Καπνός φυτό
Περιεχόμενα
Γενικά στοιχεία
Ο καπνός, από πολλές ενδείξεις, φαίνεται ότι καλλιεργείτο σε προϊστορικούς χρόνους. Πολλές ενδείξεις μαρτυρούν πως ο καπνός είναι φυτό της Αμερικής και κατάγεται από περιοχές νοτιότερες του Μεξικού. Οι Ινδιάνοι γνώριζαν την χρήση του καπνού 500 τουλάχιστον χρόνια πριν ακόμη ανακαλυφθεί η Αμερική. Στην Ευρώπη ήρθε τον 16ο αιώνα και πρωτοκαλλιεργήθηκε ως διακοσμητικό και φαρμακευτικό φυτό στη Γαλλία, Πορτογαλία και Ισπανία. Στην Ελλάδα ήρθε στις αρχές του 18ου αιώνα και σήμερα καλλιεργείται και στις πέντε Ηπείρους. Αρχικά ο καπνός είχε θρησκευτική σημασία και ύστερα θεωρήθηκε φαρμακευτικό φυτό. Το όνομα Nicotiana δόθηκε από τον Γάλλο πρέσβη στη Πορτογαλία Nicot ο οποίος προσέφερε στην Αικατερίνη των Μεδικών (το 1561) φύλλα καπνού, η οποία όταν ρουφούσε την τριμμένη σκόνη τους, ανακουφιζόταν από το πονοκέφαλο.
Η σημασία του καπνού σε όλο τον κόσμο είναι μεγάλη παρόλο που δεν μετέχει στη διατροφή του ανθρώπου, αλλά καταναλίσκεται για απόλαυση και παρά τις αντικαπνιστικές εκστρατείες. Η αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής καπνού υπήρξε θεαματική μέσα στον εικοστό αιώνα. Η μεγαλύτερη ποσότητα καπνού παράγεται στην Ασία (45%) και ακολουθούν η Αμερική (30% ) και Ευρώπη(20%). Ο καπνός είναι μία από τις πιο δυναμικές καλλιέργειες σε επίπεδο παραγωγού, αλλά και σε επίπεδο εθνικής και παγκόσμιας οικονομίας. Οι δασμοί στις εισαγωγές και η φορολογία κατανάλωσης είναι σημαντικό έσοδο για όλα τα κράτη είτε καλλιεργούν είτε δεν καλλιεργούν καπνά. Ανάμεσα στα γεωργικά προϊόντα ο καπνός έρχεται δεύτερος μετά το βαμβάκι και είναι αυτό που δίνει τη μεγαλύτερη ακαθάριστη πρόσοδο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας είναι εξαιρετικά ευνοϊκές για παραγωγή καπνών ποιότητας. Το Ελληνικό κράτος στήριξε από την αρχή το προϊόν και οργάνωσε επιτυχές σύστημα συγκέντρωσης και διάθεσης του. Μετά από την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους η παραγωγή του καπνού ήταν μόλις 500-600 τόνους. Το 1912 έφτασε τους 12.000 τόνους ενώ την περίοδο 1920-1922 έφτασε τους 28.000 τόνους. Τα κυρίως ελληνικά καπνά είναι τα ανατολικά τύπου καπνά οπού η παραγωγή τους μεγιστοποιήθηκε το 1990 φθάνοντας τους 120.000 τόνους.
Με την ένταξη της χώρας μας στην Ε.Ε το 1981 άρχισε και η καλλιέργεια της ξενικής ποικιλίας καπνού Virginia (Βιρτζίνια), όπου η επέκταση τους υπήρξε ταχύτατη, γιατί είναι πιο παραγωγικά και αποξηραίνονται πιο εύκολα σε σχέση με τα ανατολικά τύπου. Επίσης στην Ελλάδα καλλιεργούνται από το 1960 και τα καπνά Berley (Μπέρλευ) ξενικής προέλευσης. Η διάδοση όμως των δυο ξενικής προέλευσης ποικιλιών αποδυνάμωσαν δυστυχώς την καλλιέργεια των καπνών ανατολικού τύπου. Το μεγαλύτερο μέρος της καπνοκαλλιέργειας είναι συγκεντρωμένο σε δυο γεωγραφικά διαμερίσματα, στη Μακεδονία και Στερεά Ελλάδα, όπου παράγεται αντίστοιχα το 38% και 40% της ελληνικής παραγωγής. Η σημερινή θέση του καπνού στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα των Ανατολικών καπνών, δεν είναι τόσο πλεονεκτική όσο στο παρελθόν, ενώ το μέλλον φαίνεται ίσως χειρότερο παρά την ισχυρή επιδότηση που εξακολουθεί να δίνει η Ε.Ε.[1]
Βοτανικά χαρακτηριστικά
Ο καλλιεργούμενος καπνός ανήκει στο γένος Nicotiana της οικογένειας Solanaceae της τάξεως Tubiflorae. Η οικογένεια Solanaceae περιλαμβάνει περίπου 70 γένη και 1700 είδη πολλά από τα οποία καλλιεργούνται για τη διατροφή του ανθρώπου και για τις τοξικές ουσίες που περιέχουν όπως ο καπνός. Το γένος Nicotiana περιλαμβάνει ετήσια και πολυετή είδη με ποικιλομορφία χαρακτήρων από τα οποία είδη γνωστά είναι τα 66. Χωρίζεται σε τρία υπογένη: 1)Tabacum: άνθη σε αποχρώσεις του κόκκινου, κάψα δίχωρη. 2)Rustica: άνθη κίτρινα ή πρασινωπά, κάψα δίχωρη. 3)Petunoides: άνθη λευκά, ιόχροα ή ερυθρά, κάψα δίχωρη, τετράχωρη ή πολύχωρη. Από τα 66 είδη του γένους Nicotiana το κατεξοχήν καλλιεργούμενο είδος είναι το Nicotiana tabacum ,καπνός ο οποίος ανήκει στο υπογένος tabacum. Σε μικρή έκταση καλλιεργείται το Nicotiana rustica το οποίο και χρησιμοποιείται στους ναργιλέδες και παλαιότερα πριν ανακαλυφθούν τα εντομοκτόνα για εξαγωγή νικοτίνης και ελάχιστα καλλιεργείται το Nicotiana paniculata.
