Μορφολογικά χαρακτηριστικά ψαριών και η ανατομία τους

Ένα ψάρι συνήθως σχεδιάζεται σαν μια μακρουλή άτρακτο και πραγματικά αυτό είναι το πιο διαδεδομένο σχήμα αφού καθιστά ευκολότερο το κολύμπι στην ανοιχτή θάλασσα.

Αυτά τα υδροδυναμικά χαρακτηριστικά επιτρέπουν ταχεία επιτάχυνση και καθόλου ευκαταφρόνητη ταχύτητα σε ένα μέσο όπως το νερό που προβάλει σημαντική αντίσταση. Παρά ταύτα υπάρχουν και άλλες φόρμες που αν και αρκετά διαφορετικές συνδέονται από τον ίδιο τρόπο ζωής των ψαριών.

Οι κάτοικοι του πυθμένα σε πολλές περιπτώσεις έχουν επίπεδα σώματα, ενώ σε νερά με πλούσια βλάστηση και κλαδιά παρατηρούμε σώματα συμπαγή και λεπτά, που τους επιτρέπουν να στριμώχνονται ανάμεσα από τα εμπόδια, όπως αντίστοιχα στους κοραλλιογενείς υφάλους ελίσσονται ανάμεσα στα συμπλέγματα των κοραλλιών. Τέλος υπάρχουν και πολλά είδη τα οποία δύσκολα ταξινομούνται, με παράξενες φόρμες εξειδικευμένες για συγκεκριμένο τρόπο ζωής σε συγκεκριμένο περιβάλλον.

Τα πτερύγια

Πτερύγια ψαριών

Τα ψάρια διαθέτουν διάφορους τύπους πτερυγίων καθένας εκ των οποίων παίζει ένα πολύ συγκεκριμένο ρόλο. Ο σχηματισμός τους και η ονομασία τους χρησιμοποιούνται συχνά για να τα ταξινομήσουμε σε διαφορετικές οικογένειες. Από τα μονά πτερύγια (εκείνα δηλαδή που δε σχηματίζουν ζευγάρι) τα πιο σημαντικά είναι το ραχιαίο και τα εδρικά πτερύγια τα οποία βοηθούν το ψάρι να σταθεροποιηθεί όταν κολυμπάει πολύ γρήγορα ή να φρενάρει και είναι κλειστά όταν το ψάρι αναπτύσσει ταχύτητα. Το ουραίο πτερύγιο δίνει προώθηση σε συνεργασία με το πίσω μέρος του σώματος. Σε μερικά είδη όπως τα "characins" και τα γατόψαρα υπάρχει ένα μικρό επιπλέον πτερύγιο μεταξύ του ραχιαίου και του ουραίου που λέγεται "adipose" (λιπώδες) πτερύγιο που δε χρησιμοποιείται ιδιαίτερα. Το ζευγάρι πτερυγίων που βρίσκονται συμμετρικά από την αριστερή και δεξιά μεριά του σώματος ονομάζονται θωρακικά και πλευρικά πτερύγια (pectoral and pelvic fins). Χρησιμοποιούνται για σταθεροποίηση, αλλαγή κατεύθυνσης πάνω-κάτω, αριστερά-δεξιά ή μπρος-πίσω, επιβράδυνση και σταμάτημα. Τα πτερύγια αποτελούνται από μια τεντωμένη μεμβράνη πάνω σε ακτίνες και μπορούνε όλα να διπλωθούν παραπλεύρως του σώματος, με εξαίρεση το ουραίο πτερύγιο.

Το λιπώδες πτερύγιο είναι απλά ένα δίπλωμα του δέρματος χωρίς ακτινωτές ενώσεις. Όταν οι ακτίνες είναι μακρύτερες από την ενδιάμεσή τους μεμβράνη τότε τα πτερύγια είναι κοινώς γνωστά σαν ακανθωτά και μπορούν να αποτελέσουν κίνδυνο, όπως στην περίπτωση της γνωστής σκορπίνας.

