Ασθένειες ντομάτας

Tuta absoluta

Ασθένεια ντομάτας Tuta absoluta

Περονόσπορος

Προσβολή ντομάτας από Περονόσπορο

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στον μύκητα Phytophthora infestans. Ο περονόσπορος προσβάλλει όλα τα υπέργεια όργανα του φυτού. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στα κατώτερα φύλλα. Εμφανίζονται υποκίτρινες κηλίδες (λαδιές) που σε λίγο χρόνο μαυρίζουν και ξεραίνονται. Στο κάτω μέρος των φύλλων και στην περιοχή αυτών των κηλίδων σχηματίζεται λευκή εξάνθηση. Στους μίσχους και τους βλαστούς εμφανίζονται επίσης παρόμοιες νεκρωτικές περιοχές. Στους καρπούς τα συμπτώματα ξεκινούν γύρω από τον ποδίσκο. Το μέγεθος της ζημιάς μεγαλώνει εξαιτίας δευτερογενούς προσβολής από άλλους μικροοργανισμούς με αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή του καρπού. Ο σωστός σχεδιασμός της καλλιέργειας αποτελεί τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των ασθενειών, ιδιαίτερα στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας. Κατά την εγκατάσταση μιας καλλιέργειας βιολογικής τομάτας πρέπει να αποφεύγεται η γειτνίαση με καλλιέργεια πατάτας και άλλης καλλιέργειας τομάτας, να χρησιμοποιούνται ποικιλίες ή υβρίδια ανθεκτικά σε διάφορες ασθένειες και στις περιπτώσεις που γίνεται μεταφύτευση να γίνεται επιλογή των υγιών νεαρών φυτών. Σε έντονες προσβολές, τα φυτά ψεκάζονται με χαλκό ή κατάλληλα χαλκούχα σκευάσματα που επιτρέπονται στη βιολογική γεωργία. Επίσης, η χρησιμοποίηση του ανταγωνιστικού μύκητα Penicillium aurantiogriseum έχει αποδειχθεί ότι εμποδίζει την ανάπτυξη των κηλίδων του παθογόνου.

Για την αντιμετώπιση του περονοσπόρου της τομάτας απαιτείται πρόγραμμα προληπτικών επεμβάσεων, ιδιαίτερα στις περιοχές με συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξή του. Η προστασία της νεαρής βλάστησης είναι σημαντική ώστε να μην εγκατασταθεί η ασθένεια στο χωράφι.

Pythium spp

Προσβεβλημένες ντομάτες από Pythium

Το παθογόνο βρίσκεται στο έδαφος και προσβάλλει όλα τα μέρη του φυτού και προκαλεί τήξεις των νεαρών φυταρίων και σήψεις στους καρπούς και στις ρίζες. Το σημείο προσβολής έχει χρώμα αρχικά λευκοκίτρινο και τελικά καστανό. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας στα προσβεβλημένα σημεία δημιουργείται πλούσιο λευκό μυκήλιο και πάνω σε αυτό σχηματίζονται τα ζωοσπόρια, που αποτελούν τα μολύσματα που μεταφέρονται με τη βροχή, το νερό άρδευσης, τον άνθρωπο και τα εργαλεία. Βασικό προληπτικό μέτρο αποτελεί η άμεση απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών από την καλλιέργεια. Ως θεραπευτικό μέτρο αναφέρεται η εφαρμογή θειοχαλκίνης (γαλαζόπετρα) με ριζοπότισμα.

Φυτοφθόρα

Προσβολή ντομάτας από Φυτοφθόρα

Τα είδη φυτοφθόρας που προσβάλλουν την ντομάτα είναι η Phytophthora capsici, Phytophthora parasitica, Phytophthora citrophthora και Phytophthora criptogea. Οι μύκητες του γένους Phytophthora προσβάλουν τα φυτά σ’ όλα τα στάδια αναπτύξεως τους και προκαλούν τήξη των φυταρίων τους, έλκος του λαιμού (υδατώδης επιμήκης κηλίδα που σύντομα γίνεται πρασινο-καστανή ή καστανή), σηψιρριζίες, προσβολές φύλλων και σήψη καρπών. Τα παθογόνα είναι μύκητες εδάφους που επιβιώνουν στο έδαφος για πολλά χρόνια με τα ωοσπόριά τους. Μπορούν ακόμη να διαχειμάσουν σαν μικκύλιο, μέσα στους προσβεβλημένους ιστούς. Για να αναπτυχθούν και να μολύνουν έχουν ανάγκη μεγάλης εδαφικής υγρασίας. Για την πρόληψη της ασθένειας απαραίτητη είναι η αποφυγή επαφής των καρπών με το έδαφος με κατάλληλη υποστύλωση των φυτών, η αμειψισπορά τουλάχιστον 3 ετών με κολοκυνθοειδή και είδη άλλων οικογενειών, πλην των σολανωδών, ενώ για την βιολογική καταπολέμηση χρησιμοποιούνται σκευάσματα ανταγωνιστικών μυκήτων όπως τα: Bio-Fungus (Trichoderma spp.), Trichopel, Trichoject, Trichodowels και Trichoseal (T. harzianum και T. viride) και βακτηρίων, όπως το Mycostop.

