Εχθροί αραβόσιτου
Σιδηροσκώληκες
Agriotes spp. και Melanotus spp.-Coleoptera, οικ. Elateridae. Προσβάλλουν ως προνύμφες τους βλαστάνοντες σπόρους και τις ρίζες των νεαρών φυτών του αραβοσίτου. Αποτέλεσμα είναι η διαμόρφωση ανομοιόμορφης φυτείας λόγω της δημιουργίας πολλών κενών κηλίδων προσβολής. Σε σοβαρές προσβολές είναι δυνατή η απώλεια ολόκληρης της φυτείας. Είναι έντομα εδάφους που συμπληρώνουν τον βιολογικό τους κύκλο σε ένα ή περισσότερα χρόνια. Η νύμφωση γίνεται σε εδαφικά κελλιά στο μέσο του καλοκαιριού. Τα ακμαία εμφανίζονται στο τέλος του καλοκαιριού και διαχειμάζουν στο έδαφος στα κελλιά όπου έλαβε χώρα η νύμφωση. Την άνοιξη γίνεται η ωοτοκία στο έδαφος και οι προνύμφες προσβάλλουν τα νεαρά φυτά του αραβοσίτου και άλλων σιτηρών.
Η αντιμετώπιση του εχθρού αυτού περιλαμβάνει καλλιεργητικές τεχνικές και χημική καταπολέμηση. Στις πρώτες περιλαμβάνεται αμειψισπορά βραχείας διάρκειας χωρίς αγροστώδη, με αγρανάπαυση ή με καλλιέργεια σαρκόχροου τριφυλλιού ή Fagopyrum για χλωρή λίπανση. Επιβάλλεται επίσης η καλοκαιρινή βαθειά αναστροφή του εδάφους σε αγρούς με μεγάλο πληθυσμό εντόμων. Από τις χημικές μεθόδους συνιστάται η επένδυση του σπόρου με εντομοκτόνα σε ήπιες προσβολές. Σε αγρούς με βεβαρυμένο ιστορικό προσβολών συνιστάται η χρήση εντομοκτόνων εδάφους, τα οποία εφαρμόζονται ή στη γραμμή σποράς ή επιφανειακά πρίν από τη σπορά και μετά ακολουθεί ενσωμάτωση.
Αγρότιδες
Agrotis spp.-Lepidoptera, οικ. Noctuidae. Οι εχθροί αυτοί προσβάλλουν ως κάμπιες τα νεαρά φυτά με αποτέλεσμα την αποκοπή του στελέχους κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Συνέπεια των προσβολών είναι η δημιουργία πολλών κενών στη φυτεία, έτσι ώστε σε σοβαρές προσβολές να είναι αναγκαία η επανασπορά του αγρού. Συνήθως έχουν 1 γενεά τον χρόνο. Τα ακμαία εμφανίζονται το καλοκαίρι και ωοτοκούν νωρίς το φθινόπωρο σε φυτικά υπολείμματα. Οι κάμπιες (κυρτωμένες στην εμφάνιση) διαχειμάζουν στο έδαφος και την άνοιξη προσβάλλουν τα νεαρά φυτά του αραβοσίτου. Η νύμφωση γίνεται κατά τις αρχές του καλοκαιριού στο έδαφος μέσα σε κελλιά.
Όπου τα εδάφη δεν υπόκεινται σε σοβαρούς κινδύνους διάβρωσης συνιστάται ένα φθινοπωρινό όργωμα (αναστροφή) για ενσωμάτωση των φυτικών υπολειμμάτων και καταστροφή των νεαρών προνυμφών. Υπάρχει επίσης δυνατότητα χημικής καταπολέμησης μόλις παρατηρηθούν προσβολές με εντομοκτόνα εδάφους σε ζώνες παράλληλες προς τις προσβεβλημένες γραμμές σποράς ή με δολώματα.