Η βλέννα το δέρμα και τα λέπια

Μορφολογία ψαριών

Τα σώματα των ψαριών είναι επικαλυμμένα με ένα είδος βλέννας που παίζει διπλό ρόλο. Ενισχύει την υδροδυναμική λειαίνοντας το σώμα και παρέχει προστασία ενάντια σε εισβολή από παράσιτα ή άλλων παθογόνων. Το παραπάνω σημείο είναι πολύ σημαντικό και απαντάει στο γιατί δεν πρέπει να μεταφέρουμε τα ψάρια με τα χέρια. Η βλέννα καταστρέφεται και διευκολύνεται η ανάπτυξη συγκεκριμένων ασθενειών.

Σε αντίθεση απ’ ό,τι πολύ πιστεύουν τα λέπια δεν είναι κολλημένα επάνω στο σώμα αλλά ενσωματωμένα κομμάτια του δέρματος και είναι ορατά πίσω από ένα λεπτό στρώμα διάφανης επιδερμίδας. Σε περίπτωση που ένα λέπι είναι σηκωμένο, τραυματισμένο ή βγαλμένο το δέρμα ομοίως επηρεάζεται και γίνεται ευάλωτο στη δράση παθογόνων.

Το χρώμα

Κάθε ψάρι έχει ένα βασικό χρώμα που μπορεί να μεταβληθεί. Η αστραφτερή μεταλλική τους εμφάνιση προέρχεται από τους κρυστάλλους που υπάρχουν στα κύτταρα του δέρματος. Ποικίλουν ανάλογα με την κατεύθυνση που το φως πέφτει πάνω τους. Το χρώμα ενός ψαριού είναι αποτέλεσμα διαφόρων χρωστικών ουσιών που βρίσκονται στην επιδερμίδα. Αυτές μπορούν να αλλάζουν σιγά σιγά στην περίπτωση της αναπαραγωγικής διαδικασίας ή του καμουφλάζ ελεγχόμενες από τις ορμόνες αλλά και πιο γρήγορα εως και αστραπιαία σε μια έξαρση επιθετικότητας ή ανταγωνισμού ελεγχόμενες από τα νεύρα. Το χρώμα ενός ψαριού μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία και τη διάθεσή του. Υπάρχει όχι μόνο για να ικανοποιεί το μάτι αλλά διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή του καθώς και στον αγώνα του για επιβίωση. Το χρώμα ενός ψαριού μπορεί επίσης να διαφέρει αν υποφέρει από κάποια ασθένεια ή από έλλειψη συγκεκριμένων θρεπτικών στοιχείων.

Κεφάλι ψαριού

Τα ψάρια έχουν έναν εγκέφαλο που τους επιτρέπει να εκτελούν τις ζωτικές τους λειτουργίες

Όποιο και αν είναι το σχήμα του, κωνικό, επίμηκες, κοντόχοντρο ή πλακουτσοτό, φιλοξενεί μερικά πολύ σημαντικά όργανα. Πρώτα απ’όλα τα μάτια, τα οποία δεν έχουν βλεφαρίδες και έχουν μεγάλη ευχέρεια κίνησης. Αυτή η κινητικότητα σε συνδυασμό με τη θέση τους στα πλαϊνά του κεφαλιού, προσφέρουν ένα εύρος οπτικού πεδίου περίπου 270^o. Σε αντίθεση με το εύρος πεδίου η σαφήνεια - καθαρότητα της όρασης τους είναι συνηθισμένη. Πέρα από μια συγκεκριμένη απόσταση ξεχωρίζουν μάζες και σχήματα παρά λεπτομέρειες. Τα ψάρια είναι πολύ ευαίσθητα στις διακυμάνσεις του φωτός. Ανιχνεύουν χαμηλής έντασης φωτισμό όπως αυτό του φεγγαριού και αναγνωρίζουν χρώματα.

Επόμενο έρχεται το στόμα: με μέγεθος και σχήμα που ποικίλει ανάλογα με τις διατροφικές συνήθειες των ψαριών. Τα σαρκοφάγα ψάρια έχουν γενικά μεγάλο στόμα που μπορεί να ανοίξει πολύ και είναι εφοδιασμένο με μια διάταξή αιχμηρών δοντιών, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις είναι καμπυλωτά με κλίση προς τα πίσω για να συγκρατούν τη λεία τους. Τα παμφάγα και φυτοφάγα ψάρια έχουν μικρότερο στόμα με επίπεδα δόντια, ιδανικά προσαρμοσμένα για να αλέθουν την τροφή. Η θέση του στόματος στο κεφάλι μπορεί ομοίως να αποκαλύψει πληροφορίες για τη διατροφή του ψαριού. Ένα στόμα στο επάνω μέρος του κεφαλιού υποδεικνύει ότι το ψάρι τρέφεται στην επιφάνεια από κομμάτια τροφής που επιπλέουν ή αιωρούνται κοντά σε αυτήν. Ένα στόμα στο μέσο του κεφαλιού υποδεικνύει ότι το ψάρι κυνηγάει μέσα στο νερό, ενώ ένα στόμα στο κάτω μέρος σημαίνει ότι το ψάρι τρέφεται στον πυθμένα.