Ριζοκτόνια

Προσβολή ριζικού συστήματος ντομάτας από Ριζοκτόνια

Προσβολή καρπών ντομάτας από Ριζοκτόνια

Πρόκειται για ασθένεια που οφείλεται στον μύκητα Rhizoctonia solani. Το παθογόνο προσβάλλει τα φυτά σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους και μεταδίδεται με τη βροχή, το νερό αρδεύσεως, τα καλλιεργητικά εργαλεία, το έδαφος και το πολλαπλασιαστικό υλικό. Η προσβολή του στα ανεπτυγμένα φυτά εκδηλώνεται στη βάση του στελέχους, και λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, με τη μορφή μικρών κηλίδων οι οποίες εξελίσσονται σε ελαφρά βυθισμένες ερυθρο - καστανές μέχρι καστανές νεκρωτικές περιοχές με σαφή όρια και ξηρής συστάσεως. Τα προσβεβλημένα φυτά παρουσιάζουν καχεξία, συχνά χλώρωση, καρούλιασμα φύλλων και τελικά, αν το έλκος περιβάλλει το στέλεχος, αποξηραίνονται. Στους καρπούς, που βρίσκονται κοντά ή ακουμπούν στο έδαφος, η προσβολή εκδηλώνεται με το σχηματισμό στην αρχή σκληρών κηλίδων χρώματος σκουριάς. Οι κηλίδες μεγαλώνουν, συχνά κατά συγκεντρικούς κύκλους, βαθμιαίως βυθίζονται, γίνονται καστανές, μαλακότερες και σχίζονται ακτινοειδώς στο κέντρο. Ως προληπτικοί τρόποι αντιμετώπισης προτείνονται η αποφυγή επαφής των καρπών στο έδαφος, με κατάλληλη υποστύλωση των φυτών και η μείωση της υγρασίας του σπορείου και του αγρού με αραιή φύτευση και σωστή χρήση του νερού άρδευσης (δόση, συχνότητα). Η βιολογική καταπολέμηση του μύκητα γίνεται με χρήση του ανταγωνιστή μύκητα Trichoderma harzianum.

Φελλώδης σηψιρριζία

Προσβολή ριζικού συστήματος ντομάτας από Φελλώδης σηψιρριζία

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στον μύκητα Pyrenochaeta lycopersici. Αρχικά τα φυτά παρουσιάζουν ασθενικό πράσινο χρώμα ή χλώρωση του φυλλώματος και καθυστέρηση της ανάπτυξης τους. Τα φύλλα στη συνέχεια συστρέφονται προς τα κάτω και συχνά νεκρώνονται. Στις ρίζες των φυτών παρουσιάζεται καστανός μεταχρωματισμός και σήψη και στις παλαιότερες ρίζες σχηματίζονται κηλίδες, οι οποίες εξελισσόμενες προκαλούν τη διόγκωση και αποφέλλωση των προσβεβλημένων ιστών. Τελικά οι προσβεβλημένες ρίζες σαπίζουν, το φυτό χάνει το μεγαλύτερο μέρος του ριζικού του συστήματος και γίνεται εξαιρετικά χλωρωτικό, καχεκτικό και συχνά μαραίνεται και αποξηραίνεται. Μέθοδοι αντιμετώπισης της ασθένειας περιλαμβάνουν την ηλιοαπολύμανση, το παράχωμα του λαιμού των ελαφρά μολυσμένων φυτών, για να διευκολυνθεί η ανάπτυξη νέων ριζών και την αμειψισπορά τουλάχιστον 3 ετών με κολοκυνθοειδή (πλην της αγγουριάς) και με είδη άλλων οικογενειών, πλην των σολανωδών.

