Λίτσι φυτό

Γενικά στοιχεία

Παρά το γεγονός ότι το φυτό του λίτσι (Litchi chinensis Sonn.) δεν ήταν γνωστό στην άγρια μορφή του, υπάρχουν αναμφισβήτητες και σαφείς αποδείξεις ότι ο άνθρωπος το χρησιμοποιούσε για πολλά χρόνια. Οι περισσότεροι συγγραφείς αναφέρουν ότι το είδος καλλιεργούνταν ήδη πριν από 3.000 χρόνια. Αν και είναι αδύνατο να προσδιοριστεί η ακριβής ημερομηνία, το λίτσι αναφέρεται ότι καλλιεργείται τουλάχιστον από το 1766 π.Χ. Η αρχική του προέλευση θεωρείται να βρίσκεται μεταξύ της 23ο και 27ο μοίρας του Βόρειου γεωγραφικού πλάτους, στην υποτροπική ζώνη της Νότιας Κίνας - πιο συγκεκριμένα στην Canton Province. Οι πρώτοι άνθρωποι που καλλιέργησαν αυτό το καρποφόρο δένδρο πριν τους Κινέζους, φαίνεται να είναι οι κάτοικοι του Malay, που καθιερώθηκε να θεωρείται ο τόπος καταγωγής του. Ιστορικά και καλλιεργητικά το Λίτσι είναι τόσο σημαντικό για τους Κινέζους όσο το Μάγκο για τους Ινδούς. Έπαινοι έχουν γραφτεί από πολλούς ποιητές, καθ’ όλη την διάρκεια της Κινέζικης ιστορίας του, για τον λόγο αυτό ο καρπός ήταν πολύ επιθυμητός από πολλούς αυτοκράτορες της χώρας, οι οποίοι συνήθιζαν να το προσφέρουν σαν δώρο καλωσορίσματος. Η πρώτη γνωστή μονογραφία φυτοκομίας του Λίτσι γράφτηκε το 1059 από τον Tsai Hsiang, μέσα στην όποια κάλυψε τις ποικιλίες, τις περιοχές καλλιέργειας, τις μεθόδους αποθήκευσης του καρπού καθώς και την δημοτικότητα του στην Κίνα. Παρά τα εξαιρετικά χαρακτηριστικά του καρπού, μερικά είδη παρέμειναν περιορισμένα στην περιοχή της Βόρειας Κίνας μέχρι τα πρόσφατα χρόνια. Στην Ινδία άρχισε να καλλιεργείται τον 17ο αιώνα. Τα πρώτα νέα ύπαρξης του καρπού έφθασαν στο δυτικό ημισφαίριο μέσω της δημοσίευσης της ιστορίας του Mendoza το 1585, όπου ο συγγραφέας το παρομοιάζει σαν ένα είδος κερασιού. Η διάδοση του στην τροπική και υποτροπική ζώνη άργησε να πραγματοποιηθεί, στην Βόρεια Αφρική εισήχθη, προφανώς από τον Μαυρίκιο το 1869, στην Αμερική εξαπλώθηκε πρώτα στην Τζαμάικα το 1775 και αργότερα στην Χαβάη το 1873, από ένα Κινέζο έμπορο. Στην Αυστραλία έφθασε περίπου το 1854 και στο Ισραήλ το 1930 - 1940. Η καλλιέργεια του Λίτσι εμφανίζεται στις αρχές του 20ου αιώνα, σε πολλές άλλες χώρες, όπως στην Κεντρική και Βόρεια Αμερική, στην Αφρική, στην Ασία και σε πολλά νησιά του Ειρηνικού ακόμα και στην Ισπανία. Αξίζει να αναφερθούν εδώ οι προσπάθειες που έγιναν στις αρχές του 19ου αιώνα να καθιερωθεί αυτό το καρποφόρο δένδρο στην Βόρεια Ευρώπη, ιδιαίτερα σε θερμοκήπια στην Αγγλία. Η εξάπλωση του λίτσι ανά τον κόσμο πραγματοποιήθηκε με σχετικά αργούς ρυθμούς, αυτό οφείλεται χωρίς αμφιβολία στο γεγονός ότι η περίοδος βιωσιμότητας του σπέρματος είναι πολύ μικρή - μόνο για λίγες μέρες.

Το λίτσι καλλιεργείται σε πολύ μικρή έκταση στη Δυτική Κρήτη. Τα δεδομένα από αυτές τις φυτείες έχουν δείξει ότι μπορούν να παραχθούν πολύ καλής ποιότητας καρποί σε κατάλληλες περιοχές της Νότιας Ελλάδας. Προωθείται κάθε ποικιλία που δοκιμάστηκε και κρίνεται καταλληλότερη από τις κατά τόπους αρμόδιες Δ/νσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων λαμβάνοντας υπόψη τη γνώμη του Ινστιτούτου Υποτροπικών και Ελαίας Χανίων ή του ΤΕΙ Φυτικής Παραγωγής Ηρακλείου. Η καλλιέργεια προωθείται στις περιοχές των νήσων Κρήτης, Κυθήρων, Αντικυθήρων και των νομών Μεσσηνίας, Λακωνίας, Δωδεκανήσου και Κυκλάδων.

