλιξη του βάρους των παχυνόμενων ορνιθίων που εκτρέφονται σήμερα δίνεται στον πίνακα παρακάτω.

Σωματικό βάρος (g) των παχυνόμενων ορνιθίων συναρτήσει της ηλικίας τους (ημέρες)

Ηλικία	Σωματικό βάρος (g)
(ημέρες)	Αρσενικά	(ΑΣΒ)*	Θηλυκά	(ΑΣΒ)*	Αρσ.+θηλ.	(ΑΣΒ)*
0	42		42		42
7	190	(+148)	185	(+143)	190	(+148)
14	460	(+270)	430	(+245)	440	(+250)
21	845	(+385)	760	(+330)	800	(+360)
28	1310	(+465)	1160	(+400)	1230	(+430)
35	1820	(+510)	1580	(+420)	1700	(+470)
42	2350	(+530)	2010	(+430)	2180	(+480)
49	2890	(+540)	2450	(+440)	2660	(+480)
*ΑΣΒ=Αύξηση σωματικού βάρους (g.εβδ-1)

Στοιχεία για τον προσδιορισμό των αναγκών των ορνιθίων

Οι απαιτήσεις σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά πρέπει να ικανοποιούν τις ανάγκες για συντήρηση και αύξηση του ΣΒ, που αφορά στην εναπόθεση σωματικής ύλης, δηλαδή σωματικής πρωτεΐνης (περιλαμβανόμενης και αυτής για ανάπτυξη των φτερών) και σωματικού λίπους. Στον πίνακα παρακάτω δίνονται στοιχεία για τη σύσταση της σωματικής ύλης, ανάλογα με την ηλικία των ορνιθίων. Οι ανάγκες σε ενέργεια μπορούν να προσδιορισθούν με μεγάλη ακρίβεια, για μεν τη συντήρηση με την εξίσωση:

ME_Σ=100_xΣΒ^0,75, (Kcal.ημ^-1) (9.5),

για δε την ανάπτυξη-πάχυνση με την εξίσωση:

ME_Α=α_xΠ+β_xΛ, (Kcal.ημ^-1) (9.6),

όπου:

Π,Λ=η ημερήσια εναπόθεση πρωτεΐνης και λίπους αντίστοιχα σε g,

α,β=συντελεστές μετατροπής της σωματικής πρωτεΐνης και λίπους σε ΜΕ.

Σύσταση σωματικής ύλης των ορνιθίων συναρτήσει της ηλικίας

Ηλικία	Σύσταση σωματικής ύλης
(ημέρες)	Πρωτεΐνη (%ΣΒ)	Λίπος (%ΣΒ)	Λυσίνη (g.100-1g πρωτεΐνης	Μ+Κ*(g.100-1g πρωτεΐνης
0	16,3	9,5
14	16,9	10,5
2819,6	13,2	6,7	4,3
42	20,7	17,0
56	21,0	18,8
*Μ+Κ=Μεθειονίνη+Κυστίνη

Με δεδομένο ότι ανά g σωματικής πρωτεΐνης και σωματικού λίπους αντιστοιχούν 5,66 και 9,3 Κcal καθαρής ενέργειας (ΚΕ) αντίστοιχα και με την προϋπόθεση ότι ο συντελεστής μετατροπής της ΜΕ σε ΚΕ είναι, για μεν την πρωτεΐνη Κ_Ρ=0,4 (0,4-0,6), για δε το λίπος K_F=0,84 (0,76-0,90), τότε οι τιμές των α και β θα είναι: α=5,66:0,4=14,15 και β=9,3:0,84=11,1. Σύμφωνα με αυτές τις τιμές, και τις εξισώσεις 9.5 και 9.6, το σύνολο των ημερήσιων αναγκών σε ΜΕ θα είναι:

ME=100_XΣΒ^0,75+14,15_XΠ+11,1_XΛ (Kcal.ημ^-1) (9.7),

Οι ανάγκες σε ολική πρωτεΐνη (ΟΠ) τροφής μπορούν να προσδιορισθούν με την εξίσωση:

ΟΠ=(1,25_XΣΒ^0,75+Π):(ΣΠ_XΣΜΧ), (g.ημ^-1) (9,8)

Με βάση τα στοιχεία των δύο πινάκων παραπάνω και τις εξισώσεις 9.7 και 9.8 υπολογίζονται οι ημερήσιες ανάγκες σε ΜΕ και ΟΠ. Για παράδειγμα, στην ηλικία των 28 ημερών και για μεικτό πληθυσμό θα είναι: ΣΒ=1,23 Kg, Π=(430:7)_X0,196=12,04g, Λ=(430:7)_X0,132-8,1g και αν οι μέσες τιμές των συντελεστών πεπτικότητας (ΣΠ) και μεταβολικής χρησιμοποίησης (ΣΜΧ) της ΟΠ είναι 0,80 και 0,65 αντίστοιχα, τότε με αντικατάσταση στην εξίσωση 9,7 οι ανάγκες σε ΜΕ θα είναι:

ME=100_X1,23^0,75+14,15_X12,04+11,1_X8,1+377,07, (Kcal.ημ^-1)

με αντικατάσταση δε στην εξίσωση 9.8 οι ανάγκες σε ΟΠ θα είναι:

ΟΠ=(1,25_X1,23^0,75+12,04):(0.80_X0,65)=25,96 (g.ημ^-1)

Αν η κατανάλωση μείγματος τροφής, σε αυτή την ηλικία, είναι 120g.ημ^-1, τότε ανά Kg το μείγμα αυτό θα πρέπει να περιέχει (377,07_X1000):120=3142 Kcal ΜΕ και (25,96_X1000):120=216 g ΟΠ. Οι τιμές αυτές καθορίζουν τις λεγόμενες προδιαγραφές του μείγματος διατροφής ως προς τη ΜΕ και την ΟΠ. Με την ίδια διαδικαστική προσέγγιση, προσδιορίζονται οι ανάγκες σε όλα τα θρεπτικά συστατικά και καθορίζονται οι προδιαγραφές των μειγμάτων διατροφής.

