Εχθροί φουντουκιάς
Phytocoptella avellanae
Αποτελεί σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία το σημαντικότερο και συχνότερο εχθρό της φουντουκιάς. Το ακάρεο αυτό προσβάλλει τους οφθαλμούς τους οποίους τους καθιστά αδύνατους ή τους νεκρώνει ανάλογα με το μέγεθος της προσβολής, τη θρεπτική κατάσταση του φυτού και τις καιρικές συνθήκες την άνοιξη. Το αποτέλεσμα είναι οι βλαστοί να μην αναπτύσσονται καλά και επομένως να υπάρχει πρόβλημα στην παραγωγή. Κατά το δίμηνο Απρίλιο - Μαΐου παρατηρείται το φαινόμενο οι οφθαλμοί που έχουν προσβληθεί από το ακάρεο αυτό να παρουσιάζουν στα λέπια τους μια χνουδωτή στεφάνη (μορφή μπουκέτου). Το phytocoptella avellanae δρα κυρίως σε περιοχές με υψηλή υγρασία.
Για την καταπολέμηση του εχθρού αυτού, θα πρέπει να γίνονται επεμβάσεις όταν κατευθύνεται σε νέους οφθαλμούς και οι βλαστοί έχουν αποκτήσει μήκος 3-8cm. Αντιμετωπίζεται επιπλέον και με κατάλληλα ακαρεοκτόνα (fatty acid potassium salt) πριν τα ακάρεα αναπτυχθούν σε μεγάλους πληθυσμούς κατά τη περίοδο μέσα Απριλίου με αρχές Ιουνίου (δηλαδή πριν τη συγκομιδή)
Βλαστορύκτης
Ο βλαστορύκτης (Oberea linearis) είναι από τους σπουδαιότερους εχθρούς της φουντουκιάς. Διαχειμάζει τον πρώτο χειμώνα ως σχετικά νεαρή και τον δεύτερο ως πλήρως αναπτυγμένη προνύμφη. Νυμφώνεται την άνοιξη, μέσα στην προνυμφική στοά στο βλαστό. Τα ενήλικα βγαίνουν στα τέλη Μαϊου και τον Ιούνιο. Το θηλυκό προκαλεί με τις γνάθους του εντομή του φλοιού σε απόσταση 10-15 cm από την κορυφή βλαστού και εκεί εναποθέτει ένα αυγό. Η νεαρή προνύμφη δημιουργεί στην αρχή μια ημικυκλική στοά κάθετη προς τον άξονα του βλαστού. Η στοά αυτή είναι σχετικά αβαθής και εκτείνεται στα 2/4 ως τα 3/4 της περιμέτρου του βλαστού που εξωτερικά διογκώνεται και παίρνει ανοιχτότερο χρώμα. Η επιφανειακή αυτή στοά προκαλεί βαθμιαία ξήρανση του βλαστού που εύκολα σπάζει. Στη συνέχεια, η προνυμφική στοά προχωρεί βαθύτερα και τελικά γίνεται αξονική και κατερχόμενη.
Τα αποχωρήματα απορρίπτονται προς τα έξω από μικρές οπές που η προνύμφη ανοίγει σε διάφορα ύψη του βλαστού. Μετά τη διαχείμαση της, η προνύμφη συνεχίζει την ανάπτυξή της και την ανόρυξη στοάς κατά τη θερμή εποχή του επόμενου έτους, οπότε συμπληρώνει την ανάπτυξή της το φθινόπωρο και διαχειμάζει. Η στοά σε φουντουκιές φτάνει το πρώτο έτος τα 40-60 cm και είναι κατερχόμενη, ενώ την επόμενη άνοιξη γίνεται ανερχόμενη.
