Διαχείριση και εκτροφή νεογέννητων μοσχαριών
Εισαγωγή στη διαχείριση και εκτροφή νεογέννητων μοσχαριών
Τα µοσχάρια, αρσενικά ή θηλυκά, αποτελούν σηµαντικό κεφάλαιο για κάθε αγελαδοτροφική εκµετάλλευση, γι’ αυτό και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα στη στέγαση και διατροφή τους στα πρώτα στάδια της ζωής τους. Παρ’ όλη την ανάπτυξη της αγελαδοτροφίας και τη βελτίωση των συνθηκών διαχείρισης στις µονάδες, εντούτοις το ποσοστό θνησιµότητας των νεαρών µοσχαριών είναι ψηλό (περίπου 7%), που είναι πέραν από τα διεθνώς αποδεκτά επίπεδα. Από την κατάλληλη διαχείριση και τη σωστή επιλογή των µικρών θηλυκών µοσχαριών εξαρτάται η κανονική ανανέωση της αγέλης και η βελτίωση της παραγωγικότητας της µονάδας, αφού υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο σε κανονικές συνθήκες πρέπει να αντικαθίσταται το 15-20% των γαλακτοφόρων αγελάδων. Τα αρσενικά µοσχάρια αποτελούν µια δεύτερη πηγή εισοδήµατος για τη µονάδα, αφού αυτά προορίζονται να διατεθούν σαν µοσχαρίσιο κρέας. Το γεγονός αυτό προϋποθέτει τη σωστή εκτροφή τους ώστε να αποκτήσουν το σωστό σωµατικό βάρος στα δοσµένα χρονικά πλαίσια των 10-12 µηνών µε παράλληλo στόχο την ποιοτική βελτίωση του παραγόµενου κρέατος.
Φροντίδες αμέσως μετά τον τοκετό των μοσχαριών
Διευκόλυνση της αναπνοής
Το μοσχάρι αμέσως μετά την γέννησή του πρέπει να απαλλαγεί από τις βλέννες που υπάρχουν στο στόμα και τα ρουθούνια για να μπορέσει να αναπνεύσει ελεύθερα. Στη συνέχεια και εφόσον κριθεί απαραίτητο καταβάλλεται προσπάθεια διέγερσης της αναπνοής. Αυτό μπορεί να γίνει με ένα άχυρο γαργαλώντας τα ρουθούνια ή τραβώντας την γλώσσα προς τα έξω ή πιέζοντας ρυθμικά τα πλευρά. Καθυστέρηση στην αναπνοή έως 4 λεπτά συνήθως είναι μοιραία για την ζωή του μοσχαριού.
Σε περιπτώσεις που ο τοκετός είναι παρατεταμένος, είναι δυνατόν να γίνει απορρόφηση υγρών που πρέπει οπωσδήποτε να απομακρυνθούν. Αυτό πετυχαίνεται τεντώνοντας τον τράχηλο σε έκταση και το κεφάλι χαμηλότερα από το σώμα. Πολλές φορές οι κτηνοτρόφοι κρεμούν το μοσχάρι από τα πόδια, αυτό όμως θα πρέπει να γίνεται μόνο όταν έχουμε γέννα με το μοσχάρι ανάποδα και μόνο για 30’’ έως 50 ’’, σε κάθε άλλη περίπτωση η θέση αυτή όχι μόνο βοηθά αλλά δυσκολεύει την αναπνοή εξαιτίας της πίεσης που ασκούν τα σπλάχνα στο διάφραγμα.
Στέγνωμα και περιποίηση ομφάλιου λώρου
Μια άλλη δουλειά που πρέπει να γίνει αμέσως μετά τον τοκετό είναι το στέγνωμα του σώματος του μοσχαριού, ώστε να αποκατασταθεί η λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος. Συνήθως οι κτηνοτρόφοι αφήνουν το μοσχάρι κοντά στην μητέρα, που χρησιμοποιώντας την γλώσσα της, το στεγνώνει και το θερμαίνει με το σώμα της. Αν αυτό δεν γίνει, τότε πρέπει ο κτηνοτρόφος να τρίψει το σώμα του μοσχαριού με ύφασμα ή άχυρο και στη συνέχεια να γίνει η περιποίηση του ομφάλιου λώρου.