Αφίδα των ριζών
Aphis maidiradicis-Homopterna, οικ. Aphididae. Απομυζά τις ρίζες του αραβόσιτου με αποτέλεσμα τον νανισμό και το κιτρίνισμα των φυτών. Οι προσβολές είναι περισσότερο εμφανείς την άνοιξη όταν τα φυτά έχουν ύψος 15-45cm. Βασικό ρόλο στον βιολογικό της κύκλο παίζουν τα μυρμήγκια τα οποία παρέχουν στις φωλιές τους καταφύγιο για το χειμώνα στα ωά των αφίδων. Την άνοιξη τα μυρμήγκια μεταφέρουν τις μικρές αφίδες κοντά στις ρίζες. Το καλοκαίρι αναπτύσσονται παρθενογενετικά αλλεπάλληλες γενεές άπτερων αφίδων, ενώ παράλληλα πτερωτά άτομα υποβοηθούν στην εξάπλωση των αφίδων σε άλλους αγρούς.
Ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισής τους είναι η αμειψισπορά (τουλάχιστον 1-2 χρόνια χωρίς αραβόσιτο). Ενα όργωμα λίγο πρίν τη σπορά του αραβοσίτου δίνει επίσης ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Πράσινο σκουλήκι
Heliothis zeae-Lepidoptera, οικ. Noctuidae. Προσβάλλει ως κάμπια τα νεαρά φύλλα, τις ταξιανθίες και τους καρπούς του αραβοσίτου όπου μπορεί να μειώσει τις αποδόσεις μέχρι 50%. Προσβάλλει επίσης το βαμβάκι, την ντομάτα και διάφορα ψυχανθή. Στη χώρα μας παρουσιάζει 2-4 γενεές τον χρόνο ενώ η κάθε γενεά διαρκεί από 35-60 ημέρες. Τα ακμαία εξέρχονται την άνοιξη και ωοτοκούν αρχικά στα τρυφερά και νεαρά φύλλα τα οποία προσβάλλουν οι εξερχόμενες κάμπιες, όπως επίσης και στη φόβη. Τα ακμαία των επόμενων γενεών ωοτοκούν επίσης στους στύλους. Στην περίπτωση αυτή οι κάμπιες τρέφονται αρχικά με τους στύλους και αργότερα εισέρχονται στην κορυφή του σπάδικα. Εάν τα βράκτεια δεν είναι συμπαγή, η κάμπια προχωρεί κατά μήκος του σπάδικα και τον προσβάλλει πλευρικά κατατρώγοντας τους καρπούς από την κορυφή τους στα αρχικά στάδια και από τη βάση όταν έχουν αρχίσει να ωριμάζουν. Η νύμφωση σε κάθε γενεά γίνεται μέσα στο έδαφος και οι νύμφες της τελευταίας γενεάς αποτελούν τη μορφή διαχείμασης του εντόμου.
Ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης των προσβολών είναι η χρήση υβριδίων που χαρακτηρίζονται από βράκτεια συμπαγώς διατεταγμένα γύρω από τον σπάδικα που να ξεπερνούν τουλάχιστο κατά 5cm την κορυφή του σπάδικα. Τα χαρακτηριστικά αυτά προσδίδουν αυξημένη προστασία στον σπάδικα δυσκολεύοντας την είδοδο της κάμπιας, συγκριτικά με υβρίδια που έχουν αραιά και βραχέα βράκτεια. Μία τέτοια επιλογή είναι απαραίτητη μόνο σε περιοχές όπου ενδημεί το έντομο δεδομένου ότι τα συμπαγή βράκτεια δυσκολεύουν σημαντικά την ξήρανση των καρπών και καθυστερούν τη συγκομιδή. Τα φθινοπωρινά οργώματα μειώνουν τον πληθυσμό των νυμφών που διαχειμάζουν και την ένταση των προσβολών. Η χημική καταπολέμηση θεωρείται ότι μπορεί να εφαρμόζεται όπου συμφέρει οικονομικά (π.χ. σε σποροπαραγωγικές καλλιέργειες, σε καλλιέργειες με υψηλή αποδοτικότητα και σε έντονες προσβολές). Μπορεί να χρησιμοποιείται μία ποικιλία εντομοκτόνων σε περισσότερες από μία εφαρμογές ανάλογα με την ένταση των προσβολών. Πάντως η πρώτη εφαρμογή πρέπει να τοποθετείται περίπου 2 ημέρες μετά την αρχή του μεταξώματος.