Σκληροτινίαση

Προσβολή καρπών ντομάτας από Σκληροτινίαση

Προσβεβλημένο στέλεχος ντομάτας από Σκληροτινίαση

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στον μύκητα εδάφους Sclerotinia sclerotiorum. Η μόλυνση εμφανίζεται συχνά στην περιοχή του λαιμού των φυτών, ως υδατώδης μεταχρωματισμός των ιστών που σύντομα εξαπλώνεται προς το στέλεχος πάνω από την επιφάνεια του εδάφους και στη ρίζα. Τελικά η προσβεβλημένη περιοχή σχίζεται. Στα σημεία προσβολής και κάτω από συνθήκες υψηλής υγρασίας σχηματίζεται περιοχή λευκού χρώματος (μικκύλιο) με μαύρα στίγματα (σπόρια). Στους καρπούς σχηματίζονται υδατώδεις εκτεταμένες κηλίδες που σύντομα αποκτούν ανοικτό καστανό χρώμα και εμφανίζουν μαλακή υγρή σήψη. Κύριο μέτρο πρόληψης αποτελεί η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας, το βαθύ όργωμα του εδάφους, η άμεση απομάκρυνση και καταστροφή των έντονα προσβεβλημένων φυτών και η αμειψισπορά 3-4 των με σιτηρά. Η βιολογική καταπολέμηση γίνεται με χρήση ανταγωνιστικών μυκήτων (Trichoderma harzianum, T.coningii, Penicillium vermiculatum).

Σκληροτίαση

Προσβολή ριζικού τμήματος ντομάτας από Σκληροτίαση

Προσβολή ντομάτας από Σκληροτίαση

Η προσβολή της ασθένειας αυτής οφείλεται στον μύκητα Sclerotium rolfsii. Το παθογόνο αυτό εντοπίζεται στο έδαφος και προσβάλλει όλα τα μέρη του φυτού (ρίζα και υπέργειο τμήμα) και σε όλα τα στάδια ανάπτυξής του. Προκαλεί ακόμα τήξεις σπορίων και μετασυλλεκτικές σήψεις στους καρπούς. Στα σημεία προσβολής και κάτω από συνθήκες υπερβολικής υγρασίας σχηματίζεται μυκήλιο λευκού χρώματος με καστανά στίγματα (σπόρια του μύκητα). Η ασθένεια ευνοείται από συνθήκες κακής στράγγισης του εδάφους, χαμηλού pH και υψηλής θερμοκρασίας (30-35^oC). Η ασθένεια αναπτύσσεται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας του εδάφους και γι' αυτό κύριο μέτρο πρόληψης αποτελεί η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας στο έδαφος.

Αδρομυκώσεις

Προσβεβλημένα φύλλα ντομάτας από Βερτισίλλιο

Προσβεβλημένη φυτεία ντομάτας από Φουζάριο

Χαρακτηριστικό σύμπτωμα των αδρομυκώσεων είναι ένας καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων του ξύλου που εμφανίζεται σε επιμήκη ή εγκάρσια τομή του στελέχους. Ο μεταχρωματισμός αυτός είναι εμφανής στις ρίζες, αλλά μπορεί να επεκτείνεται και σ’ όλο το μήκος των στελεχών, ακόμη και μέχρι τα αγγεία των καρπών της τομάτας. Η περίσσεια αζώτου, η μικρή φωτοπερίοδος και η έλλειψη φωτισμού κάνουν τα φυτά περισσότερο ευπαθή στην προσβολή.

Βερτισίλλιο (Verticillium dahliae): Πρόκειται για παθογόνα που ζουν στο έδαφος. Τα φυτά που έχουν προσβληθεί εμφανίζουν το σύνδρομο του βραδέως μαρασμού, ενώ πολλές φορές εμφανίζεται με μορφή ημιπληγίας. Στα αρχικά στάδια η ασθένεια εκδηλώνεται με μαρασμό μεμονωμένων φυλλιδίων ή φύλλων. Στο έλασμα των κατώτερων φύλλων εμφανίζεται αρχικά χλώρωση μεταξύ των νευρώσεων και εν συνεχεία νέκρωση των χλωρωτικών ιστών, μαρασμός και πτώση φύλλων. Τα συμπτώματα αυτά εκδηλώνονται αργότερα και στα ανώτερα φύλλα. Κύριο μέτρο αντιμετώπισης είναι η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας του εδάφους και βελτίωση της στράγγισής του. Απομάκρυνση και καταστροφή των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας (τα μικροσκληρώτια του μύκητα επιβιώνουν στο έδαφος απουσία ξενιστών για περισσότερα από 10 χρόνια) και ηλιοαπολύμανση εδάφους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η βιολογική καταπολέμηση περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση διαφόρων ανταγωνιστών (βακτήρια της ριζόσφαιρας και ενδοριζόσφαιρας – του γένους Bacillus – και μύκητες – Talaromyces flavus).

