Αραχίδα
Η αραχίδα [1] είναι ποώδες μονοετές ή διετές φυτό της οικογένειας των Κυαμοειδών (Fabaceae). Το γένος Αραχίς (επιστ. ονομ. Arachis) περιλαμβάνει εννέα συνολικά είδη, με αντιπροσωπευτικότερο την αραχίδα την υπόγειο ή κοινά αράπικο φιστίκι (στην Κύπρο λέγεται φουστουκούδι). Καλλιεργείται σε μεγάλη έκταση στην Ινδία και σε χώρες της αφρικανικής ηπείρου κυρίως για τα σπέρματά της που περιέχουν έλαιο.
Το φυτό κατάγεται από τη Βραζιλία. Εκεί μεταφέρθηκε και αρχικά καλλιεργήθηκε στην Αφρική από εμπόρους των Νέγρων για τη διατροφή των τελευταίων στο ταξίδι από Αφρική στην Αμερική. Η ποικιλία που καλλιεργείται σήμερα προήλθε έπειτα από συνεχή επιλογή ενός αυτοφυούς είδους της Βραζιλίας. Σταδιακά η καλλιέργειά της επεκτάθηκε σε θερμά κλίματα σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα η καλλιέργειά της είναι σχεδόν απούσα. Έπειτα από τη συλλογή του καρπού, υπόκειται σε αποφλοίωση-σπάσιμο. Στη συνέχεια, η ψίχα που βγαίνει χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική και για την παρασκευή ελαίου (φιστικέλαιο) και ως ξηρός καρπός είτε ψημένος είτε ωμός.
Βοτανικά χαρακτηριστικά αραχίδας
Η αραχίδα είναι ποώδες ετήσιο φυτό με κεντρική πασσαλώδη ρίζα και με πολλές πλάγιες διακλαδώσεις. Η πασσαλώδης ρίζα ανάλογα με το έδαφος, τη διαθέσιμη υγρασία και την ποικιλία μπορεί να φθάσει σε βάθος μέχρι τα 2m. Στην κύρια και στις πλάγιες ρίζες σχηματίζονται άφθονα, μικρά, σφαιρικά φυμάτια που συχνά έχουν χρώμα σκούρο-καφέ. Στην αραχίδα τα τυπικά ριζικά τριχίδια εκλέιπουν όπως αναφέρθηκε και έτσι δεν αποτελούν εισόδους των βακτηριών για το σχηματισμό των φυματίων όπως συμβαίνει στα άλλα ψυχανθή. Οι βλαστοί είναι αρχικά γωνιώδεις, συμπαγείς με ανεπτυγμένη εντεριώνη και αργότερα τείνουν να γίνουν κυλινδρικοί με κενό χώρο στο κέντρο. Καλύπτονται από τρίχες, διαφόρων ειδών και μεγεθών.
