Σόγια φυτό
Η σόγια [1] είναι το σπουδαιότερο καρποδοτικό ψυχανθές στον κόσμο όσον αφορά στη χρήση της στη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων. Επίσης προσφέρει το 52% των ελαιούχων σπόρων παγκοσμίως. Κατάγεται από την Κίνα και η εξημέρωσή της έγινε στην ίδια περιοχή μεταξύ 1700 και 1000 π.Χ. Στην Ευρώπη εισήχθη στις αρχές του 17ου αιώνα και στις Η.Π.Α. στις αρχές του 18ου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η καλλιέργεια της σόγιας είναι περιορισμένη, κυρίως στις χώρες Ιταλία, Ν. Γαλλία και Ισπανία και οι ανάγκες σε σπόρο και κυρίως σε προϊόντα σόγιας καλύπτονται με εισαγωγές. Η σόγια καλλιεργείται κυρίως για τους σπόρους της, οι οποίοι συνήθως μετά από βιομηχανική επεξεργασία χρησιμοποιούνται στη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων και ως πηγή παραγωγής λαδιού.
Μικρές ποσότητες σπόρου χρησιμοποιούνται απ' ευθείας για την παρασκευή διαφόρων τοπικής σημασίας παραδοσιακών φαγητών. Οι σπόροι περιέχουν 40% πρωτεΐνη και 21% λάδι. Η χρησιμοποίηση της σόγιας για παραγωγή χόρτου, για ενσίρωση και για χλωρά λίπανση είναι περιορισμένη.
Βοτανικά χαρακτηριστικά σόγιας
Η σόγια είναι ετήσιο ποώδες φυτό των θερμών κλιμάτων, με όρθια ανάπτυξη.. Το ριζικό σύστημα είναι εκτεταμένο και αποτελείται από μία πασσαλώδη ρίζα που μπορεί να φθάσει σε βάθος 1,5m και από πολλές πλάγιες διακλαδώσεις, ο κύριος όγκος των οποίων βρίσκεται στα πρώτα 25-30cm του εδάφους. Στις ρίζες, παρουσία του κατάλληλου ριζοβίου, σχηματίζονται φυμάτια τα οποία είναι μικρά, σφαιρικά ή περιστασιακά λοβωτά. Όταν γίνεται εμβολιασμός σε έδαφος που δεν υπάρχουν τα κατάλληλα ριζόβια, τα φυμάτια εμφανίζονται 7-10ημ. μετά τη σπορά. Αρχικά τα φυμάτια σχηματίζονται σε μεγάλη πυκνότητα στο επάνω μέρος της πασσαλώδους ρίζας και αυτά υποστηρίζουν με άζωτο το φυτό στην πρώτη του ανάπτυξη. Τα φυμάτια των πλάγιων ριζών αποκτούν μεγαλύτερη σημασία κατά την άνθηση και το σχηματισμό των σπόρων.
Ο κύριος βλαστός είναι κυλινδρικός, με ύψος συνήθως γύρω στα 75cm, μπορεί όμως να φτάσει και τα 150cm, συχνά χνουδωτός και το χρώμα του είναι χαρακτηριστικό της ποικιλίας. Οι κατώτεροι κόμβοι με την πάροδο του χρόνου γίνονται ξυλώδεις. Τρεις τύποι βλαστών διακρίνονται στις καλλιεργούμενες ποικιλίες σόγιας: περιορισμένης, ημι-περιορισμένης και συνεχούς ανάπτυξης, οι οποίοι ελέγχονται από δύο θέσεις μεγαλογονιδίων. Ο κύριος βλαστός διακλαδίζεται άφθονα από τους κατώτερους κόμβους, αν και οι νέες ποικιλίες έχουν λιγότερες από έξι πλάγιες διακλαδώσεις. Οι κόμβοι του κυρίως βλαστού και των διακλαδώσεων που σχηματίζονται ταυτόχρονα, ανθίζουν και ταυτόχρονα και έχουν και παρόμοιο αριθμό ανθέων και λοβών. Πολλές φορές οι πλάγιοι βλαστοί, εξαιτίας του βάρους των λοβών, πλαγιάζουν ή και σπάζουν κι έτσι μειώνεται η απόδοση.