Ο ομφάλιος λώρος αποτελεί στα νεογέννητα μοσχάρια δίοδο από την οποία μπαίνουν στον οργανισμό διάφοροι μικροοργανισμοί που μπορεί να προκαλέσουν στον μόσχο ανεπανόρθωτες μολύνσεις. Αμέσως μετά τον τοκετό, ο ομφάλιος λώρος αποκόπτεται 4 με 5 cm από το μοσχάρι. Στην συνέχεια, με μια αποστειρωμένη γάζα ή βαμβάκι στραγγίζουμε το υπόλειμμα του ομφάλιου λώρου από το αίμα που περιείχε. Το υπόλειμμα του λώρου δίνεται και εμβαπτίζεται σε ιώδιο για να απολυμανθεί. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται και μετά από 3 με 4 μέρες, το υπόλειμμα του λώρου ξεραίνεται και αργότερα πέφτει.
Διατροφή νεογέννητου μοσχαριού
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διατροφή του νεογέννητου µοσχαριού κατά τις πρώτες µέρες της ζωής του. Τη χρονική αυτή περίοδο ο οργανισµός του µοσχαριού δεν διαθέτει µηχανισµούς προστασίας από τα µικρόβια του περιβάλλοντος και το µόνο µέσο που βοηθά τον οργανισµό του νεαρού ζώου να αντιστέκεται κατά των µικροβίων είναι το πρωτόγαλα. Πρωτόγαλα είναι το γάλα που παράγει η αγελάδα τις τρεις πρώτες µέρες της γαλουχίας µετά τον τοκετό και είναι πλούσιο σε βιταµίνη Α, ανόργανα άλατα και αντισώµατα. Παράλληλα, το πρωτόγαλα έχει καθαρτική δράση που είναι αναγκαία για την αποµάκρυνση των ακαθαρσιών από το πεπτικό σύστηµα του νεογνού.
Επειδή η απορροφητικότητα των αντισωµάτων του πρωτογάλακτος από το πεπτικό σύστηµα του νεογέννητου µοσχαριού µειώνεται µε την πάροδο του χρόνου από τη γέννηση του, στόχος του αγελαδοτρόφου πρέπει να είναι η παροχή όσο το δυνατό µεγαλύτερης ποσότητας πρωτογάλακτος τις πρώτες 24 µέχρι 48 ώρες της ζωής του. Το πρώτο γεύµα προσφέρεται 1-2 ώρες µετά τη γέννηση, ενώ η διατροφή µε πρωτόγαλα πρέπει να συνεχιστεί και τις επόµενες δύο µε τρεις µέρες, µε σταδιακή αντικατάστασή του στη συνέχεια µε κανονικό γάλα αγελάδας. Στις περιπτώσεις που το µοσχάρι αποµακρύνεται αµέσως από τη µητέρα του το πρωτόγαλα χορηγείται σ’ αυτό µε τη βοήθεια τεχνητών µέσων. Στο πρώτο γεύµα µπορεί να δοθεί µέχρι και 1 λίτρο πρωτογάλακτος, ενώ στα επόµενα η ποσότητα αυτή µπορεί να αυξηθεί στα 2-2,5 λίτρα. Συνολικά τις τρεις πρώτες µέρες της ζωής του ένα µοσχάρι µπορεί να καταναλώσει µέχρι και 20 λίτρα πρωτόγαλα σε µικρές και συχνές δόσεις. Μετά την τρίτη µέρα και µέχρι τον απογαλακτισµό προσφέρεται κανονικό γάλα αγελάδας. Σηµειώνεται όµως ότι το γάλα αυτό δεν πρέπει να προέρχεται από αγελάδες που πάσχουν από µαστίτιδα, βρουκέλλα ή άλλες ασθένειες. Από τη δεύτερη εβδοµάδα και παράλληλα προς το πλήρες γάλα, χορηγείται τριφυλλοσανός πολύ καλής ποιότητας, µίγµα συµπυκνωµένης τροφής ψηλής πρωτεϊνικής αξίας και άφθονη ποσότητα καθαρού νερού. Τα υποκατάστατα αγελαδινού γάλακτος είναι παρασκευάσµατα τα οποία χρησιµοποιούνται για τη διατροφή των νεαρών µοσχαριών. Έχουν τη µορφή αλεύρου (σκόνης) και η σύνθεσή τους είναι περίπου η ακόλουθη:
- Αποβουτυρωµένη σκόνη γάλακτος 78-82%
- Ζωικό ή φυτικό λίπος 17-20%
- Λεκιθίνες από σόγια 1-2%
- Μίγµα βιταµινών και ιχνοστοιχείων ιδιαίτερα ενισχυµένο σε βιταµίνη Α και σίδηρο.