Το φυτό της αραχίδας έχει έναν ευδιάκριτο κεντρικό βλαστό και έναν μεταβλητό αριθμό πλάγιων διακλαδώσεων. Ο κύριος βλαστός αναπτύσσεται από τον ακραίο οφθαλμό του επικοτυλίου, ενώ δύο πλάγιοι βλαστοί εκπτύσσονται από τις κοτυληδόνες σε αντίθετη θέση ως προς τον κύριο βλαστό. Ο κύριος βλαστός μπορεί να είναι όρθιος ή πλαγιαστός και το μήκος του κυμαίνεται από 12 έως 65cm. Τα φύλλα της αραχίδας είναι σύνθετα με τέσσερα φυλλάρια και περιστασιακά μπορούν να εμφανισθούν και επιπλέον φυλλάρια. Έχουν μακρύ μίσχο (3-7cm) και εκφύονται εναλλάξ, επί του βλαστού σπειροειδώς σε φυλλοταξία 2/5. Τα φυλλάρια είναι αντίθετα και έχουν αντωοειδές σχήμα και το μέγεθός τους εξαρτάται από την ποικιλία. Τα άνθη της αραχίδας είναι μικρά (περίπου 12mm), συνήθως κιτρινωπά αλλά το χρώμα μπορεί να ποικίλλει από σχεδόν λευκό μέχρι βαθύ πορτοκαλί. Ορισμένες φορές δε μπορεί να παρουσιάζουν και κοκκινωπές αποχρώσεις. Φέρονται στις μασχάλες των φύλλων σπανίως μεμονωμένα, κυρίως κατά ομάδες τριών ή περισσοτέρων ανθέων σε συμπυκνωμένες ταξιανθίες. Ένα μέρος των ανθέων μπορεί να σχηματιστεί και κάτω από το έδαφος. Η αραχίδα είναι μοναδική μεταξύ των καλλιεργούμενων φυτών στο ότι ενώ σχηματίζει τα άνθη επάνω από την επιφάνεια του εδάφους, παράγει τους καρπούς μέσα στο έδαφος. Ο καρπός της αραχίδας είναι λοβός, με 2-5 σπόρους και σπανιότερα 6, ανάλογα με το υποείδος στο οποίο ανήκει η ποικιλία. Επίσης σε όλες τις ποικιλίες μπορούν να σχηματιστούν λοβοί με ένα σπόρο. Αυτό όμως δεν είναι χαρακτηριστικό των ποικιλιών, αλλά οφείλεται στην απόρριψη των ωαρίων. Ο αριθμός των λοβών ανά φυτό κυμαίνεται από 50 έως 100. Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση όσον αφορά στο μέγεθος, τη μορφή και το χρώμα των σπόρων. Το περίβλημα του σπόρου είναι πολύ λεπτό, σαν χαρτί. Το μέγεθος των σπόρων είναι σταθερό χαρακτηριστικό των ποικιλιών. Το μήκος κυμαίνεται από 7 έως 21mm, η διάμετρος από 5 έως 13mm και το βάρος από 0,15 έως 2,38 g/σπόρο.
Κλιματικές συνθήκες αραχίδας
Παρ' όλο που η αραχίδα είναι κυρίως φυτό των τροπικών περιοχών, τα όρια των καλλιεργούμενων εκτάσεων εκτείνονται μεταξύ 35o N και 40o B γεωγραφικό πλάτος. Μπορεί όμως να καλλιεργηθεί και μέχρι 45o B., στην Κ. Ασία και στη Β. Αμερική, σε περιοχές που έχουν ζεστό καλοκαίρι. Προσαρμόζεται σε πολλά κλιματικά περιβάλλοντα, λόγω της διαφοροποίησης των ποικιλιών ως προς τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου. Γενικά θεωρείται φυτό θερμόφιλο, φωτόφιλο και υγρόφιλο, λόγω της προέλευσής του. Συνήθως καλλιεργείται σε υψόμετρο μικρότερο από 1250m. Ορισμένες ποικιλίες μικρού βιολογικού κύκλου καλλιεργούνται και σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όμως οι σπόροι τείνουν να γίνουν μικρότεροι, με μειωμένη περιεκτικότητα σε λάδι.
Η αραχίδα είναι ευαίσθητη στις χαμηλές θερμοκρασίες, παρ' όλο ότι έχει διαπιστωθεί αντοχή σε ορισμένες ποικιλίες. Βλαστάνει στους 12-14oC. Οι χαμηλές θερμοκρασίες αρχικά επιβραδύνουν την ανάπτυξη των νεαρών φυταρίων και στη συνέχεια την εμποδίζουν. Τα φυτά καταστρέφονται από τον παγετό σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Ο παγετός επίσης επηρεάζει την ποιότητα των σπόρων καθώς υποβαθμίζεται η γεύση και το άρωμά τους. Παρ' όλο ότι οι θερμοκρασίες πάνω από 35oC μειώνουν τη συγκέντρωση ξηράς ουσίας, την παραγωγή αννθέων, το βάρος των λοβών και των σπόρων, τη μεγαλύτερη επίδραση ασκούν οι θερμοκρασίες στη ζώνη του εδάφους που σχηματίζονται τα γυνοφόρια.