Τα πρώτα πραγματικά φύλλα της σόγιας (εκτός από τα φύλλα των κοτυληδόνων) είναι απλά και εκφύονται αντίθετα. Τα υπόλοιπα είναι σύνθετα, κατ' εναλλαγή με τρία ωοειδή φυλλάρια, χνουδωτά και φέρουν παράφυλλα. Ο μίσχος του φύλλου είναι μακρύς και τριχωτός. Το χρώμα των φύλλων είναι συνήθως σκούρο πράσινο αλλά και ανοιχτό πράσινο, ανάλογα με την περιεκτικότητα σε χλωροφύλλη. Με την ξήρανση των λοβών συνήθως τα φύλλα παίρνουν κίτρινο χρώμα και πέφτουν, αξιόλογο χαρακτηριστικό που διευκολύνει τη συγκομιδή.
Τα άνθη εκφύονται σε ταξιανθίες, από τη μασχάλη των φύλλων. Κάθε ταξιανθία μπορεί να φέρει μέχρι και 20 μικρά άνθη χρώματος λευκού ή κοκκινωπού. Κάθε άνθος έχει 3-4 ωάρια. Ο αριθμός των ανθέων σε κάθε μασχάλη επηρεάζεται από τη θέση της επάνω στο φυτό και από διάφορους κλιματολογικούς παράγοντες όπως της θερμοκρασία και την υγρασία. Μόνο το 20-40% των ανθέων δίνει λοβούς. Ο καρπός είναι λοβός μήκους 2-10cm, με σχήμα επίμηκες ή ελαφρά δρεπανοειδές, τριχωτός, με χρώμα κατά την ωρίμανση συνήθως καφέ ή μαύρο αλλά και πράσινο, ή ελαφρώς κοκκινωπό. Κάθε λοβός περιέχει τρεις και περιστασιακά περισσότερους σπόρους. Ο αριθμός των λοβών ανά φυτό κυμαίνεται ευρύτατα από 50 έως 500 ή και περισσότερο. Οι σπόροι είναι σκληροί και διαφέρουν ως προς το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα. Το σχήμα είναι συνήθως σφαιρικό αλλά και ελαφρώς ωοειδές, πεπλατυσμένο ή όχι, με διάμετρο 5-10mm. Το περισπέρμιο είναι λείο και γυαλιστερό με έναν μικρό ευδιάκριτο οφθαλμό και έχει χρώμα κίτρινο, πράσινο, καφέ, κόκκινο, μαύρο, ελαφρώς κηλιδωμένο ή δίχρωμο, ανάλογα με την ποικιλία. Το βάρος 1000 σπόρων κυμαίνεται από 50 έως 400g.