Φουζάριο(Fuzarium oxysporym f. sp. lycopersici): Ο μύκητας προκαλεί προφυτρωτικές και μεταφυτρωτικές τήξεις και αδρομύκωση. Η ασθένεια εκδηλώνεται με το τυπικό σύνδρομο των αδρομυκώσεων, δηλαδή με νέκρωση των αγγείων του ξύλου στα οποία παρατηρείται καστανός μεταχρωματισμός μέχρι του ύψους του 6 - 8^ου κόμβου του φυτού και χλώρωση στα κατώτερα φύλλα που συνοδεύεται από μειωμένη σπαργή, αρχικά, και μόνιμο μαρασμό αργότερα. Ο μύκητας επιβιώνει στο έδαφος με τη μορφή χλαμυδοσπορίων. Βασικός τρόπος αποφυγής τέτοιων μολύνσεων είναι η χρησιμοποίηση μη αλατούχου νερού άρδευσης, ενώ η βιολογική του καταπολέμηση μπορεί να γίνει με μη παθογόνα στελέχη του μύκητα Fusarium oxysporum.

Φουζάριο(Fuzarium oxysporym f. sp. radicis lycopersici): Προκαλεί σήψη λαιμού και ριζών, η οποία εκδηλώνεται με απότομο μαρασμό και βαθμιαία ξήρανση των φύλλων. Στο λαιμό των αναπτυγμένων φυτών παρατηρείται μια καστανή σήψη του φλοιώδους ιστού, η οποία συνήθως γίνεται αντιληπτή μόνο μετά την αφαίρεση, με ένα μαχαίρι, του φλοιού του στελέχους. Επίσης, στην περιοχή του λαιμού παρατηρείται ένας καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων του ξύλου που προχωρεί σε απόσταση συνήθως 5 - 10cm πάνω από τη βάση του στελέχους. Στην αρχή παρατηρείται μαρασμός των φύλλων της κορυφής, και στη συνέχεια μάραμα των κατώτερων φύλλων, κιτρίνισμα που αρχίζει απ’ την κορυφή του ελάσματος και τελικά ξήρανση. Τρόποι αντιμετώπισης περιλαμβάνουν τη χλωρή λίπανση με ενσωμάτωση μαρουλιού, σπανακιού κ.ά., την αμειψισπορά (τουλάχιστον διετή), με κολοκυνθοειδή, μαρούλι και άλλα είδη εκτός σολανωδών, την αποφυγή φύτευσης σε κρύο έδαφος και άρδευσης με πολύ ψυχρό νερό, το παράχωμα του λαιμού των ελαφρά προσβεβλημένων φυτών για δημιουργία νέων ριζών και τη χρησιμοποίηση ανταγωνιστικών μυκήτων (Trichoderma harzianum, T. viride, Penicillium chrysogenum) και μη παθογόνων στελεχών του F. oxysporum, για βιολογική καταπολέμηση.