Η αναπνοή των ψαριών

Το νερό εισέρχεται διαμέσω του στόματος, περνάει από τα βράγχια και αποβάλλεται από την κίνηση των επιπωμάτιων που τα καλύπτουν. Πάντα μένει ένα μέρος νερού μέσα στα βράγχια. Η ποσότητα οξυγόνου που απαιτείται δεν είναι απόλυτα αναλογική με το μέγεθος του ψαριού. Τα μικρότερα ψάρια είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές οξυγόνου και ο κανόνας λέει ότι δέκα ψάρια του ενός γραμμαρίου έκαστο καταναλώνουν περισσότερο οξυγόνο από ένα ψάρι δέκα γραμμαρίων

Τα μουστάκια

Τα ψάρια που ζούνε στον πυθμένα ή σε σκοτεινό περιβάλλον (χρωματισμένο ή θολό νερό) έχουν μουστάκια περιμετρικά από το στόμα. Αυτές οι προσθετικές αποφύσεις είναι αισθητήρια όργανα που ενισχύουν κάποιες αισθήσεις όπως της αφής, δρώντας συμπληρωματικά ή μερικές φορές αντικαθιστώντας εντελώς την όραση επιτρέπουν στο ψάρι να ανίχνευση πιθανές πηγές τροφής. Στα ψάρια με μουστάκια ανήκουν πολλά είδη γατόψαρων κάθε σχήματος και μεγέθους.

Τα ρουθούνια

Δύο ή τέσσερα σε αριθμό είναι τοποθετημένα μπροστά από τα μάτια. Δεν παίζουν κανένα ρόλο στην αναπνοή αλλά εκτείνονται μέσα στο κεφάλι δια μέσω μιας οσφρητικής κύστης. Λαμβάνουν και αναλύουν μυρωδιές, πολύ περισσότερες απ’ότι οι άνθρωποι και σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις.

Επιπωμάτιο

Αυτό λειτουργεί σαν μια βαλβίδα. Προστατεύει τα βράγχια, ενώ εγγυάται την κυκλοφορία του νερού διαμέσω τους, εξασφαλίζοντας ότι τα βράγχια είναι πάντοτε σε επαφή με το νερό απ’ το οποίο εξάγουν το πολύτιμο οξυγόνο.

Η πλευρική γραμμή

Διατρέχει συμμετρικά κατά μήκος κάθε μία απ’τις πλευρές του σώματος του ψαριού. Λιγότερο ή περισσότερο ορατή ανάλογα με το είδος, αποτελείται από μια αλληλουχία πόρων, που επικοινωνούν με ένα κανάλι, το οποίο βρίσκεται κάτω απ’το δέρμα. Αυτό το σημαντικό όργανο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο σπονδυλωτό.

Η πλευρική γραμμή με τα εξειδικευμένα κύτταρά της ανιχνεύει τις δονήσεις στο νερό οι οποίες ταξιδεύουν σαν κύματα διαφορετικής πίεσης και στέλνει στον εγκέφαλο τις πληροφορίες για ανάλυση. Με τον τρόπο αυτό τα ψάρια είναι σε επαγρύπνηση κάθε στιγμή καταλαβαίνοντας πότε τα πλησιάζει κάτι που μπορεί να είναι εχθρός, λεία, ή το χέρι μας σε κάποια συντήρηση του ενυδρείου. Η σημαντικότητα της πλευρικής γραμμής είναι ολοφάνερη στην περίπτωση των τυφλών τέτρα (Anoptichthys jordani), τα οποία αν και τυφλά ποτέ δε προσκρούουν σε κάποιο εμπόδιο.

Εσωτερική ανατομία ψαριού

Το άθροισμα του βάρους των εσωτερικών οργάνων

</references>