Άριστη θερμοκρασία σε αυτή τη ζώνη θεωρούνται οι 25-30oC, ενώ σε θερμοκρασίες κάτω από 20oC επιβραδύνεται η ανάπτυξη των λοβών. Συγκριτικά, οι θερμοκρασίες πάνω από 35oC επηρεάζουν την παραγωγή ανθέων και τη γονιμότητα περισσότερο απ' ο,τι οι χαμηλές θερμοκρασίες. Συνήθως οι ορθόκλαδοι θαμνώδεις τύποι, επηρεάζονται δυσμενώς από τη μεταβολή του κλίματος περισσότερο σε σχέση με τους έρποντες.
Το μήκος της ημέρας ελάχιστα επηρεάζει την αραχίδα, γιατί είναι φυτό φωτοπεριοδικά ουδέτερο. Επηρεάζεται όμως δυσμενώς από χαμηλή ένταση φωτισμού κατά τη διάρκεια της πρώτης ανάπτυξης και της ανθοφορίας. Συννεφιά κατά την άνθηση μειώνει τον αριθμό των ανθέων, επίδραση όμως στην απόδοση είναι μικρή, γιατί η αραχίδα παράγει πολύ περισσότερα άνθη από τους λοβούς που σχηματίζει.
Η αραχίδα μετά την εγκατάστασή της, είναι ανθεκτική στην ξηρασία περισσότερο από το βαμβάκι αλλά λιγότερο από το σόργο. Μπορεί να αντέξει εξαιρετικά χαμηλή συγκέντρωση νερού στα φύλλα (μέχρι 29%) και χαμηλό υδατικό δυναμικό, παρουσιάζοντας έτσι ουσιώδη αντοχή στην αφυδάτωση. Λόγω αυτής της ιδιότητας στην Ασία και στην Αφρική καλλιεργείται ως ξηρική καλλιέργεια, στην Αμερική όμως και σε άλλες χώρες η καλλιέργεια αρδεύεται για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων. Η έλλειψη υγρασίας είναι ο σπουδαιότερος αβιοτικός παράγοντας που περιορίζει την απόδοση. Περίπου 300mm βροχής (ή άρδευσης) από το φύτρωμα μέχρι το μέγιστο της άνθησης, συντελούν στο να παρουσιάσει καλή βλαστική ανάπτυξη, η οποία είναι απαραίτητη για υψηλή παραγωγή, καθώς αναφέρεται θετική συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των βλαστών και των λουλουδιών με το σχηματισμό λοβών. Ακόμη, στα υγρά εδάφη εισέρχεται εύκολα το γυνοφόριο. Η αραχίδα είναι ευαίσθητη στην κατάκλυση και το νερό δεν πρέπει να παραμένει στον αγρό περισσότερο από μία εβδομάδα. Η έλλειψη νερού επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη τόσο του υπέργειου όσο και του υπόγειου τμήματος και η αντοχή στην ξηρασία των διαφόρων ποικιλιών συνδέεται με το βάθος ανάπτυξης του ριζικού συστήματος. Η απόδοση σε λοβούς μειώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό όταν παρατηρηθεί ξηρασία στο στάδιο σχηματισμού των γυνοφορίων και ανάπτυξης των λοβών, γιατί τα ξηρά εδάφη είναι πιο συνεκτικά. Βροχή μετά την ωρίμανση των περισσότερων λοβών είναι ανεπιθύμητη, γιατί στις ποικιλίες των οποίων οι σπόροι στερούνται ληθάργου, παρατηρείται φύτρωμα μέσα στο λοβό πριν από τη συγκομιδή.