Εδαφοκλιματικές συνθήκες σόγιας
Η σόγια είναι βασικά φυτό των θερμών-εύκρατων κλιμάτων, βραχείας φωτοπεριόδου. Με την εντατική βελτιωτική προσπάθεια όμως δημιουργήθηκαν ποικιλίες οι οποίες μπορούν να καλλιεργηθούν σε υψόμετρο από 0 έως 3000m και διάρκεια ημέρας από 12 έως 16 ώρες. Η μεγαλύτερη όμως εμπορική καλλιέργεια της σόγιας γίνεται μεταξύ 25 και 45o Β γεωγραφικό πλάτος και υψόμετρο μικρότερο από 1000m. Σε γενικές γραμμές οι κλιματολογικές απαιτήσεις της σόγιας είναι παρόμοιες με εκείνες του καλαμποκιού, με το οποίο σε ορισμένες περιοχές συγκαλλιεργείται. Ελάχιστη θερμοκρασία για ικανοποιητικό φύτρωμα είναι οι 10-15oC, ανάλογα με την ποικιλία παρ' όλο ότι μπορεί να βλαστήσει και σε κάπως χαμηλότερη θερμοκρασία. Χαμηλές νυχτερινές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του φυτρώματος και λίγο αργότερα, καθυστερούν την ανάπτυξη των φυτών και μπορεί να επιταχύνουν την άνθηση. Ο παγετός καταστρέφει τα φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Καλύτερη μέση θερμοκρασία ανάπτυξης είναι οι 28-30oC. Τόσο οι υψηλές όσο και οι χαμηλές θερμοκρασίες κατά την αναπαραγωγική περίοδο, είναι επιζήμιες. Θερμοκρασίες μικρότερες από 24oC καθυστερούν την άνθηση και μεγάλες περίοδοι συννεφιάς επιμηκύνουν τη βλαστική περίοδο σε βάρος της απόδοσης σε καρπό. Σε θερμοκρασίες μικρότερες από 15oC, δε σχηματίζονται λοβοί απόρριψης των ανθέων και κακής γονιμοποίησης. Σε υψηλές θερμοκρασίες παρατηρείται απόρριψη ανθέων και λοβών και το φαινόμενο είναι εντονότερο όταν οι υψηλές θερμοκρασίες συνδυάζονται με ξηρασία στο έδαφος.
Τα φυτά της σόγιας ορισμένων ποικιλιών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη φωτοπερίοδο και στην ένταση του φωτισμού. Ανάλογα με την ποικιλία διακρίνονται σε βραχείας φωτοπεριόδου και ουδέτερης φωτοπεριόδου. Οι απαιτήσεις του φυτού σε νερό κυμαίνονται από 500 έως 1000mm (βροχόπτωση και άρδευση) και εξαρτώνται από το είδος του εδάφους, τις κλιματικές συνθήκες, τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου και το επίπεδο απόδοσης της καλλιεργούμενης ποικιλίας. Σε σχέση με το καλαμπόκι η σόγια είναι λίγο ανθεκτικότερη στην ξηρασία. Οι ανάγκες της σε νερό είναι μικρές στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και κατά την ωρίμανση και αυξημένες κατά τη διάρκεια της άνθησης και του γεμίσματος των σπόρων. Επιβλαβή επίδραση στην ανάπτυξη και απόδοση της σόγιας έχει και η κατάκλυση του εδάφους με νερό. Η σόγια δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε έδαφος, αρκεί να εξασφαλίζεται καλή στράγγιση. Οι υψηλότερες αποδόσεις λαμβάνονται στα πηλώδη γόνιμα εδάφη. Στα αμμώδη εδάφη οι αποδόσεις δεν είναι σταθερές, ενώ στα αργιλώδη δυσκολεύεται το φύτρωμα. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε εδάφη με pH=5,8-7,0, το καλύτερο όμως pH είναι 6-6,5. Στα όξινα εδάφη μειώνεται η δραστηριότητα των αζωτοδεσμευτικών βακτηριών και η διαθεσιμότητα του Mg και του Ca. Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα βορίου επηρεάζουν αρνητικά την απόδοση, καθώς η σόγια είναι ευαίσθητη στο στοιχείο αυτό. Η σόγια κατατάσσεται στα φυτά με μέτρια αντοχή στην αλατότητα του εδάφους. Η αντοχή της στα άλατα είναι πολύ μικρότερη αυτής του βαμβακιού, αλλά κάπως μεγαλύτερη αυτής του καλαμποκιού.
