Ντομάτα φυτό
Περιεχόμενα
Γενικά στοιχεία
Η ντομάτα ανήκει στην κατηγορία των φρούτων, όμως ο τρόπος που χρησιμοποιείται στις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων την καθιέρωσε ως λαχανικό, όπως συμβαίνει με την κολοκυθιά, τη μελιτζάνα, την αγγούρι και την πιπεριά. Καλλιεργείται στην ύπαιθρο και σε θερμοκήπιο σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο τόπος καταγωγής της θεωρείται η Νότια Αμερική (ιδιαίτερα το Περού) όπου ακόμα και σήμερα φυτρώνουν μόνες τους διάφορες παραλλαγές της άγριας τομάτας. Από το Περού, η άγρια τομάτα έφτασε στην Κεντρική Αμερική (Μεξικό) ως ζιζάνιο με σπόρους καλαμποκιού. Στη συνέχεια ήρθε στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα μέσω Ισπανών εξερευνητών. Μετά από μεγάλη περιπλάνηση στο γεωγραφικό χάρτη, η ντομάτα μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1818, οπότε και άρχισε να καλλιεργείται. Το 19ο αιώνα έγιναν αρκετές επιτυχείς προσπάθειες σε Ευρώπη και Β. Αμερική για δημιουργία βελτιωμένων ποικιλιών κατάλληλες για διάφορες χρήσεις. Η ενίσχυση της καλλιέργειας αυτών των ποικιλιών οφείλεται στην ευκολία αυτογονιμοποίησης του άνθους και στην ευκολία συνέχισης της πιστότητας των χρησιμοποιούμενων ποικιλιών στο χρόνο από τους ίδιους τους καλλιεργητές. Η ντοματοκαλλιέργεια είναι η σημαντικότερη λαχανοκομική καλλιέργεια στην Ελλάδα και τα επεξεργασμένα προϊόντα της κατέχουν την πρώτη θέση στις εξαγωγές λαχανοκομικών προϊόντων. Η Ελλάδα μάλιστα συγκαταλέγεται στις χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή βιομηχανικής ντομάτας.[1]
Βοτανικά χαρακτηριστικά
Η ντομάτα είναι ένα φυτό της οικογένειας των Στρυχνοειδών (Solanaceae). Το επιστημονικό του όνομα είναι Solanum lycopersicum (Στρύχνον το λυκοπερσικόν). Είναι ποώδες φυτό, ετήσιο, διετές και σπανιότερα πολυετές. Το φυτό της τομάτας αναπτύσσει ευδιάκριτη κεντρική ρίζα, αρκετές δευτερεύουσες και ριζικά τριχίδια, όταν ο σπόρος σπέρνεται απευθείας στη μόνιμη θέση. Όταν όμως η ντομάτα φυτεύεται μία ή περισσότερες φορές, η κεντρική ρίζα κόβεται, καταστρέφεται και το φυτό αρχίζει να παράγει με ευκολία πολλές δευτερεύουσες πλευρικές ρίζες, ακόμη και από το λαιμό του φυτού, γεγονός που θεωρείται πλεονέκτημα, γιατί διευκολύνει τη μεταφύτευση του φυτού ακόμη και με γυμνή ρίζα ή μπάλα χώματος.
Τα πραγματικά φύλλα της ντομάτας είναι σύνθετα. Κάθε φύλλο αποτελείται από ζεύγη φυλλαρίων και παραφύλλων , με ένα μόνο φυλλάριο στην άκρη. Ο αριθμός των ζευγών φυλλαρίων σε κάθε φύλλο, αλλά και το μέγεθός τους (μήκος – πάτος) ποικίλει ανάλογα με την ποικιλία και τη θέση του φύλλου επί του βλαστού. Συνήθως οι μεγαλόκαρπες ποικιλίες έχουν πιο μακριά και πλατιά φύλλα, ενώ στις μικρόκαρπες οι διαστάσεις των φύλλων είναι μικρότερες. Τα φύλλα εμφανίζονται σε ελικοειδή διάταξη πάνω στο βλαστό. Η επάνω επιφάνειά τους έχει χρώμα λαμπερό βαθύ πράσινο και η κάτω ελαιώδες ανοιχτό πράσινο.