Calendra maidis
Coleoptera, οικ. Curculionidae. Προσβάλλει ως ακμαίο τα φύλλα και το κορυφαίο μερίστωμα των νεαρών φυτών και ως προνύμφη τα στελέχη περισσότερο ανεπτυγμένων φυτών. Προκαλεί κενά στη φυτεία και νανισμό των φυτών. Ενδημεί σε υγρές περιοχές. Εχει 1 γενεά τον χρόνο. Διαχειμάζει ως ακμαίο σε φυτικά υπολείμματα και προσβάλλει τα νεαρά φυτά του αραβοσίτου την άνοιξη. Τα ακμαία ωοτοκούν νωρίς το καλοκαίρι και οι προνύμφες προσβάλλουν τα στελέχη του αραβοσίτου. Η νύμφωση είναι βραχεία και πραγματοποιείται στις αρχές του φθινοπώρου.
Η στράγγιση των υγρών εδαφών αποτελεί έναν τρόπο αντιμετώπισης των προσβολών απ' τον εχθρό. Επίσης συνιστάται να καταστρέφεται η αυτοφυής βλάστηση που αποτελεί ενδιάμεσο ξενιστή του εντόμου (διάφορα είδη Poa και Phalaris, Phleum pratense, κ.ά.). Από χημικής πλευράς, συνιστάται ψεκασμός με Terbufos ή Carbosulfan στις γραμμές σποράς μόλις εκδηλωθούν συμπτώματα προσβολής.
Hylemya cilicrura
Diptera, οικ. Anthomyiidae. Προσβάλλει ως προνύμφη τα βλαστάνοντα σπέρματα στο έδαφος και αργότερα τα νεαρά φυτά του αραβοσίτου αλλά και αρκετών λαχανοκομικών φυτών. Προκαλεί κενά στον αγρό. Ευνοείται σε ψυχρά και υγρά εδάφη κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Εμφανίζει συνήθως 1 γενεά τον χρόνο. Τα ακμαία, παρόμοια με τις συνηθισμένες μύγες, ωοτοκούν σε φυτικά ή ζωϊκά υπολείμματα και οι προνύμφες προσβάλλουν βλαστάνοντα σπέρματα και νεαρά φυτά. Θεωρείται ότι διαχειμάζει ως νύμφη.
Σε εδάφη με μεγάλα ποσά φυτικής μάζας σε αποσύνθεση συνιστάται η χρήση σπόρου μεγάλης ζωτικότητας και η ρηχή σπορά. Καλά αποτελέσματα έχει δώσει η απολύμανση του σπόρου με διάφορα εντομοκτόνα, όπως και η εφαρμογή εντομοκτόνων εδάφους πρίν από τη σπορά και η ενσωμάτωσή τους μαζί με το λίπασμα.
Είδη του γένους Diabrotica
D. longicornis, D. undecimpunctata-Coleoptera, οικ. Chrysomelidae. Προσβάλλουν ως προνύμφες τις ρίζες και τους οφθαλμούς της βάσης του αραβοσίτου και ως ακμαία το φύλλωμα και τους στύλους. Αποτέλεσμα της προσβολής των ριζών (οι οποίες λαμβάνουν ένα χρώμα καστανόφαιο) είναι μία αυξημένη τάση πλαγιάσματος των φυτών. Το D. undecimpunctata παράλληλα προσβάλλει και τη βάση του στελέχους με αποτέλεσμα το έντονο αδέλφωμα των φυτών που έχουν προσβληθεί. Συνήθως έχουν 1 γενεά τον χρόνο. Τα ακμαία του D. longicornis ωοτοκούν το φθινόπωρο στο έδαφος αγρών που είχαν προηγουμένως καλλιεργηθεί με αραβόσιτο ή βρώμη. Οι προνύμφες εξέρχονται την άνοιξη και προσβάλλουν τις ρίζες του αραβοσίτου. Τα ακμαία εμφανίζονται το καλοκαίρι και τρέφονται με φύλλα και στύλους του φυτού. Το D. undecimpunctata διαχειμάζει ως ακμαίο και ωοτοκεί την άνοιξη στη βάση νεαρών φυτών αραβοσίτου. Οι προνύμφες προσβάλλουν τις ρίζες και τα στελέχη των φυτών, νυμφώνονται μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού και τα ακμαία εμφανίζονται στις αρχές του φθινοπώρου.