Αύξηση και ανάπτυξη του φυτού της σόγιας
Το φύτρωμα της σόγιας είναι επίγειο και κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η εμφάνιση των φυτών πάνω από το έδαφος αρχίζει 4-5 ημ. μετά τη σπορά. Περιεκτικότητα του σπόρου σε υγρασία 50% είναι απαραίτητη για τη βλάστησή του. Η ελάχιστη θερμοκρασία για ικανοποιητικό φύτρωμα είναι 10oC. Διακρίνονται τέσσερα στάδια ανάπτυξης του ριζικού συστήματος της σόγιας σε συνθήκες αγρού:
- ταχεία ανάπτυξη της ρίζας κατακόρυφα, κάτω απ' τη γραμμή των φυτών, κατά τη διάρκεια της βλαστικής ανάπτυξης,
- διακλάδωση των ριζών στα πρώτα στάδια της αναπαραγωγικής ανάπτυξης,
- μειωμένη ανάπτυξη των ριζών κάτω από τις γραμμές σποράς και αυξημένη ανάπτυξη ριζών μεταξύ των γραμμών σποράς, κατά το σχηματισμό των λοβών και
- παύση ανάπτυξης της ρίζας και μείωση της μάζας των ριζών λόγω αποσύνθεσης κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής ωρίμανσης. Άριστη θερμοκρασία για γρήγορη αρχική ανάπτυξη της ρίζας θεωρούνται οι 27-32oC.
Στη σόγια παρατηρούνται δύο κύριοι τρόποι ανάπτυξης του υπέργειου τμήματος:
- περιορισμένη και
- συνεχής. Στις ποικιλίες περιορισμένης ανάπτυξης, η βλαστική ανάπτυξη του κύριου βλαστού έχει ολοκληρωθεί κατά την έναρξη της άνθησης ή λίγο αργότερα, ενώ στις συνεχούς ανάπτυξης η βλαστική ανάπτυξη συνεχίζεται και μετά την άνθηση, δηλαδή παρατηρείται ταυτόχρονα βλαστική και αναπαραγωγική ανάπτυξη.
Η έναρξη της άνθησης καθορίζεται από το γενότυπο, επηρεάζεται από τις κλιματολογικές συνθήκες, κυρίως από τη φωτοπερίοδο και γίνεται ορατή 25-50ημ. από τη σπορά. Η άνθηση και ο σχηματιμσός λοβών συνήθως διαρκούν 20-30ημ.
Ποικιλίες σόγιας
Οι ποικιλίες της σόγιας είναι οι εξής:
Ασθένειες σόγιας
Στη χώρα μας οι πληροφορίες σχετικά με τις ασθένειες που προσβάλλουν τη σόγια, είναι περιορισμένες, γιατί η σόγια καλλιεργήθηκε σε μικρή έκταση και για μικρό χρονικό διάστημα. Επειδή όμως πολλές απ' τις ασθένειες των άλλων ψυχανθών μπορούν να προσβάλλουν και τη σόγια, αναμένεται όταν η σόγια ενταχθεί στο σύστημα αμειψισποράς, να προσβληθεί από τους ασθένειες των άλλων ψυχανθών. Οι ασθένειες όμως που αναφέρθηκαν ότι δημιούργησαν κατά καιρούς προβλήματα στη σόγια στη χώρα μας είναι οι εξής:
Εχθροί σόγιας
Στη βιβλιογραφία αναφέρονται δίαφορα έντομα και νηματώδεις που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές απώλειες μέχρι και ολική καταστροφή της παραγωγής της σόγιας. Όμως όπως και με τις ασθένειες της σόγιας, έτσι και με τους εχθρούς λίγες είναι οι πληροφορίες που υπάρχουν λόγω της μικρής έκτασης της καλλιέργειάς της αλλά και του μικρού χρονικού διαστήματος. Οι εχθροί που αναφέρθηκαν ότι δημιούργησαν κατά καιρούς προβλήματα στη σόγια στη χώρα μας είναι οι παρακάτω:
Πληροφοριακά στοιχεία
Ευδοκιμεί στις περιοχές
|
Σχετικές σελίδες
- Ψυχανθή
- Καλλιέργεια σόγιας
- Σόγια προϊόν
- Βοτανικά χαρακτηριστικά σόγιας
- Εδαφοκλιματικές συνθήκες σόγιας
- Αύξηση και ανάπτυξη του φυτού της σόγιας
- Εχθροί σόγιας
- Ασθένειες σόγιας
- Ποικιλίες σόγιας