O καλύτερος τρόπος καταπολέμησης είναι η αφαίρεση και καταστροφή των προσβεβλημένων ξερών βλαστών από το φθινόπωρο ως τις αρχές της άνοιξης, πριν βγούν από αυτούς τα ενήλικα. Αντί να καταστρέψουμε, μπορούμε και να διατηρήσουμε τους βλαστούς που αφαιρέσαμε σε κατάλληλο κλουβί ή άλλο χώρο με σήτα τέτοια που να επιτρέπει την έξοδο των παρασίτων, αλλά όχι και των ενηλίκων του βλαστορύκτη. Άλλη λύση είναι ο ψεκασμός την εποχή εμφάνισης των ενηλίκων (τέλη Μαϊου με αρχές Ιουνίου), με οργανικό εντομοκτόνο επαφής, μεγάλης διάρκειας, αλλά κατά το δυνατόν εκλεκτικό, ώστε να μην εξαφανίσουμε τους αποτελεσματικούς φυσικούς εχθρούς του βλαστορύκτη.
Σκουλήκι
Το σκουλήκι της φουντουκιάς Curculio nucum κατά κανόνα είναι μία γενεά το έτος. Ορισμένα άτομα μπορεί να συμπληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο σε 2 ή 3 έτη. Διαχειμάζει ως αναπτυγμένη προνύμφη σε κελί στο έδαφος. Νυμφώνεται και ενηλικιώνεται, μέσα στο κελί αυτό, την άνοιξη. Η περίοδος διατροφής των ενηλίκων σε δέντρα άλλα από τη φουντουκιά διαρκεί τον Απρίλιο και αρχές Μαϊου. Στη συνέχεια (Μάϊο με αρχές Ιουνίου) τα ενήλικα πετούν προς τις φουντουκιές όπου συνεχίζουν τη διατροφής τους σε νεαρούς καρπούς και φύλλα.
Οι οπές διατροφής προκαλούν πτώση των νεαρών καρπών, ενώ στα φύλλα η άμεση ζημιά είναι ασήμαντη. Η καρπόπτωση αυτή συμβαίνει την εποχή της φυσιολογικής καρπόπτωσης των γονιμοποιημένων ή μη φουντουκιών και συχνά δεν γίνεται αντιληπτό ότι οφείλεται στο έντομο. Μπορεί όμως να αφορά αξιόλογο ποσοστό της παραγωγής. Τα νύγματα διατροφής συνεχίζονται και την περίοδο ωοτοκίας και συνήθως συνοδεύονται από ανάπτυξη μυκήτων γύρω από την οπή. Οι μύκητες μπαίνουν στο εσωτερικό και προσβάλλουν τον σπόρο με αποτέλεσμα καταστροφή του και πρόωρη πτώση του καρπού τον Ιούλιο-Αύγουστο. Αυτή η σχετικά όψιμη καρπόπτωση, αν προστεθεί στην πρώϊμη, ανεβάζει το ποσοστό καταστρεμμένων καρπών από νύγματα διατροφής σε αξιόλογα επίπεδα.
Τα ενήλικα είναι δραστήρια την ημέρα και ιδιαίτερα τις σχετικά ζεστές και ηλιόλουστες μέρες. Μετά την περίοδο διατροφής, ωριμάζουν αναπαραγωγικά, συζευγνύονται και ωοτοκούν μέσα στα φουντούκια. Το θηλυκό ανοίγει με το ρύγχος του την οπή ωοτοκίας, διά μέσου των βρακτίων και του περικαρπίου, συνήθως στο βασικό 1/3 του καρπού. Προτιμά καρπούς διαμέτρου 11-12 mm των οποίων το κέλυφος (περικάρπιο) είναι ακόμα τρυφερό, ώστε να μπορεί να διαβρωθεί με τις γνάθους, που βρίσκονται στην άκρη του ρύγχους, για να γίνει η οπή. Αφού ανοίξει την οπή, στρίβει το σώμα του κατά 180o και εισάγει ένα κατά κανόνα αυγό σε κάθε καρπό. Κατ’ εξαίρεση παρατηρούνται και 2 ή 3 αυγά ανά καρπό αλλά μόνο μια προνύμφη αναπτύσσεται κανονικά και πολύ σπάνια δύο.