Αλτερναρίωση

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Αλτερναρίωση

Προσβολή ντομάτας από Αλτερναρίωση

Τα δύο είδη παθογόνων που ευθύνονται για την ασθένεια αυτή είναι οι Alternaria solani και Alternaria alternata. Το Alternaria solani προσβάλλει τα φυτά της ντομάτας σε όλα τα στάδια ανάπτυξής του. Αρχικά εμφανίζονται στα κατώτερα παλιά φύλλα με τη μορφή καστανού χρώματος κυκλικών ή γωνιωδών κηλίδων, που παρουσιάζουν συγκεντρικούς κύκλους. Αντίστοιχες κηλίδες και επιπλέον βυθισμένες μπορεί να εμφανιστούν σε όλα τα μέρη του φυτού, ακόμα και στους καρπούς. Στην περίπτωση του Alternaria alternata, τα συμπτώματα είναι μετασυλλεκτικά πάνω στους καρπούς. Συγκεκριμένα στην αρχή οι κηλίδες είναι υδαρείς και γκρίζου χρώματος, ενώ στη συνέχεια καστανές, ελαφρά βυθισμένες και με εξάνθηση μαυρού χρώματος. Το παθογόνο εντοπίζονται στο έδαφος, στα υπολείμματα από προηγούμενη καλλιέργεια, σε μολυσμένους σπόρους, μολυσμένα φυτάρια κατά τη φύτευση και σε ζιζάνια. Η μόλυνση ξεκινάει με σπόρια του μύκητα, που μεταφέρονται τον άνεμο, βροχή ή με τον ίδιο τον άνθρωπο. Η ασθένεια αναπτύσσεται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας του εδάφους και γι' αυτό κύριο μέτρο πρόληψης αποτελεί η αποφυγή βλάστησης των σπορίων του μύκητα. Ως προληπτικά μέτρα αναφέρονται η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (σπόρου ή νεαρά φυτάρια κατά τη φύτευση). Ακόμα η σωστή θρέψη των φυτών, συντελεί στην ανθεκτικότητα των φυτών στην προσβολή από τα παθογόνα. Η χρήση ποικιλιών ή υβριδίων ανθεκτικών στην ασθένεια και η καταστροφή υπολειμμάτων προηγούμενης καλλιέργειας φυτών ντομάτας, μελιτζάνας και πατάτας κρίνεται αναγκαία στη περίπτωση αποφυγής της προσβολής.

Βοτρύτης

Προσβολή ντομάτας από Βοτρύτη

Προσβολή φύλλου ντομάτας από Βοτρύτη

Η ασθένεια που προκαλεί ο μύκητας Botrytis cinerea είναι γνωστή ως βοτρύτιδα ή φαιά σήψη ή τεφρά σήψη και προσβάλλει λαιμούς, στελέχη, φύλλα, καρπούς, μίσχους σε φυτά κάθε ηλικίας και ευνοείται από την υψηλή υγρασία του περιβάλλοντος. Η υψηλή σχετική υγρασία κατά τη διάρκεια της νύχτας δημιουργεί μεγάλο αριθμό κονιδίων, τα οποία βλαστάνουν και προκαλούν νέες μολύνσεις. Οι ιστοί γίνονται μαλακοί, συρρικνώνονται νεκρώνονται και καλύπτονται από την γκριζοπράσινη εξάνθηση του μύκητα που αποτελείται από τους κονιδιοφόρους και τα κονίδια. Τα φυτά που έχουν μολυνθεί μαραίνονται και ξηραίνονται. Στα στελέχη δημιουργείται καστανό έλκος που αρχικά είναι μικρό και όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές γίνεται μεγάλο. Συνοδεύεται από τη χαρακτηριστική γκρίζα εξάνθηση. Στα φύλλα σχηματίζονται πρασινο-κάστανες μέχρι ανοιχτοκάστανες κηλίδες, των οποίων οι ιστοί είναι μαλακοί. Οι κηλίδες αυτές εμφανίζονται συνήθως στην περιφέρεια των φύλλων και κατά την εξέλιξη της ασθένειας νεκρώνονται, σχίζονται και στη συνέχεια τα φύλλα ξηραίνονται. Στους καρπούς της τομάτας η προσβολή μπορεί να εκδηλωθεί και με τη μορφή μικρών δακτυλιοειδών κηλίδων, διαμέτρου 3 - 8mm, υπόλευκου χρώματος με νεκρωτικό στίγμα στο κέντρο που θυμίζει νύγμα από έντομο. Τρόποι αντιμετώπισης περιλαμβάνουν τη μείωση της υγρασίας στον αγρό: με αραιή φύτευση και γραμμές φύτευσης που κατευθύνονται από βορρά προς νότο, κατάλληλο κλάδεμα, έγκαιρο ξεφύλλισμα, την ισορροπημένη λίπανση (ασβέστωση όξινων εδαφών και δημιουργία σχέσεως Ca/P≥2 στους μίσχους των φύλλων για μείωση της ευπάθειας των φυτών στο παθογόνο) και την τήρηση καλής υγιεινής στην καλλιέργεια.