Προδιαγραφές των μειγμάτων διατροφής των ορνιθίων

Όταν αυξάνεται η ηλικία των ορνιθίων μειώνεται ο ρυθμός εναπόθεσης σωματικής πρωτεΐνης και αυξάνεται ο ρυθμός εναπόθεσης λίπους. Δεδομένου δε, ότι η εναπόθεση λίπους χρειάζεται περισσότερη ενέργεια από ότι η πρωτεΐνη, οι προδιαγραφές των μειγμάτων πρέπει να διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία. Σε μικρή ηλικία το ενεργειακό περιεχόμενο θα είναι χαμηλότερο και η περιεκτικότητα σε ΟΠ υψηλότερη, ενώ σε μεγαλύτερη ηλικία θα συμβαίνει το αντίστροφο. Η διαφοροποίηση αυτή (του λόγου ΜΕ:ΟΠ) πρέπει να οδηγεί και στην παραγωγή σφαγίου επιθυμητής ποιότητας (επιθυμητή ποσότητα λίπους). Για το λόγο αυτό, η διάρκεια της ανάπτυξης και πάχυνσης των ορνιθίων χωρίζεται σε φάσεις και για κάθε φάση συνιστώνται διαφορετικά μείγματα διατροφής. Ένας τυπικός διαχωρισμός αυτών των φάσεων είναι:

• εναρκτήρια(0-14 ημέρες),
• ανάπτυξης (15-28 ή 35 ημέρες) και
• τελική (29 ή 36 ημέρες μέχρι τη σφαγή, περίπου 48 ημέρες). Οι προτεινόμενες προδιαγραφές των αντίστοιχων μειγμάτων διατροφής δίνονται στον ακόλουθο πίνακα. Τα μείγματα με τις προδιαγραφές του πιο κάτω πίνακα χορηγούνται, σε όλες τις φάσεις, για κατά βούληση κατανάλωση και με κανονικές συνθήκες εκτροφής η κατανάλωση, καθώς και ο συντελεστής εκμετάλλευσης της τροφής (ΣΕ), θα πρέπει να ακολουθούν τις τιμές του πίνακα με τίτλο Κατανάλωση τροφής (g.ημ^-1 ανά ορνίθιο) και ΣΕ σε παχυνόμενα ορνίθια κρεατοπαραγωγής.

Οι κατά κανόνα υψηλές απαιτήσεις σε ενέργεια των σιτηρεσίων των παχυνόμενων ορνιθίων, συνηγορούν στη χρησιμοποίηση λιπών και ελαίων (μέχρι 4-5%) κατά την κατάρτιση των μειγμάτων διατροφής τους. Η χρησιμοποίηση αυτών συνιστάται ιδιαιτέρως όταν η θερμοκρασία στο χώρο εκτροφής είναι υψηλή (>30^oC), επειδή η παραγόμενη ζωική θερμότητα κατά τον καταβολισμό του λίπους είναι λιγότερη σε σχέση με αυτή από τον καταβολισμό των υδατανθράκων, με αποτέλεσμα τα ορνίθια να αντεπεξέρχονται καλύτερα στη θερμική καταπόνηση.

Προδιαγραφές μειγμάτων διατροφής παχυνόμενων ορνιθίων κρεατοπαραγωγής

Συστατικό	Μείγμα*
(ανά Kg)	Εναρκτήριο	Αναπτύξεως	Τελικό
ME (Kcal)	3050 (12,7 Mj)	3160 (13,2 Mj)	3230 (13,5 Mj)
ΟΠ (g)	230	210	200
ΟΠ g.Mj-1ME	17,97	15,85	14,81
IO(1)(g)	<40	<40	<40
Λυσίνη (g)	13,5	12	10
Μ+Κ (g)	10	9,5	8,7
Ca (g)	10	10	10,5
P*(2)(g)	4,6	4,6	5,0
Na (g)	1,5	1,5	1,7

^*Κάθε μείγμα πρέπει να συμπληρώνεται με κατάλληλο ειδικό ισορροπιστή βιταμινών και ιχνοστοιχείων, (1): ΙΟ = Ινώδεις ουσίες, (3:Ρ^*=Ωφέλιμος φώσφορος

Επίσης μπορεί να γίνεται χρήση πρόσθετων υλών όπως π.χ. χρωστικών, όταν είναι επιθυμητή η κίτρινη χρώση του δέρματος του σφαγίου και οπωσδήποτε φαρμακούχων ουσιών (κοκκιδιοστατικά). Στην τελευταία περίπτωση θα πρέπει οι φαρμακούχες ουσίες να αφαιρούνται από το σιτηρέσιο οπωσδήποτε μία εβδομάδα πριν από τη σφαγή των ορνιθίων.

Κατανάλωση τροφής (g.ημ^-1 ανά ορνίθιο) και ΣΕ σε παχυνόμενα ορνίθια κρεατοπαραγωγής

Ηλικία (ημέρες)	Κατανάλωση τροφής (g.ημ-1 ανά ορνίθιο)	ΣΕ
1	12
7	36	0,90
14	64	1,20
21	93	1,37
28	120	1,51
35	145	1,65
42	170	1,80
49	190	1,95