Τα άνθη της ντομάτας εμφανίζονται σε ταξιανθίες από 2-3 ανά ταξιανθία, μέχρι 20 ή και περισσότερα. Ένας μέσος επιθυμητός αριθμός άνθεων ανά ταξιανθία που θα εξελιχτεί σε καρπούς είναι 6-8. Οι ταξιανθίες εμφανίζονται επί των βλαστών του φυτού και διακλαδίζονται συμμετρικά ή ασύμμετρα, ανάλογα με την ποικιλία. Στο άκρο κάθε διακλάδωσης υπάρχει και ένα άνθος. Το άνθος φέρει πράσινο δερματώδη κάλυκα, που αποτελείται από 5 ή περισσότερα σέπαλα, στεφάνη κίτρινη με 5 ή περισσότερα ενωμένα πέταλα και 5 ή περισσότερους στήμονες, ενωμένους στη βάση τους με τη στεφάνη και ενωμένους κατά μήκος μεταξύ τους, ώστε να σχηματίζουν κώνο γύρω από το στύλο, που είναι συνήθως πιο κοντός, εγκλωβισμένος από τους ανθήρες. Η ωοθήκη είναι πολύχωρη και κάθε χώρος έχει πολλά ωάρια.
Ο καρπός της τομάτας είναι πολύχωρος ράγα με ποικίλα σχήματα. Ο καρπός ποικιλιών με δύο χωρίσματα (χώρους) είναι συνήθως στρογγυλός, ενώ αυτός με 3, 4, 5 ή περισσότερα χωρίσματα είναι πεπλατυσμένος και πιθανόν ακανόνιστος.
Ο σπόρος της τομάτας είναι ωοειδής, πεπλατυσμένος, το χρώμα του είναι κιτρινο-καφέ χρυσαφένιο και η επιφάνειά του καλύπτεται με τριχοειδείς αποφύσεις, που του δίνουν μεταξώδη επιφάνεια. Το μέγεθος των σπόρων είναι μικτό, διαμέτρου 3-5 mm. Εσωτερικά ο σπόρος φέρει ένα κυρτό (σπειροειδές) έμβρυο, που περιβάλλεται από ένα μικρό ενδοσπέρμιο. Υπό κανονικές συνθήκες αποθήκευσης διατηρεί τη βλαστικότητά του για τουλάχιστον 4 χρόνια μετά τη συγκομιδή, εάν όμως αποθηκευτεί σε χαμηλή θερμοκρασία και με χαμηλή περιεκτικότητα των σπόρων σε υγρασία, εύκολα διατηρεί τη βλαστικότητά του πάνω από 10 χρόνια. Ένα γραμμάριο σπόρου έχει 450 περίπου σπέρματα.[1]
Κλιματικές συνθήκες
Η θερμοκρασία αποτελεί το βασικότερο παράγοντα εξέλιξης και ωρίμανσης του φυτού και οι απαιτήσεις του εξαρτώνται άμεσα από το στάδιο της ανάπτυξης που βρίσκεται. Η θερμοκρασία στο σπορείο μέχρι το φύτρωμα των σπόρων και εμφάνιση των κοτυληδονόφυλλων είναι 24-27oC, ενώ σε χαμηλότερες θερμοκρασίες έχουμε καθυστέρηση του φυτρώματος, και στη συνέχεια υποβάλλονται σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, δηλαδή 18-23oC την ημέρα και 14-16oC τη νύχτα. Έχει βρεθεί ότι η υποβολή των φυτών σε χαμηλές θερμοκρασίες (10-13oC) μόλις εμφανίσουν το πρώτο πραγματικό φύλλο για διάστημα 10-20 ημέρες, επιδρά θετικά στην ανάπτυξη και την παραγωγή των φυτών. Συγκεκριμένα παρεμβάλλονται λιγότερα από 7-9 πραγματικά φύλλα μέχρι την εμφάνιση της πρώτης ταξιανθίας (πρωίμιση της παραγωγής) και αυξάνεται ο αριθμός των σχηματιζόμενων καρπών σε κάθε ταξιανθία.