Εδαφικές συνθήκες αραχίδας
Τα καταλληλότερα εδάφη για την καλλιέργεια της αραχίδας είναι τα βαθιά, αμμώδη έως αμμοπηλώδη, ανοικτού χρωματισμού, με καλή στράγγιση, εφοδιασμένα με αρκετή ποσότητα ασβεστίου και μέτρια οργανική ουσία. Στα εδάφη αυτά αφ' ενός μπορεί εύκολα να εισέλθει το γυνοφόριο και να σχηματισθεί ο λοβός και αφ' ετέρου να γίνει η συγκομιδή γρηγορότερα και με λιγότερες απώλειες. Η αραχίδα είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί και σε βαρύτερα εδάφη, με μεγαλύτερες αποδόσεις, αρκεί όμως αυτά να έχουν καλή δομή και να διατηρείται η υγρασιακή τους κατάσταση σε ευνοϊκό επίπεδο για την ανάπτυξη των φυτών. Τα ανοικτόχρωμα εδάφη προτιμούνται για να μη χρωματίζονται οι λοβοί. Ιδανικά είναι τα κάπως όξινα εδάφη, με pH 6,0-6,5 αλλά και τιμές 5,5-7,0 είναι αποδεκτές από το φυτό. Σε εδάφη με pH 5,0 ή μικρότερο, η ανάπτυξη περιορίζεται δραστικά. Παρουσιάζει μικρή αντοχή στην αλατότητα και αλκαλικότητα του εδάφους. Η βλάστηση των σπόρων μπορεί να γίνει σε επίπεδο αλατότητιχς 13 dS m-1 αλλά τα φυτά πεθαίνουν πριν από την έξοδό τους από το έδαφος. Κρίσιμη τιμή πάνω από την οποία αρχίζει μείωση της απόδοσης είναι τα 3,2 dS m-1. Τα αλατούχα εδάφη έχουν γενικώς δυσμενή επίδραση στη ζωτικότητα των φυτών και η μείωση των αποδόσεων προέρχεται από τη μείωση του μεγέθους και του αριθμού των λοβών αλλά και του μεγέθους και του αριθμού των σπόρων.
Αύξηση και ανάπτυξη του φυτού της αραχίδας
Η αραχίδα παρουσιάζει επίγειο φύτρωμα. Οι πλάγιες ρίζες πολλαπλασιάζονται αρχικά στα πρώτα 20cm του εδάφους. Με την πάροδο του χρόνου οι πλάγιες ρίζες στο ανώτερο τμήμα του εδάφους σταδιακά πεθαίνουν και το ριζικό σύστημα μετακινείται σε βαθύτερα στρώματα, με την επέκταση της κεντρικής ρίζας, ακολουθώντας την υγρασία του εδάφους. Φυτά ηλικίας 11 ημερών μπορούν να έχουν ρίζες μηκους 30cm και ηλικίας ενός μηνός κύρια ρίζα μήκους 50cm. Οι κοτυληδόνες σε πολύ σύντομο διάστημα από την έξοδό τους, στην επιφάνεια του εδάφους, παίρνουν χρώμα πράσινο. Η ανάπτυξη των φύλλων υπό κανονικές συνθήκες είναι ταχύτατη για έξι περίπου εβδομάδες χρονικό διάστημα που συμπίπτει με το κλείσιμο των γραμμών. Η ανάπτυξη της φυλλικής επιφάνειας στη συνέχεια είναι περισσότερο σταθερή, μέχρι οι αναπτυσσόμενοι καρποί να γίνουν ανταγωνιστικοί ως προς τα προϊόντα φωτοσύνθεσης. Η ταχύτητα της πρώτης ανάπτυξης του φυλλώματος εξαρτάται από την ποικιλία.