Το Nicotiana tabacum έχει πασσάλωση ρίζα, αλλά κατά τη φύτευση στο χωράφι κόβεται και το φυτό αποκτά στο χωράφι πλούσιο ριζικό σύστημα που εξασφαλίζει στο φυτό τη θρέψη και ικανοποιητική βιοσύνθεση νικοτίνης η οποία μεταφέρεται στα φύλλα. Ο βλαστός είναι παχύς, ευθυτενής και έχει συνήθως ύψος 1-2 εκατοστά, υπάρχουν όμως και νάνοι και γιγαντόσωμοι τύποι. Τα φύλλα είναι απλά και το σχήμα διαφέρει αναλόγως της ποικιλίας και είναι λογχοειδές, ωοειδές, ελλειπτικό ή ενδιάμεσο. Είναι άμισχα στις περισσότερες ποικιλίες και οι νευρώσεις είναι οριζόντιες προς τη βάση του φύλλου, ενώ προς την κορυφή σχηματίζουν με την κεντρική νεύρωση οξεία γωνία. Η επιφάνεια και η περιφέρεια των φύλλων είναι λεία ή σχετικώς κυματοειδής. Ο αριθμός των φύλλων κυμαίνεται από 20-30 ενώ στους γιγαντόσωμους τύπους υπερβαίνει τα 100. Οι ελληνικές αρωματικές ποικιλίες έχουν περισσότερα από 30. Το μέγεθος τους ποικίλλει από 5-90 εκατοστά και επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον. Η ταξιανθία είναι φοβοειδής κόρυμβος με πολλούς κλάδους μικρότερους της ράχης. Είναι μικρή η μεγάλη, πυκνή ή αραιή και μπορεί να εξέχει ή να καλύπτεται από τα φύλλα της κορυφής. Τα άνθη φέρονται σε ποδίσκους 5 - 15cm. Είναι κυλινδρική ή κωνική κάψα. Ο σπόρος είναι πολύ μικρός ωοειδής, χρώματος φαιού έως μαύρου. Έχει εξωτερικά την επιδερμίδα, προς τα μέσα παρεγχυματικά κατάρα και εμβρυακό ιστό και πιο κάτω το ενδοσπέρμιο που είναι πλούσιο σε αλευρώνη και λάδι. Το έμβρυο είναι μικρότερο από 1mm και στερείται αμύλου και χλωροφύλλης. Έχει δύο κοτυληδόνες με ευδιάκριτο υποκοτύλιο.[1]
Κλιματικές συνθήκες
Σε κανένα ίσως άλλο καλλιεργούμενο φυτό η σύνθεση του προϊόντος δεν εξαρτάται τόσο πολύ από το περιβάλλον. Τελείως διαφορετικά περιβάλλοντα μπορούν να δώσουν καπνά εξαιρετικής ποιότητας, κατάλληλα όμως για διαφορετικούς σκοπούς. Ο κάθε τύπος καπνού χρειάζεται και ένα ορισμένο οικολογικό περιβάλλον. Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία εδαφοκλιματικών συνθηκών. Ο κλιματολογικός κυρίως παράγοντας είναι εκείνος που διαφοροποιεί το προϊόν.
Κλίμα - Θερμοκρασία: Ο καπνός είναι θερμοαπαιτητικό φυτό λόγω και της καταγωγής του από τροπικά κλίματα. Η βλάστηση των σπόρων αρχίζει στους 7-10oC και μεγιστοποιείται στους 24-27oC. Η καλύτερη θερμοκρασία αναπτύξεως είναι περίπου 27oC. Σε τέτοια θερμοκρασία ή χαμηλότερη των 25oC παράγονται λεπτότερα και πιο αρωματικά καπνά. Σε υψηλότερη από 35oC με συνθήκες ξηρασίας, μπορεί να προκαλέσει κάψιμο των φύλλων.