Βοτανικά χαρακτηριστικά

Το λίτσι ανήκει στην κατηγορία των υποτροπικών φυτών, δεν γίνεται πολύ ψηλό (σπάνια ξεπερνάει τα 10 - 12m), αν και κάποιες ζωηρές ποικιλίες μπορούν να φθάσουν τα 20m σε 25 - 30 χρόνια καλλιέργειας τους. Η κόμη τους είναι γενικά στρογγυλή, πυκνή, συμπαγής και συμμετρική, πλησιάζοντας περίπου τα 12m σε ύψος. Τα δένδρα, παρ’ όλα αυτά διαφέρουν στον τρόπο ανάπτυξης τους. Σε πολλές ποικιλίες τα κλαδιά είναι πυκνά, λυγισμένα, μπορεί επίσης να συστρέφονται και να κρέμονται σχεδόν στο επίπεδο του εδάφους, για αυτό τον λόγο το δένδρο μοιάζει με κλαίουσα. Άλλα δένδρα έχουν μεγαλύτερη τάση για βλαστική ανάπτυξη και είναι πιο κάθετα. Ωστόσο σ’ αυτό το πυκνό, μικρόκορμο δένδρο φροντίζουμε πάντα να παράγει καρπούς στα χαμηλά κλαδιά, τα οποία αφαιρούνται κατά το κλάδεμα. Τα κλαδιά, καθώς αναπτύσσονται έχουν μια τάση να διαμορφώνονται σε σχήμα - V με διχαλωτή διακλάδωση, τα οποία σπάζουν εύκολα με τον άνεμο. Είναι αειθαλές δένδρο και παράγει μεγάλο αριθμό ετήσιων βλαστών οι οποίοι του δίνουν ελκυστική εμφάνιση όλες τις εποχές. Οι καλλωπιστικές του ιδιότητες επιπλέον αυξάνουν τον χρόνο συγκομιδής όταν τα κλαδιά των λαμπερών κόκκινων καρπών βρίσκονται στην περιφέρεια του δένδρου.

Το ριζικό σύστημα του φυτού του λίτσι διαφέρει και εξαρτάται από την μέθοδο πολλαπλασιασμού από την οποία έχει προέλθει. Τα αυτόριζα δένδρα που προέρχονται από σπόρο, αναπτύσσουν αρκετά ισχυρή πρωτεύουσα ρίζα και καλά κατανεμημένο δευτερογενές και τριτογενές ριζικό σύστημα. Ωστόσο τα περισσότερα δένδρα πολλαπλασιάζονται με την τεχνική των εναέριων καταβολάδων. Τα φυτά που προκύπτουν από καταβολάδες χαρακτηρίζονται από ένα πολύ επιπόλαιο ριζικό σύστημα, όπου η πρωτεύουσα ρίζα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Οι νεαρές ρίζες ξεκινούν από το επίπεδο του εδάφους και απλώνονται σε βάθος περίπου 1m.

Τα φύλλα του λίτσι τοποθετούνται εναλλάξ, έχουν χαλκοκόκκινο έως ωχρό πράσινο χρώμα, σε ορισμένες ποικιλίες έχουν κρεμ χρώμα όταν είναι σε νεαρή ηλικία και γυαλιστερό σκούρο πράσινο όταν ωριμάσουν. Το συνολικό τους μήκος (μίσχος και ράχη) υπολογίζεται από 7,5 - 22,5cm. Η βάση του ελάσματος του φύλλου έχει σχήμα ελλειψοειδές και η άκρη του είναι κάπως μυτερή, ελλειψοειδής ή αρκετά στρογγυλεμένη. Ένα φύλλο αποτελείται από 10 έως 12 ζευγάρια φυλλαρίων, τα οποία τοποθετούνται κατά μήκος της ράχης άμεσα ή πλάγια απέναντι το ένα στο άλλο, καθένα από αυτά έχει μικρό μίσχο και το μήκος του υπολογίζεται περίπου 3 - 25mm. Τα φυλλάρια έχουν γυαλιστερό σκούρο πράσινο χρώμα στην πάνω πλευρά και θαμπό ωχρό στην κάτω πλευρά. Τα συναντάμε συνήθως με στενόμακρο λογχοειδές ή ακόμα και με ελλειπτικό σχήμα, υπολογίζονται από 7,5 - 20cm σε μήκος και 2,5 - 6cm σε πλάτος, έχουν λεία αλλά και δερματώδη υφή. Το μήκος του μίσχου και της ράχης, όπως και η τοποθέτηση των φυλλαρίων, ο αριθμός, το σχήμα και το μέγεθος τους είναι μερικά χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για την ταξινόμηση των ποικιλιών.