Στη Θεσσαλία η ωοτοκία γίνεται τον Μάϊο. Η προνύμφη στην αρχή ορύσσει στοά στο μαλακό τότε περισπέρμιο και στη συνέχεια μπαίνει στο σπόρο τον οποίο τρώει. Σε αντίθεση με τις οπές διατροφής, η οπή ωοτοκίας δεν προσβάλλεται από μύκητες και επουλώνεται γρήγορα. Στο εσωτερικό τοίχωμα του περικαρπίου όπου τοποθετείται το αυγό, συχνά δημιουργείται ένα κηκιδόμορφο φυμάτιο, λόγω αντίδρασης του φυτού. Στη Θεσσαλία, η προνύμφη συμπληρώνει την ανάπτυξη της κατά τα τέλη Ιουλίου με μέσα Αυγούστου. Ανοίγει τότε με τις γνάθους της οπή διαμέτρου 2mm περίπου στο σκληρό τότε ξυλοκάρπιο και πέφτει στο έδαφος όπου σε σχετικά μικρό βάθος (10-25cm) κατασκευάζει κελί συμπιέζοντας το έδαφος και χρησιμοποιώντας ειδικό έκριμα. Στο κελί αυτό μένει αδρανής ως την επόμενη άνοιξη, ή ως την άνοιξη του 2ου ή 3ου έτους. Οι προσβεβλημένοι καρποί πέφτουν και μάλιστα την εποχή όπου η προνύμφη συμπληρώνη την ανάπτυξη της, οπότε ορισμένοι καρποί πέφτουν πρίν τους εγκαταλείψει η προνύμφη. Η ζημία στην παραγωγή φουντουκιών μπορεί να είναι σοβαρή σε ορισμένες περιοχές. Αν στη ζημιά αυτή προστεθεί και η ζημιά από όπες διατροφής των ενηλίκων, συχνά καταλήγουμε σε αξιόλογη μείωση της παραγωγής.
Η καταπολέμηση γίνεται με τίναγμα των φυτών τις πρώτες πρωϊνές ώρες και συλλογή των ενηλίκων που πέφτουν σε ύφασμα που έχουμε απλώσει στο έδαφος. Η συλλογή επαναλαμβάνεται όσο συχνά χρειάζεται, ακόμα και καθημερινά, κατά την περίοδο δραστηριότητας των ενηλίκων. Ο τρόπος αυτός αρμόζει σε μικρές εκτάσεις. Για τη χώρα μας, το Υπουργείο Γεωργίας συνιστούσε παλιότερα έναν ψεκασμό περί τα τέλη Μαϊου (όταν το σπέρμα του φουντουκιού έχει μέγεθος σησαμιού) με parathion, dimethoate ή άλλο κατάλληλο εντομοκτόνο.
Σκουλήκι
Το σκουλήκι της φουντουκιάς Curculio nucum κατά κανόνα είναι μία γενεά το έτος. Ορισμένα άτομα μπορεί να συμπληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο σε 2 ή 3 έτη. Διαχειμάζει ως αναπτυγμένη προνύμφη σε κελί στο έδαφος. Νυμφώνεται και ενηλικιώνεται, μέσα στο κελί αυτό, την άνοιξη. Η περίοδος διατροφής των ενηλίκων σε δέντρα άλλα από τη φουντουκιά διαρκεί τον Απρίλιο και αρχές Μαϊου. Στη συνέχεια (Μάϊο με αρχές Ιουνίου) τα ενήλικα πετούν προς τις φουντουκιές όπου συνεχίζουν τη διατροφής τους σε νεαρούς καρπούς και φύλλα.
Οι οπές διατροφής προκαλούν πτώση των νεαρών καρπών, ενώ στα φύλλα η άμεση ζημιά είναι ασήμαντη. Η καρπόπτωση αυτή συμβαίνει την εποχή της φυσιολογικής καρπόπτωσης των γονιμοποιημένων ή μη φουντουκιών και συχνά δεν γίνεται αντιληπτό ότι οφείλεται στο έντομο. Μπορεί όμως να αφορά αξιόλογο ποσοστό της παραγωγής. Τα νύγματα διατροφής συνεχίζονται και την περίοδο ωοτοκίας και συνήθως συνοδεύονται από ανάπτυξη μυκήτων γύρω από την οπή. Οι μύκητες μπαίνουν στο εσωτερικό και προσβάλλουν τον σπόρο με αποτέλεσμα καταστροφή του και πρόωρη πτώση του καρπού τον Ιούλιο-Αύγουστο. Αυτή η σχετικά όψιμη καρπόπτωση, αν προστεθεί στην πρώϊμη, ανεβάζει το ποσοστό καταστρεμμένων καρπών από νύγματα διατροφής σε αξιόλογα επίπεδα.