Η αμειψισπορά (τουλάχιστον δύο χρόνια χωρίς αραβόσιτο και βρώμη) είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του D. longicornis, αλλά όχι του D. undecimpunctata λόγω του διαφορετικού βιολογικού του κύκλου. Η χρήση εντομοκτόνων εδάφους, εντοπισμένα ή σε όλη την επιφάνεια του αγρού πριν από τη σπορά, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησης των παρασίτων.
Πυραλίδα του αραβοσίτου
Ostrinia (=Pyrausta) nubilalis-Lepidoptera, οικ. Pyralididae. Προσβάλλει ως κάμπια όλα τα όργανα του υπέργειου τμήματος των φυτών και προκαλεί σημαντική μείωση στις τελικές αποδόσεις προκαλώντας θραύσεις των στελεχών, υποβάθμιση και πτώση των σπαδίκων και μείωση της φυλλικής επιφάνειας. Υπολογίζεται ότι μόνο από τις κάμπιες της πρώτης γενεάς η απόδοση μειώνεται κατά 4% για κάθε άτομο που συμπληρώνει τον βιολογικό του κύκλο στο φυτό. Το έντομο έχει συνήθως 2 γενεές τον χρόνο. Τα ακμαία εξέρχονται την άνοιξη και ωοτοκούν στην κάτω επιφάνεια των φύλλων του αραβοσίτου. Οι κάμπιες προσβάλλουν τα φύλλα και μετά κατευθύνονται προς τον στρόβιλο με τα τυλιγμένα νεαρά φύλλα, τα οποία επίσης προσβάλλουν. Τέλος, εισέρχονται στα στελέχη όπου ανοίγουν στοές και τρέφονται από την εντεριώνη. Η προσβολή των σπαδίκων από τις κάμπιες της 1ης γενεάς εξαρτάται από το χρόνο της προσβολής και από το στάδιο της ανάπτυξης των φυτών. Η νύμφωση πραγματοποιείται μέσα στους φυτικούς ιστούς (κυρίως στα στελέχη) και τα ακμαία της 2ης γενεάς εξέρχονται το καλοκαίρι και ωοτοκούν στα φύλλα κοντά στον σπάδικα. Οι κάμπιες προσβάλλουν στελέχη και σπάδικες και διαχειμάζουν μέσα στα στελέχη. Η νύμφωση συντελείται την επόμενη άνοιξη.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του εντόμου είναι η καταστροφή των φυτικών υπολειμμάτων της καλλιέργειας, τα οποία αποτελούν καταφύγια διαχείμασης για τις κάμπιες. Εχει βρεθεί ότι η μηχανική συλλογή μειώνει σημαντικά τον πληθυσμό των ατόμων που διαχειμάζουν. Η συλλογή και καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας που έχει προσβληθεί ή η κοπή και χρήση τους για κτηνοτροφή έχει ανάλογα ευεργετικά αποτελέσματα. Τέλος, ευεργετικά αποτελέσματα έχει και ένα μέτριο όργωμα με υνιοφόρο άροτρο κατά το φθινόπωρο ή τις αρχές της άνοιξης. Με τον τρόπο αυτό θάβονται τα φυτικά υπολείμματα μέσα στο έδαφος και εξολοθρεύονται οι κάμπιες που διαχειμάζουν.
Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν διαφορές ως προς την αντοχή των διαφόρων υβριδίων στην πυραλίδα. Τα ανθεκτικά υβρίδια χαρακτηρίζονται, από ισχυρότερο στέλεχος και τραχύτερα φύλλα. Η χρήση ανθεκτικών υβριδίων συνιστάται σε περιοχές όπου ενδημεί το έντομο αυτό. Όταν συμφέρει οικονομικά, η χημική καταπολέμηση είναι αποτελεσματική με την προϋπόθεση ότι θα γίνει έγκαιρα. Ο πρώτος ψεκασμός πρέπει να πραγματοποιείται όταν σε έναν σημαντικό αριθμό φυτών (το 75% του συνόλου) υπάρχουν σημεία προσβολής των νεαρών φύλλων του στροβίλου, ενώ μπορεί να ακολουθεί ένας δεύτερος μετά 7-10 ημέρες. Η ημερομηνία εκκόλαψης των ωών της δεύτερης γενεάς χρησιμοποιείται ως δείκτης για τον χρόνο έναρξης των ψεκασμών. Τα εντομοκτόνα που συνιστώνται δεν διαφέρουν σημαντικά από εκείνα που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του πράσινου σκουληκιού.
Sesamia nonagrioides
Lepidoptera οικ. Noctuidae. Προσβάλλει ως κάμπια τα νεαρά φύλλα, τη φόβη, αλλά κυρίως τα στελέχη και τους σπάδικες του αραβόσιτου. Αποτέλεσμα των προσβολών είναι η μάρανση ή η θραύση των στελεχών των νεαρών φυτών και η μείωση και υποβάθμιση της παραγωγικότητας των ανεπτυγμένων φυτών. Σε εκτεταμένες προσβολές μπορεί να καταστραφεί μέχρι το 90% της παραγωγής. Το έντομο είναι διαδεδομένο στην Ελλάδα και εάν δεν καταπολεμηθεί, προκαλεί σημαντικές ζημιές. Εχει συνήθως δύο γενεές το χρόνο. Τα ακμαία της 1ης γενεάς εμφανίζονται συνήθως τον Μάϊο και ωοτοκούν στη βάση των ελασμάτων των φύλλων των νεαρών φυτών. Οι κάμπιες προσβάλλουν στην αρχή τα νεαρά φύλλα και κατόπιν εισέρχονται στο στέλεχος όπου δημιουργούν στοές και τρέφονται από την εντεριώνη. Είναι δυνατό παράλληλα να εισχωρήσουν και μέσα στον άξονα του σπάδικα. Η νύμφωση συντελείται μέσα στις στοές κατά τον Ιούλιο και τα ακμαία της 2ης γενεάς εξέρχονται κατά τα τέλη Ιουλίου - αρχές Αύγουστου. Οι κάμπιες της 2ης γενεάς προσβάλλουν σε μεγάλο βαθμό και τους σπάδικες (παράλληλα με τα στελέχη) είτε εσωτερικά (τη ράχη) είτε εξωτερικά (τους κόκκους). Είναι δυνατό οι κάμπιες να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους και μετά τη συλλογή μέσα στους σπάδικες που έχουν προσβληθεί. Η νύμφωση συντελείται το φθινόπωρο και η διαχείμαση πραγματοποιείται μέσα στα υπολείμματα της καλλιέργειας υπό τη μορφή της χρυσαλλίδας.
Οι καλλιεργητικοί και χημικοί τρόποι καταπολέμησης είναι ανάλογοι με εκείνους της πυραλίδας. Συνιστάται, όπου συμφέρει, να γίνεται προληπτικά κοινή καταπολέμηση της πυραλίδας και της Sesamia με 4-5 ψεκασμούς. Ο πρώτος πρέπει να γίνεται όταν έχει σχηματισθεί το 5ο φύλλο ή το αργότερο, όταν φαίνεται ευκρινώς ο στρόβιλος. Ο επόμενος γίνεται στην αρχή του μεταξώματος (καταπολεμά παράλληλα και το πράσινο σκουλήκι) και οι άλλοι δύο σε εβδομαδιαία διαστήματα.