Η θερμοκρασία του εδάφους δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 14oC για μια καλή ανάπτυξη της ρίζας και ολόκληρου του φυτού. Η ντομάτα γενικώς αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες της τάξεως των 10-12oC και σε υψηλές μέχρι 38oC, με φυσικά ανάλογη οψίμιση της καλλιέργειας και μείωση παραγωγικότητας. Δεν αναπτύσσεται όμως ικανοποιητικά σε θερμοκρασίες μικρότερες από 16oC και μπορεί να υποστεί ζημιές σε συνθήκες παγετού. Οι περιοχές καλλιέργειας του φυτού πρέπει να είναι απαλλαγμένες από χαμηλές θερμοκρασίες νύχτας (χαμηλότερες από 13,5oC) καθώς μειώνεται η παραγωγικότητα, ακόμα και αν οι θερμοκρασίες την ημέρα είναι υψηλές. Από την άλλη, οι υψηλές θερμοκρασίες ημέρας (27oC και άνω) περιορίζουν την ανάπτυξη του φυτού, ενώ γύρω στους 30oC προκαλείται πτώση των άνθεων. Οι ιδανικές συνθήκες μέρας/νύχτας για τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο είναι 27oC / 20oC για τις ηλιόλουστες μέρες και 21oC / 15oC για τις νεφοσκεπείς ημέρες. Γενικά, για μια καλή παραγωγή, η διαφορά θερμοκρασιών ημέρας και νύχτας δεν πρέπει να ξεπερνάει τους 5 - 7oC.[1]
Εδαφικές συνθήκες
Η ντομάτα καλλιεργείται σε σχεδόν όλους τους τύπους εδάφους αλλά επιτυγχάνονται καλύτερες αποδόσεις σε εδάφη με ουδέτερο η ελαφρά όξινο έδαφος (δηλαδή τιμές pH 6-7), καθώς το pΗ σε καλά επίπεδα λειτουργεί ως καταλύτης για την καλύτερη πρόσληψη διαφόρων θρεπτικών συστατικών από το έδαφος. Γενικά προτιμάται το αμμοπηλώδες ή πηλοαμμώδες με υψηλό βαθμό υδατοϊκανότητας, ενώ αν ενδιαφέρει η πρωιμότητα της καλλιέργειας, θα πρέπει να επιλεγούν αμμώδη εδάφη. Στη σωστή επιλογή του αγροτεμαχίου που θα επιλεχθεί για την καλλιέργεια της τομάτας, εκτός από το pH, θα πρέπει να υπολογιστεί και η ποσότητα οργανικής ουσίας, η οποία πρέπει να είναι υψηλή, η ύπαρξη στραγγιστικών υποδομών, για την αποφυγή καταστροφών από το βρόχινο νερό, καθώς και η αποφυγή εντατικής και μακροχρόνιας καλλιέργειας τομάτας στο ίδιο αγροτεμάχιο. Η προετοιμασία του χωραφιού αποτελεί την απαραίτητη εκκίνηση για την εγκατάσταση της φυτείας. Περιλαμβάνει όργωμα και ψιλοχωμάτισμα του εδάφους, καθώς και καλό «πάτημα», εάν κάνουμε απευθείας σπορά.[1]
Επικονίαση
Σύμφωνα, με την πλειοψηφία των ερευνητικών μελετών, όταν επικρατούν δυσμένειες καιρικές συνθήκες (πολύ υψηλή Σ.Υ. χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες) η καρπόδεση δεν είναι ικανοποιητική, με αποτέλεσμα να απαιτείται η υποβοήθησή της προκειμένου ο παραγωγός να επιτύχει τη βέλτιστη στρεμματική απόδοση. Οι πιο συχνές τεχνικές για τον σκοπό αυτό είναι:
Δόνηση: Όταν τα φυτά είναι υποστυλωμένα, η επικονίαση μπορεί να βοηθηθεί με δόνηση των οριζοντίων συρμάτων πάνω στα οποία είναι δεμένοι οι σπάγκοι που περιελίσσονται τα φυτά ή με την εφαρμογή αέρα υπό πίεση στα φυτά. Η χρήση του ηλεκτρικού δονητή θεωρείται ως η πιο αποτελεσματική μέθοδος δόνησης. Για να εξασφαλιστεί η πλήρης επικονίαση, το ανθισμένο άνθος πρέπει να δονηθεί αρκετές φορές για μερικές ημέρες. Το άκρο του δονητή τοποθετείται στην κάτω πλευρά του στελέχους της ταξιανθίας, πολύ κοντά στο κύριο στέλεχος του φυτού. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην τραυματιστεί κάποιο άνθος ή κάποιος μικρός καρπός. Η δόνηση με τη χρήση ηλεκτρικών δονητών χρησιμοποιείται σε εμπορική κλίμακα για την επικονίαση των ανθέων της τομάτας. Ωστόσο, αν και αυτή η μέθοδος έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερη και πρωιμότερη παραγωγή, καθώς και την παραγωγή καρπών υψηλότερης ποιότητας είναι δαπανηρή, επίπονη και. μπορεί να προκαλέσει ζημιές στα άνθη εάν δεν εφαρμοστεί σωστά.