Υγρασία: Θεωρείται ανθεκτικό φυτό στην ξηρασία ιδίως οι ανατολικές ποικιλίες. Οι τύποι καπνών που ευδοκιμούν σε υγρά κλίματα χρειάζονται κανονική υγρασία σε όλη τη διάρκεια αναπτύξεως, ώστε τα φύλλα να είναι λεπτά, ανοιχτόχρωμα, με λίγη νικοτίνη και ρητινώδεις ουσίες και ελαφρό άρωμα. Μερικές μικρές βροχές την πρώτη περίοδο μετά τη μεταφύτευση κάνουν τα καπνά πιο λεπτά και αρωματικά, με καλύτερη καυσιμότητα και λιγότερη νικοτίνη ενώ με υγρό θέρος τα καπνά αποκτούν μικρότερο βάρος. Εξάλλου υπερβολικές βροχές στην αρχή της περιόδου είναι ανεπιθύμητες, γιατί κάνουν τα φυτά υδαρή και ευπαθή στα εγκαύματα. Τέλος οι βροχές κατά τη περίοδο της συγκομιδής είναι ανεπιθύμητες.
Χαλάζι-Άνεμος: Επειδή ο καπνός έχει μεγάλα φύλλα, οι ζημιές από χαλάζι, άνεμο και ραγδαίες βροχές είναι σοβαρές γιατί προκαλούν μηχανικές βλάβες. Χαλαζόπτωση σε νεαρή φυτεία αντιμετωπίζεται με επαναφύτευση ή με θερισμό των φυτών, ώστε να αναπτυχθούν πλάγιοι βλαστοί από τους οποίος πρέπει να παραμείνει ένας.
Φως: Με μεγάλη ηλιοφάνεια παράγονται μικρά κύταρρα, πολλοί υδατάνθρακες και λίγες πρωτεΐνες, φύλλα χονδρά, σκουρότερα, με εντονότερο άρωμα και γεύση. Ενώ μειωμένος φωτισμός προκαλεί αντίθετα αποτελέσματα και το ξηρό προϊόν έχει καλύτερη καυσιμότητα.[1]
Εδαφικές συνθήκες
Με την ποικιλομορφία των τύπων που διαθέτει ο καπνός παρουσιάζει ευρεία προσαρμοστικότητα ως προς το έδαφος. Αποκλείονται μόνο τα ακραία αμμώδη και συνεκτικά εδάφη, τα αλατούχα, τα ψυχρά και κακώς στραγγισμένα εδάφη.[1]
Πολλαπλασιασμός
Έγιναν πολλές δοκιμές και προσπάθειες για σπορά καπνόσπορου απευθείας στον αγρό αλλά απέτυχαν. Ο σπόρος του καπνού είναι πολύ μικρός και για να φυτρώσει απαιτούνται ειδικές και καλές συνθήκες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι 10.000 σπόρια ζυγίζουν 1gr. Ο πολλαπλασιασμός του καπνού γίνεται με σπορά σε ειδικά καπνοσπορεία. Όλα σχεδόν τα καπνοσπορέια των ελλήνων παραγωγών είναι πρόχειρα, ψυχρά και κυρίως καλυμμένα ή και ακάλυπτα.[1]
Ποικιλίες
Οι βασικοί τύποι του καπνού είναι οι Virginia, Burley και τα ανατολικού τύπου καπνά. Μέχρι πρόσφατα καλλιεργούνταν στην Ελλάδα περί τις 80 ποικιλίες, υποποικιλίες και βιότυποι καπνών. Οι κυριότερες αναγράφονται και αναλύονται στον παρακάτω σύνδεσμο:
Ασθένειες
Ο περονόσπορος, το ωΐδιο, η φυτοφθόρα, οι τήξεις των σπορίων και η αλτερναρίωση είναι οι σημαντικότερες ασθένειες που προσβάλλουν έντονα και υποβαθμίζουν ποιοτικά και ποσοτικά την καλλιέργεια του καπνού. Στον παρακάτω σύνδεσμο που ακολουθεί, αναλύονται όλες οι παραπάνω ασθένειες του καπνού με τα αίτια, τα συμπτώματα που προκαλούν καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισής τους:
Εχθροί
Τα έντομα μπορούν να αποδεκατίσουν τις καλλιέργειες σε μικρό χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα ο παραγωγός να χάνει το εισόδημα του ή να χάνει μεγάλο μέρος για να τα καταπολεμήσει. Οι βασικοί εντομολογικοί εχθροί που προσβάλλουν τον καπνό αναλύονται εκτενώς στον παρακάτω σύνδεσμο:
Πληροφοριακά στοιχεία
Ευδοκιμεί στις περιοχές
|