Τα ενήλικα είναι δραστήρια την ημέρα και ιδιαίτερα τις σχετικά ζεστές και ηλιόλουστες μέρες. Μετά την περίοδο διατροφής, ωριμάζουν αναπαραγωγικά, συζευγνύονται και ωοτοκούν μέσα στα φουντούκια. Το θηλυκό ανοίγει με το ρύγχος του την οπή ωοτοκίας, διά μέσου των βρακτίων και του περικαρπίου, συνήθως στο βασικό 1/3 του καρπού. Προτιμά καρπούς διαμέτρου 11-12 mm των οποίων το κέλυφος (περικάρπιο) είναι ακόμα τρυφερό, ώστε να μπορεί να διαβρωθεί με τις γνάθους, που βρίσκονται στην άκρη του ρύγχους, για να γίνει η οπή. Αφού ανοίξει την οπή, στρίβει το σώμα του κατά 180o και εισάγει ένα κατά κανόνα αυγό σε κάθε καρπό. Κατ’ εξαίρεση παρατηρούνται και 2 ή 3 αυγά ανά καρπό αλλά μόνο μια προνύμφη αναπτύσσεται κανονικά και πολύ σπάνια δύο.
Στη Θεσσαλία η ωοτοκία γίνεται τον Μάϊο. Η προνύμφη στην αρχή ορύσσει στοά στο μαλακό τότε περισπέρμιο και στη συνέχεια μπαίνει στο σπόρο τον οποίο τρώει. Σε αντίθεση με τις οπές διατροφής, η οπή ωοτοκίας δεν προσβάλλεται από μύκητες και επουλώνεται γρήγορα. Στο εσωτερικό τοίχωμα του περικαρπίου όπου τοποθετείται το αυγό, συχνά δημιουργείται ένα κηκιδόμορφο φυμάτιο, λόγω αντίδρασης του φυτού. Στη Θεσσαλία, η προνύμφη συμπληρώνει την ανάπτυξη της κατά τα τέλη Ιουλίου με μέσα Αυγούστου. Ανοίγει τότε με τις γνάθους της οπή διαμέτρου 2mm περίπου στο σκληρό τότε ξυλοκάρπιο και πέφτει στο έδαφος όπου σε σχετικά μικρό βάθος (10-25cm) κατασκευάζει κελί συμπιέζοντας το έδαφος και χρησιμοποιώντας ειδικό έκριμα. Στο κελί αυτό μένει αδρανής ως την επόμενη άνοιξη, ή ως την άνοιξη του 2ου ή 3ου έτους. Οι προσβεβλημένοι καρποί πέφτουν και μάλιστα την εποχή όπου η προνύμφη συμπληρώνη την ανάπτυξη της, οπότε ορισμένοι καρποί πέφτουν πρίν τους εγκαταλείψει η προνύμφη. Η ζημία στην παραγωγή φουντουκιών μπορεί να είναι σοβαρή σε ορισμένες περιοχές. Αν στη ζημιά αυτή προστεθεί και η ζημιά από όπες διατροφής των ενηλίκων, συχνά καταλήγουμε σε αξιόλογη μείωση της παραγωγής.
Η καταπολέμηση γίνεται με τίναγμα των φυτών τις πρώτες πρωϊνές ώρες και συλλογή των ενηλίκων που πέφτουν σε ύφασμα που έχουμε απλώσει στο έδαφος. Η συλλογή επαναλαμβάνεται όσο συχνά χρειάζεται, ακόμα και καθημερινά, κατά την περίοδο δραστηριότητας των ενηλίκων. Ο τρόπος αυτός αρμόζει σε μικρές εκτάσεις. Για τη χώρα μας, το Υπουργείο Γεωργίας συνιστούσε παλιότερα έναν ψεκασμό περί τα τέλη Μαϊου (όταν το σπέρμα του φουντουκιού έχει μέγεθος σησαμιού) με parathion, dimethoate ή άλλο κατάλληλο εντομοκτόνο.