Ωΐδιο

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Ωΐδιο

Η ασθένεια αυτή οφείλετα στα είδη Leveillula taurica (ατελής μορφή) και Oidiopsis taurica (τέλεια μορφή). Το παθογόνο προσβάλλει κυρίως τα ώριμα φύλλα και αναπτύσσεται περισσότερο σε ξηρές περιοχές. Πάνω στα φύλλα σχηματίζονται συνήθως κιτρινοπράσινες ή κίτρινες ακανόνιστες ή γωνιώδεις κηλίδες και κάτω από ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να σχηματιστεί υπόλευκη εξάνθηση στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Σε έντονες προσβολές οι κηλίδες αυξάνουν σε μέγεθος, συνενώνονται, και το έλασμα των φύλλων μαραίνεται και αποξηραίνεται. Το θειάφισμα των φυτών δίνει πολύ καλά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ασθένειας συτής.

Κλαδοσπορίωση

Προσβολή φύλλου ντομάτας από Κλαδοσπορίωση

Η κλαδοσπορίωση οφείλεται στα είδη Fulvia fulva και Cladosporium fulvum. Το παθογόνο προσβάλει τα φύλλα, στα οποία αρχικά παρατηρούνται κυκλικές ή ακανόνιστες κιτρινοπράσινες ή κίτρινες κηλίδες με ασαφή όρια στην πάνω επιφάνεια του ελάσματος. Στην κάτω επιφάνεια η περιοχή των κηλίδων καλύπτεται από την εξάνθηση του παθογόνου, η οποία έχει χρώμα ανοιχτοκαστανό ή ελαιοκαστανό και υφή βελούδου. Οι κηλίδες συχνά ενώνονται και καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα του ελάσματος. Με την εξέλιξη της προσβολής, τα φύλλα γίνονται κατσαρά μαραίνονται και πέφτουν. Για την αντιμετώπιση προτείνεται μείωση της υγρασίας, αποφυγή άρδευσης με καταιονισμό, αμειψισπορά με άλλα φυτά και βιολογική καταπολέμηση με χρησιμοποίηση του σκευάσματος Trichodex (Trichoderma harzianum).

Βακτηριακό έλκος

Προσβολή στελέχους ντομάτας από Βακτηριακό έλκος

Προσβολή ντομάτας από Βακτηριακό έλκος

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στο βακτήριο Clavibacter michiganensis. Η εμφάνισή του είναι σποραδική αλλά μπορεί να είναι πολύ καταστρεπτική. Όλοι οι τύποι της καλλιέργειας τομάτας είναι επιρρεπείς σε σοβαρές απώλειες. Το κύριο σύμπτωμα της ασθένειας είναι η μάρανση των φυτών. Οι ιστοί των αγγείων κηλιδώνονται από τα προσβεβλημένα στελέχη και μπορεί να εκκρίνεται κίτρινο υγρό. Η εντεριώνη επίσης αποχρωματίζεται και γίνεται αλευρώδης. Η μάρανση των φύλλων συνοδεύεται από φωτεινές ραβδώσεις που εκτείνονται από τον μίσχο κατά μήκος του στελέχους. Στους καρπούς δημιουργούνται κηλίδες με σχήμα σαν μάτι πουλιού, μεγέθους 3 - 4mm. Κύριο προληπτικό μέτρο αποτελεί απολύμανση των σπόρων με εμβάπτιση σε ζεστό νερό για 25min. Σε περίπτωση εκδήλωσης προτείνεται η ξερίζωση των προσβεβλημένων φυτών με όσο το δυνατό περισσότερο ριζικό σύστημα, άρδευση με σταγόνες και 3ετής αμειψισπορά με φυτά που δεν προσβάλλονται από την ασθένεια.