Ένα καλό υποκατάστατο γάλακτος πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 22% πρωτεΐνη, 17-20% λίπος, 1,45% λυσίνη, 0,90% ασβέστιο και 0,65% φωσφόρο και όχι πέραν του 3,0% κυτταρίνη. Τα υποκατάστατα αγελαδινού γάλακτος χορηγούνται στα µοσχάρια σαν ρόφηµα, από την ηλικία των πέντε ηµερών µέχρι και τον απογαλακτισµό. Για την ετοιµασία του ροφήµατος αραιώνεται µια ποσότητα σκόνης σε ζεστό νερό και το ρόφηµα προσφέρεται στο ζώο σε θερµοκρασία 36–38oC.
Σήμανση και αποκεράτωση των μοσχαριών
Το νεογέννητο µοσχάρι πρέπει να σηµαίνεται το ταχύτερο δυνατό από τη γέννησή του µε ενώτιο (περισσότερες και αναλυτικότερες οδηγίες για τα ενώτια στο σύνδεσμο που ακολουθεί: ενώτιο σήμανσης ) για να είναι εύκολη και γρήγορη η αναγνώριση της καταγωγής του. Η σήµανση γίνεται µε ενώτιο χρώµατος κίτρινου σύµφωνα µε τις πρόνοιες του Γενικού Σχεδίου Σήµανσης Ζώων (βοοειδή) και στο οποίο είναι τυπωµένος ο αριθµός αναγνώρισης του ζώου. Παράλληλα, θα πρέπει να συµπληρώνονται στο Μητρώο Βοοειδών που διατηρείται στη µονάδα όλα τα στοιχεία που αφορούν το ζώο, όπως η ηµεροµηνία γέννησης, το φύλο, η φυλή και ο κωδικός αναγνώρισης της µητέρας. Η αποκεράτωση των βοοειδών είναι αναγκαία για την αποφυγή τραυµατισµών, τόσο των ιδίων των ζώων κατά τη διακίνησή τους στα υποστατικά της µονάδας, όσο και του προσωπικού. Η αποκεράτωση συστήνεται να γίνεται όταν τα µοσχάρια είναι ηλικίας 2 έως 4 εβδοµάδων και γίνεται µε καυτηρίαση του κεράτινου ιστού, στο σηµείο της κεφαλής των ζώων, από το οποίο εκφύονται τα κέρατα.