Η αραχίδα είναι φυτό ουδέτερο από άποψη απαιτήσεων σε φωτοπερίοδο και παρουσιάζει συνεχή ανάπτυξη μέχρι ένα βαθμό. Η λίπανση με άζωτο και φώσφορο αυξάνει τον αριθμό των ανθέων και επιμηκύνει την περίοδο άνθησης, ενώ σοβαρή έλλειψη βορίου περιορίζει το σχηματισμό ανθέων. Η αραχίδα παράγει πολύ περισσότερα άνθη από εκείνα που μπορούν να εξελιχθούν σε λοβό. Ο αριθμός των καρπών που σχηματίζονται καθημενρινά είναι σχεδόν σταθερός, άσχετα από τον αριθμό των ανθέων. Περίπου το 40% των ανθέων δεν αναπτύσσονται κανονικά, ενώ ένα άλλο 40% παράγει μόνο γυνοφόρια τα οποία δεν εξελίσσονται σε καρπό. Κατά μέσο όρο μόνο το 15-20% των ανθέων παράγει καρπό. Η υπερπαραγωγή των ανθέων θεωρείται μηχανισμός επιβίωσης των φυτών σε αντιξοότητες. Από τα τρία άνθη της ταξιανθίας της αραχίδας, σε μία συγκεκριμένη ημέρα, επιμηκύνεται μόνο το ένα. Το δεύτερο και το τρίτο άνθος, ανθίζουν σταδιακά σε διαδοχικές ημέρες, εάν ο καιρός είναι ζεστός ή σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σε ψυχρό ή υγρό καιρό. Το άνοιγμα των ανθέων γίνεται νωρίς το πρωί. Η αραχίδα είναι αυτογονιμοποιούμενο φυτό και έχει παρατηρηθεί περίπου 2% σταυρογονιμοποίηση. Το ποσοστό όμως σταυρογονιμοποίησης αυξάνεται με την επίσκεψη μελισσών στα άνθη. Η επικονίαση γίνεται είτε πριν ανθίσει το άνθος είτε κατά το άνοιγμα και η γονιμοποίηση συνήθως μετά 2 ημ. Παρ' όλο ότι σε κάθε ωοθήκη υπάρχουν 2-5 ωάρια, συχνά σε κάθε λοβό σχηματίζεται ένας μόνο σπόρος, με αποτέλεσμα η απόδοση να είναι μειωμένη. Ενώ η αραχίδα παράγει περισσότερα άνθη σε μακροήμερες συνθήκες, βρέθηκε ότι σε βραχυήμερες συνθήκες η απόδοση είναι μεγαλύτερη. Αρχικά η ανάπτυξη του σπόρου γίνεται παράλληλα με την ανάπτυξη του λοβού, στη συνέχεια όμως, ενώ ο λοβός έχει πάρει το μέγιστο μέγεθός του ο σπόρος συνεχίζει να αναπτύσσεται. Συνεπώς κακή ανάπτυξη των λοβών συνεπάγεται περιορισμό στην ανάπτυξη των σπόρων.
Ποικιλίες αραχίδας
Ασθένειες αραχίδας
Οι ασθένειες που προσβάλλουν την καλλιέργεια της αραχίδας είναι οι παρακάτω:
Εχθροί αραχίδας
Οι σημαντικότεροι εχθροί απ' τους οποίους προσβάλλεται η αραχίδα είναι οι εξής:
Πληροφοριακά στοιχεία
Ευδοκιμεί στις περιοχές
|
Σχετικές σελίδες
- Καλλιέργεια αραχίδας
- Αράπικο φιστίκι
- Ξηρός καρπός
- Βοτανικά χαρακτηριστικά αραχίδας
- Κλιματικές συνθήκες αραχίδας
- Εδαφικές συνθήκες αραχίδας
- Αύξηση και ανάπτυξη του φυτού της αραχίδας
- Ποικιλίες αραχίδας
- Ασθένειες αραχίδας
- Εχθροί αραχίδας