Έντομα επικονιαστές: Εναλλακτικά ή σε συνδυασμό με τη δόνηση, οι μέλισσες έχουν χρησιμοποιηθεί ως επικονιαστές. Παραδοσιακά, ο βομβύνος έχει χρησιμοποιηθεί ως επικονιαστής με μεγάλη επιτυχία. Αυτό το είδος παράγει ισχυρές θωρακικές δονήσεις οι οποίες μεταδίδονται μέσω των ποδιών του στα άνθη και πραγματοποιείται η επικονίαση. Ειδικά το είδος Bombas terrestris, έχει χρησιμοποιηθεί σε εμπορική κλίμακα για την επικονίαση της τομάτας ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για το είδος Botiíbits terrestris και γιαενδημικά είδη μέλισσας που είναι το ίδιο αποτελεσματικά με τον βομβύνο. Αποτέλεσμα της χρήσης του βομβύνου είναι η υψηλότερη παραγωγή καρπών και η καλύτερη ποιότητα αυτών σε σύγκριση με εκείνους που προέρχονται από άνθη που δε δέχονται τη βοήθεια του εντόμου.
Ρυθμιστές ανάπτυξης: Η εξωγενής εφαρμογή ρυθμιστών ανάπτυξης, που συνδέονται στενά με τις αυξίνες, έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί την ανάπτυξη του καρπού τομάτας χωρίς γονιμοποίηση. Οι συνθετικές αυξίνες που χρησιμοποιούνται, για την καρπόδεση στην τομάτα μπορούν να διαχωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες: παράγωγα του ναφθαλινικού και του χλωροφαινοξικού οξέος. Την πρώτη κατηγορία αντιπροσωπεύουν τα β-ΝΟΑ και ΝΑΑ, ενώ τη δεύτερη τα 4-CPAκαι 2,4-D. Για την εξασφάλιση του μέγιστου οφέλους από τις καρποδετικές ορμόνες, πρέπει να εφαρμόζονται στο κατάλληλο στάδιο ανάπτυξης του άνθους. Πιο αποτελεσματικοί ψεκασμοί είναι εκείνοι που πραγματοποιούνται μόλις πριν την πλήρη άνθηση έως το πλήρες ανοιχτό άνθος, παρά σε πρωιμότερο στάδιο. Συνήθως, οι καλλιεργητές ψεκάζουν μία φορά την εβδομάδα ξεκινώντας όταν έχει ανθίσει το 70-80% των ανθέων της πρώτης ταξιανθίας. Κάθε ταξιανθία ψεκάζεται δύο φορές, αρχικά όταν έχουν ανθίσει 3-5 άνθη και μία εβδομάδα αργότερα όταν έχουν ανθίσει σχεδόν όλα τα άνθη κι έχουν ήδη δέσει κάποιοι καρποί.[2]
Γονιμοποίηση
Η ντομάτα είναι αυτογονιμοποιούμενο φυτό. Για να δέσει ο καρπός θα πρέπει να προηγηθεί η γονιμοποίηση του άνθους. Το άνθος παράγει γυρεόκοκκους, οι οποίοι βλαστάνουν και γονιμοποιούν τα ωάρια, που βρίσκονται στην ωοθήκη. Το στάδιο βλάστησης του γυρεόκοκκου διαρκεί 48 - 55 ώρες και επηρεάζεται από τη θερμοκρασία, το φως, τη φυσική κατάσταση που βρίσκεται το στίγμα και την ποικιλία. Οι άριστες θερμοκρασίες για τη βλάστηση της γύρης κυμαίνονται ανάμεσα στους 21 - 29oC. Θερμοκρασίες υψηλότερες ή χαμηλότερες επηρεάζουν δυσμενώς τη γονιμοποίηση του άνθους. Σε υψηλές θερμοκρασίες επιμηκύνεται υπερβολικά ο στύλος του άνθους, παραμορφώνονται οι ανθήρες και επιβραδύνεται η βλάστηση των γυρεόκοκκων. Όταν η θερμοκρασία ξεπεράσει τους 32oC, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, τότε μειώνεται απότομα η καρπόδεση. Σε χαμηλές