Blissus leucopterus
Hemiptera, οικ. Lygaeidae. Προσβάλλει τα κατώτερα φύλλα και τους κολεούς τους οποίους απομυζά. Όταν η προσβολή είναι έντονη τα φυτά γίνονται καχεκτικά, χλωρωτικά, παρουσιάζουν συμπτώματα μάρανσης και συχνά καταστρέφονται. Θερμός και ξηρός καιρός προκαλεί έξαρση των προσβολών απ' τον εχθρό. Συνήθως έχει 2 γενεές τον χρόνο. Τα ακμαία προσβάλλουν την άνοιξη τα μικρά σιτηρά, τα οποία απομυζούν, ενώ παράλληλα ωοτοκούν στα φύλλα τους. Τα νεαρά άτομα απομυζούν τα σιτηρά μέχρι την ωρίμανσή τους και εν συνεχεία μετακινούνται βαδίζοντας προς γειτονικούς αγρούς όπου προσβάλλουν τον αραβόσιτο, το σόργο ή άλλους ξενιστές (κυρίως αγροστώδη) και μεταπίπτουν στην πτερωτή φάση με την οποία και εξαπλώνονται σε όλο τον αγρό ή γειτονικούς αγρούς. Τα ακμαία ωοτοκούν και τα νεαρά άτομα απομυζούν τον αραβόσιτο και συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους μέχρι το φθινόπωρο, οπότε μεταναστεύουν σε αυτοφυή αγροστώδη όπου και διαχειμάζουν ως ακμαία.
Αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με παρεμπόδιση της μετανάστευσης από τα μικρά σιτηρά στον αραβόσιτο. Αυτή επιτυγχάνεται με τη δημιουργία φραγμάτων (αυλακιών, φρακτών, κ.τ.λ.), τα οποία ψεκάζονται με εντομοκτόνα ή αποκρουστικές ουσίες. Επίσης έχουν δημιουργηθεί ανθεκτικά υβρίδια.
Αφίδα των φύλλων του αραβόσιτου
Rhopalosiphum maydis-Homoptera, οικ. Aphididae. Προσβάλλει τα φύλλα (κυρίως τα κορυφαία) και τη φόβη του αραβοσίτου. Έντονες προσβολές προκαλούν καχεξία των φυτών και αδυναμία σχηματισμού σπαδίκων. Παράλληλα, οι αφίδες είναι φορείς πολλών ιώσεων. Έχει μέχρι 9 γενεές τον χρόνο. Εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού και σχηματίζουν πολυπληθείς αποικίες στα φύλλα και τη φόβη όπου παρεμποδίζουν την έξοδο των ανθήρων και τον διασκορπισμό της γύρης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη συσσώρευση υδατανθράκων στα φύλλα, υποβαθμίζει τη γονιμοποίηση των ανθέων και την παραγωγή σπαδίκων. Έχουν διαπιστωθεί διαφορές μεταξύ υβριδίων και καθαρών σειρών στην ευαισθησία τους στην προσβολή από αφίδες. Τα υβρίδια, που είναι ανθεκτικά στην πυραλίδα, είναι επίσης ανθεκτικά και στις αφίδες.
Spodoptera (=Laphygma) exigua
Εχθρός αραβόσιτου-Spodoptera (=Laphygma) exigua
Ακρίδες
Dociostaurus maroccanus, Calliptamus italicus, Orthacanthacris aegyptia, Schistocerca gregaria, κ.ά. Τα έντομα αυτά κατατρώγουν τα φύλλα, αλλά όταν είναι πολυάριθμες προσβάλλουν επίσης τους σπάδικες και τμήματα του στελέχους. Σε περιοχές που ενδημούν συνιστάται όργωμα (αναστροφή) με σκοπό την έκθεση των θαμμένων ωοσωλήνων στην επιφάνεια του εδάφους και καταστροφή τους από το ψύχος, τα πουλιά και τα ζώα. Σε έντονες προσβολές γίνεται συλλογική χημική καταπολέμηση από κρατικούς φορείς.