Βακτηριακή στιγμάτωση

Προσβολή φύλλου ντομάτας από Βακτηριακή στιγμάτωση

Προσβολή ντομάτας από Βακτηριακή στιγμάτωση

Αρκετά διαδεδομένη ασθένεια στην Ελλάδα, που εντοπίζεται στη ντομάτα και την πιπεριά και οφείλεται στο παθογόνο βακτήριο Pseudomonas syringae pv. capsici. Η ασθένεια προσβάλλει όλα τα μέλη του φυτού. Στα φύλλα σχηματίζονται σκουρόχρωμες γωνιώδεις κηλίδες που περιβάλλονται από κίτρινη άλω και στα στελέχη και στους μίσχους ακανόνιστες καστανές κηλίδες. Στους καρπούς σχηματίζονται μικρές κηλίδες (1-2 mm), ανυψωμένες, σκούρες καφέ έως μαύρες, μερικές φορές με σκούρο πράσινο περίγυρο. Το παθογόνο παραμένει στο έδαφος στην περιοχή του ριζικού συστήματος και εξαπλώνεται σε ιδανικές συνθήκες (25^oC, 80% σχετική υγρασία). Η άρδευση των φυτών θα πρέπει να γίνεται με σταγόνες και όχι με καταιονισμό ή με αυλάκια, για την αποφυγή διαβροχής των φυτών. Ιδιαίτερα τα ασθενικά φυτά θα πρέπει να σταματήσουν να αρδεύονται για την αποφυγή διάδοσης των παθογόνων. Στην περίπτωση εντοπισμού της ασθένειας στην καλλιέργεια θα πρέπει μετά τη τελευταία συγκομιδή των φυτών να καταστραφούν. Η 3ετής αμειψισπορά με φυτά, που δεν προσβάλλονται από την ασθένεια κρίνεται αναγκαία. Οι χρησιμοποιούμενοι σπόροι πρέπει να είναι υγιείς ή διαφορετικά να γίνεται προληπτική απολύμανση τους με εμβάπτιση των σπόρων σε ζεστό νερό (50^oC) για διάρκεια περίπου 25 λεπτών. Ακόμη θετικό θεωρείται η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας.

Βακτηριακή κηλίδωση

Προσβολή ντομάτας από Βακτηριακή κηλίδωση

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στο βακτήριο Xanthomonas campestris pv. vesicatoria. Τα συμπτώματα είναι ίδια με της βακτηριακής στιγμάτωσης, όσον αφορά τα φύλλα, τους μίσχους και τα στελέχη, ενώ διαφέρουν στις κηλίδες του καρπού. Εδώ οι κηλίδες είναι μεγαλύτερες, καφέ, τραχείς, με ανυψωμένες άκρες αλλά βυθισμένο κέντρο. Ο τρόπος αντιμετώπισης είναι ο ίδιος με τη βακτηριακή στιγμάτωση.

Βακτηριακή μάρανση

Προσβολή στελέχους ντομάτας από Βακτηριακή στιγμάτωση

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στο βακτήριο Ralstonia solanaceatum. Τα φυτά κατά τη διάρκεια της ημέρας παρουσιάζουν μάρανση, ενώ τη νύχτα επανέρχονται. Στην περιοχή του λαιμού του φυτού παρατηρείται καστανός μεταχρωματισμός στο κέντρο του βλαστού (αγγεία ξύλου). Για την αντιμετώπισή του, κυρίως πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα, όπως εκρίζωση και καταστροφή προσβεβλημένων φυτών, αποφυγή άρδευσης με αυλάκια και αμειψισπορά για 5 - 7 χρόνια.

Νέκρωση εντεριώνης

Προσβολή ντομάτας από Νέκρωση εντεριώνης

Προσβολή στελέχους ντομάτας από Νέκρωση εντεριώνης

Η ασθένεια αυτή οφείλεται στα βακτήρια Pseudomonas viridiflava, Pseudomonas corrugate, Pseudomonas cichorri, Pseudomonas fluorescens biovars και Erwinia carotovora. Το παθογόνο προσβάλλει αρχικά τα ώριμα και παλιά φύλλα, προκαλώντας ξήρανση. Η προσβολή παρατηρείται στο φυτό με την καταστροφή της κεντρικής περιοχής (εντεριώνης) του βλαστού, των μίσχων των φύλλων και των ποδίσκων των καρπών. Στη συνέχεια η εντεριώνη καταστρέφεται και οι βλαστοί, οι μίσχοι και οι ποδίσκοι εμφανίζονται κενοί εσωτερικά (κούφιοι). Για την καταπολέμηση της συγκεκριμένης ασθένειας προτείνεται περιορισμός της αζωτούχου λίπανσης, περιορισμός της υπερβολικής υγρασίας στο έδαφος και άμεση καταστροφή των μολυσμένων φυτών.

Ιός του κίτρινου καρουλίασματος των φύλλων της τομάτας

Προσβολή φύλλων και καρπών ντομάτας από TYLCV

Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας (TYLCV) είναι νανισμός των φυτών και κατσάρωμα των νεαρών φύλλων της κορυφής. Όταν τα φυτά προσβληθούν σε μεγαλύτερο στάδιο ανάπτυξης, σταματούν να μεγαλώνουν και να αναπτύσσουν καινούριους σταυρούς. Μοναδικός τρόπος μεταφοράς του ιού είναι με τον αλευρώδη του καπνού. Κύριο προληπτικό μέτρο αποτελεί η αποφυγή μόλυνσης των φυτών με χρήση διχτιού σκίασης για αποφυγή εισόδου του αλευρώδη. Ακόμα μπορεί να χρησιμοποιηθούν ανθεκτικές ποικιλίες και υβρίδια.