θερμοκρασίες, κάτω από 13oC, μειώνεται μέχρι 20% η διάρκεια ζωής της γύρης και η γονιμότητά της, παραμορφώνονται οι ανθήρες και λιγοστεύει ο αριθμός των ανθέων στις ανθοταξίες. Εκτός από τη θερμοκρασία, η γονιμοποίηση των ανθέων, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, επηρεάζεται από το ποσοστό της σχετική υγρασία του αέρα (άριστη 60-70%). Σε υψηλή σχετική υγρασία ή υπερβολικά ξηρή ατμόσφαιρα, η γύρη απελευθερώνεται δύσκολα ή καθόλου. Στις συνθήκες υψηλής ατμοσφαιρικής υγρασίας, η γύρη σχηματίζει υγρά συσσωματώματα που δεν είναι εύκολο να επικαθίσουν στον ύπερο και σε τελική ανάλυση, δεν έχουμε ικανοποιητική καρπόδεση.[3]
Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός της ντομάτας γίνεται με το σπόρο είτε με την προετοιμασία φυτών σε σπορείο και μεταφύτευση που είναι η συνηθέστερη μέθοδος για καλλιέργεια ντομάτας για νωπή κατανάλωση ή με την απ' ευθείας σπορά στο χωράφι που εφαρμόζεται περισσότερο στη ντομάτα που προορίζεται για βιομηχανική.[1]
Ποικιλίες
Οι διάφορες ποικιλίες και τα διάφορα χρησιμοποιούμενα υβρίδια τομάτας διαφοροποιούνται στο μέγεθος (διαστάσεις καρπού), την εσωτερική δομή του καρπού (αριθμός καρποφύλλων), υφή, εμφάνιση, περιεκτικότητα σε σάκχαρα και γεύση. Στον σύνδεσμο που ακολουθεί, γίνεται διαχωρισμός των ποικιλιών της ντομάτας ανάλογα με το αν είναι αναρριχώμενες ή αυτοκλαδευόμενες.
Ποικιλίες ντομάτας[4],[1], [5], [6], [7], [8]
Ασθένειες
Η ντομάτα είναι φυτό ευαίσθητο και επιρρεπής σε ασθένειες μυκητολογικής, βακτηριακής αλλά και ιολογικής φύσεως. Ο βοτρύτης, ο περονόσπορος, το ωΐδιο και η σκληροτίνια θεωρούνται οι πιο συχνές και άκρως επικίνδυνες ασθένειες. Στον παρακάτω σύνδεσμο, αναλύονται με λεπτομέρειες όλες οι ασθένειες που προσβάλλουν τη ντομάτα καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης αυτών.
Εχθροί
Η ντομάτα όπως συμβαίνει με τα περισσότερα κηπευτικά, προσβάλλεται από πολλούς εχθρούς όπως τα έντομα εδάφους, τους νηματώδεις, τη λιριόμυζα, το ακάρι αργύρωσης κ.ά. Αναλυτικά όλοι οι εντομολογικοί εχθροί της ντομάτας, καθώς και οι τρόποι καταπολέμησής τους παρατίθενται στον παρακάτω σύνδεσμο:
Πληροφοριακά στοιχεία
Ευδοκιμεί στις περιοχές
|
Σχετικές σελίδες
Βιβλιογραφία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Η βιολογική καλλιέργεια της υπαίθριας τομάτας στη νήσο Κέα, πτυχιακή εργασία του φοιτητή Παούρη Βλάσιου, Θεσσαλονίκη 2012.
- ↑ Επικονίαση ντομάτας.
- ↑ Γονιμοποίηση ντομάτας
- ↑ Ποικιλίες και υβρίδια ντομάτας
- ↑ Ποικιλία ντομάτας Αγίου Πέτρου
- ↑ Ποικιλία ντομάτας Galli F1
- ↑ Ποικιλίες ντομάτας Meteor F1 και Nykos F1
- ↑ Ποικιλίες και υβρίδια ντομάτας2
- ↑ Φυτώριο Γιαντσάκη, Σοβαρότερες ασθένειες, Kυριότεροι εχθροί, Συμπτώματα ανεπάρκειας θρεπτικών συστατικών, φυσιολογικές ανωμαλίες της ντομάτας