Στέγαση των μοσχαριών
Η εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών στέγασης στα νεαρά μοσχάρια, μειώνει την πιθανότητα εκδήλωσης αρνητικών επιπτώσεων τόσο στη σωματική τους ανάπτυξη όσο και στην υγεία τους. Τα μοσχάρια μέχρι την ηλικία των 8 εβδομάδων μπορούν να σταβλίζονται είτε σε ατομικά κλουβιά εκτροφής που είναι μόνιμα τοποθετημένα σε ειδικό κτήριο της μονάδας είτε σε μετακινούμενα ατομικά κλουβιά τα οποία τοποθετούνται σε ανοικτό χώρο κοντά στα άλλα υποστατικά της μονάδας. Τα μόνιμα τοποθετημένα σε ειδικό κτήριο ατομικά κλουβιά εκτροφής μοσχαριών αποτελούσαν τρόπο στέγασης που εφαρμοζόταν παλαιότερα αποκλειστικά, σήμερα όμως η μέθοδος αυτή δεν συστήνεται στις νέες μονάδες που δημιουργούνται, λόγω μειονεκτημάτων που παρουσιάζουν έναντι των μετακινούμενων. Τα κλουβιά με το σύστημα αυτό συνήθως κατασκευάζονται σε σειρές των 4,5 ή 6 κλουβιών, είναι μόνιμα τοποθετημένα σε ειδικό κτήριο της μονάδας και είναι μεταλλικές κατασκευές. Χωρίζονται μεταξύ τους με ξύλινα διαχωριστικά για να αποφεύγεται η άμεση επαφή μεταξύ των μικρών μοσχαριών και η μετάδοση ασθενειών. Το δάπεδό τους είναι ξύλινη σχάρα, υπερυψωμένη κατά 50-60 εκατ. από το δάπεδο του χώρου στο οποίο είναι τοποθετημένα. Οι διαστάσεις των κλουβιών αυτών είναι περίπου οι ακόλουθες: μήκος 170 εκ., πλάτος 120 εκ., ύψος 100 εκ. Ο χώρος μέσα στον οποίο διακινούνται πρέπει να διατηρείται καθαρός, να απολυμαίνεται τακτικά και να έχει καλό αερισμό, χωρίς όμως να δημιουργούνται ρεύματα αέρα, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν πνευμονία στα μοσχάρια. Τα μετακινούμενα ατομικά κλουβιά εκτροφής μοσχαριών σε ανοικτό-ακάλυπτο χώρο αποτελούν μια νέα μέθοδο εκτροφής που εφαρμόζεται με πολλή επιτυχία αφού οι κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας είνα ιδιαίτερα ευνοϊκές για τέτοιας μορφής σταβλισμό. Η κατασκευή αποτελείται από δύο μέρη, το καλυμμένο τμήμα που κατασκευάζεται από γαλβανιζέ λαμαρίνα ή υαλοβάμβακα και το προαύλιο που σχηματίζεται με μεταλλική περίφραξη μπροστά στην είσοδο του καλυμμένου τμήματος. Σε πολλές περιπτώσεις η οροφή του καλυμμένου τμήματος ανυψώνεται περιστασιακά, ιδιαίτερα σε μέρες με πολύ ψηλές θερμοκρασίες, τεχνική η οποία δίνει ευεργετικά αποτελέσματα στη διαβίωση του μικρού μοσχαριού. Οι διαστάσεις των κλουβιών αυτών είναι περίπου οι ακόλουθες: Καλυμμένο τμήμα: μήκος 120 εκατ., πλάτος 90 εκατ., ύψος 120 εκατοστόμετρα. Περίφραξη: μήκος 120 εκατ., πλάτος 90 εκατ., ύψος 100 εκατοστόμετα. Με τη συμπλήρωση της χρονικής διάρκειας παραμονής του μοσχαριού, το κλουβί πρέπει να μετακινείται σε άλλο χώρο και το σημείο εκείνο να απολυμαίνεται.
Φροντίδα για την επικράτηση συνθηκών υγιεινής και καθαριότητας στους χώρους εκτροφής των μοσχαριών
Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που προκύπτουν κατά την εκτροφή των νεαρών μοσχαριών είναι οι απώλειες λόγω ασθενειών του πεπτικού και του αναπνευστικού συστήματος. Η εφαρμογή μέτρων σωστής διαχείρισης και κατάλληλης διατροφής, αλλά κυρίως η φροντίδα για την επικράτηση συνθηκών υγιεινής και καθαριότητας στους χώρους εκτροφής ελαχιστοποιούν το ποσοστό θνησιμότητας και την ανάγκη κτηνιατρικών παρεμβάσεων.
Η πιο σημαντική ασθένεια του πεπτικού συστήματος είναι οι διάρροιες που οφείλονται σε δυσεντερίες μολυσματικής φύσης (κολιβακίλλους) ή σε εντερίτιδες, ενώ του αναπνευστικού συστήματος είναι οι πνευμονίες που προκαλούνται από ψυχρά ρεύματα αέρα, υγρασία και από απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας. Και οι δύο μορφές των ασθενειών αυτών απαιτούν άμεση κτηνιατρική επέμβαση προκειμένου να μειωθούν τα ποσοστά θνησιμότητας.