Η ταξιανθία του λίτσι είναι καθορισμένη και αποτελείται από ομάδες ανθέων, όπου παράγονται σε ξύλο προηγούμενης χρονιάς. Οι ταξιανθίες συνήθως παράγονται σε μπουκέτα των 10 ή περισσότερων ομάδων, αλλά σε μερικά δένδρα μπορεί να παρουσιάζεται ένα υψηλό ποσοστό ακραίων ή μασχαλιαίων ταξιανθιών. Οι ταξιανθίες, γενικώς παρουσιάζονται μικτές με τους κατώτερους οφθαλμούς να παράγουν μόνο φύλλα, οι μεσαίοι οφθαλμοί παράγουν ανθοφόρους οφθαλμούς στις μασχάλες των φύλλων και οι κορυφαίοι οφθαλμοί παράγουν μόνο ανθοφόρες διακλαδώσεις και ορισμένες φορές πολύ μικρά φύλλα, τα οποία πέφτουν. Το μήκος της ταξιανθίας υπολογίζεται περίπου 7,5 - 30 cm, εξαρτάται από την ποικιλία. Κάθε ταξιανθία παράγει εκατοντάδες μικρά, άσπρα, πρασινωπά και κιτρινωπά άνθη, τα οποία βγάζουν μια όχι τόσο ευχάριστη μυρωδιά, όταν βρίσκονται σε πλήρη άνθηση.

Τα άνθη του λίτσι υπολογίζονται από 3 - 6mm, όταν είναι τελείως ανοικτά, έχουν κάλυκα με κυπελλοειδές σχήμα, με 4 - 5 κοντά, οδοντωτά σέπαλα, στα οποία τα πέταλα είναι τελείως απόντα. Τα άνθη συνήθως παράγονται αργά τον χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη και παρατηρούνται τρεις τύποι ανθέων, οι οποίοι ανοίγουν διαδοχικά πάνω στην ίδια ταξιανθία. Οι τύποι αυτοί των ανθέων ποικίλουν όσον αφορά τον βαθμό της αναπαραγωγικής τους ανάπτυξης, η οποία έχει σχέση με το μήκος και την λειτουργικότητα των στημόνων τους, καθώς και την ανάπτυξη και την λειτουργικότητα του ύπερου των ανθέων. Ο πρώτος τύπος ανθέων προσδιορίζεται σαν λειτουργικό αρσενικό, ο δεύτερος τύπος σαν λειτουργικό θηλυκό και ο τρίτος τύπος επίσης σαν λειτουργικό αρσενικό, αλλά με περισσότερα ερμαφρόδιτα χαρακτηριστικά από το είδος του πρώτου τύπου. Παρατηρήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί αναφέρουν την χρονολογική σειρά ανάπτυξης τους, αλλά πρέπει να επισημανθεί ότι τα πρώτα άνθη που εμφανίζονται σε κάθε δένδρο του Λίτσι δεν είναι απαραίτητα πρώτου τύπου. Φαίνεται να υπάρχει μια τάση στα νεαρά δένδρα να ανοίγουν πρώτα τα άνθη του δεύτερου τύπου.

Ο καρπός του λίτσι είναι δρύπη, έχει σχήμα σφαιρικό, ωοειδές ή ακόμα και καρδιόσχημο. Το μέγεθος του διαφέρει, εξαρτάται από την ποικιλία, κατά μέσο όρο υπολογίζεται περίπου 5cm σε μήκος και 4cm σε διάμετρο. Το εξωτερικό στρώμα του καρπού (περικάρπιο) είναι λεπτό, σκληρό και εύθραυστο. Όταν ο καρπός είναι ανώριμος έχει πράσινο χρώμα, όσο ωριμάζει αποκτάει ένα φωτεινό κόκκινο χρωματισμό. Σε ορισμένες ποικιλίες όπου οι καρποί όταν ωριμάσουν έχουν κιτρινωπό ή πράσινο χρώμα, μπορεί να εμφανίζονται λιγότερες φωτεινές κόκκινες σκιές. Η επιδερμίδα έχει αιχμηρά εξογκώματα, τα οποία είναι λιγότερο εμφανή από ότι στα συγγενή είδη όπως τα Rambutan και τα Pulusan. Όταν ο καρπός ξεραίνεται, η επιδερμίδα αλλάζει χρώμα και γίνεται σκούρα καφέ και περισσότερο εύθραυστη, το φαινόμενο αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, ακόμα και όταν ο καρπός είναι φαγώσιμος. Οπότε πρέπει να λαμβάνουμε κάποια μέτρα ούτως ώστε να αποφεύγεται η απώλεια της υγρασίας μετά την συγκομιδή.