Ιός του κηλιδωτού μαρασμού της ντομάτας

Προσβολή ντομάτας από Ιό κηλιδωτού μαρασμού της ντομάτας

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Ιό κηλιδωτού μαρασμού της ντομάτας

Ο ιός (TSWV) αυτός εκτός από την ντομάτα, προσβάλλει τη πιπεριά, τη μελιτζάνα και τον καπνό. Η μετάδοση του ιού σε πιπεριά και ντομάτα γίνεται με τον θρίπα της Καλιφόρνιας, ενώ σε φυτά καπνού η μετάδοση της ασθένειας γίνεται με τον θρίπα του καπνού. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της συγκεκριμένης προσβολής είναι ο σχηματισμός γκρίζων κηλίδων πάνω στα φύλλα. Τα φύλλα στη συνέχεια καρουλιάζουν και νεκρώνονται. Οι καρποί από τα προσβεβλημένα φυτά παρουσιάζουν κηλίδες κατά ομόκεντρους κύκλους. Οι νέες βλαστήσεις είναι ξερές και τα φυτά παρουσιάζουν νανισμό. Εάν η προσβολή εκδηλωθεί σε νεαρά φυτά, τότε αυτά μετά από λίγες εβδομάδες καταστρέφονται. Κύρια προληπτικά μέτρα αποτελούν η καταστροφή των προσβεβλημένων φυτών και των ζιζανίων τόσο στην περιοχή του σπορείου όσο και στην καλλιέργεια. Στην περίπτωση που έχει εντοπιστεί ο ιός σε κάποια περιοχή καλό είναι να αποφεύγεται η καλλιέργεια 2-3 χρόνια. Τέλος θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την καταπολέμηση των φορέων του ιού, δηλαδή του θρίπα. Μετά το τέλος της καλλιέργειας σε περιοχές που υπάρχουν αντίστοιχα συμπτώματα προτείνεται η αγρανάπαυση του εδάφους για τουλάχιστον 1 μήνα μέχρι την επόμενη καλλιέργεια για περιορισμό του πληθυσμού των φυτών.

Ιός του θαμνώδους νανισμού της ντομάτας

Η συγκεκριμένη ίωση (ΤΒSV) δεν είναι αρκετά συνηθισμένη στην Ελλάδα, αλλά μπορεί να προσβάλλει την ντομάτα, μελιτζάνα και πιπεριά. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η νέκρωση του κορυφαίου μεριστώματος (περιορισμός της βλαστικής ανάπτυξης), ο νανισμός των φυτών και η υποβάθμιση της παραγωγής καρπών (ποσοτικά και ποιοτικά). Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται μέσω άλλων μολυσμένων φυτών (με το χυμό των φυτών) ή ακόμα και με μολυσμένο σπόρο. Ο συγκεκριμένος ιός παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην υψηλή θερμοκρασία και επιβιώνει πάνω στα φυτικά υπολείμματα και στο έδαφος για 5-7 μήνες μέχρι να προσβάλλει την επόμενη καλλιέργεια. Κύρια προληπτικά μέτρα αποτελούν η χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου, εφαρμογή αμειψισποράς στην καλλιέργεια ντομάτας, μελιτζάνας και πιπεριάς (τουλάχιστον 1 χρόνο) και άμεση καταστροφή προσβεβημένων φυτών.

Ιός του μωσαϊκού του καπνού

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Ιό του μωσαϊκού του καπνού

Προσβολή καρπών ντομάτας από Ιό του μωσαϊκού του καπνού

Η συγκεκριμένη ίωση (TMV) είναι αρκετά διαδεδομένη στην Ελλάδα και προσβάλλει όλα τα σολανώδη λαχανικά με εξαίρεση τη μελιτζάνα η οποία παρουσιάζει ανθεκτικότητα μεγάλη. Έχουν εντοπιστεί διάφορες φυλές του παθογόνου με διαφορετική εμφάνιση συμπτωμάτων πάνω στα φυτά και διαφορετικούς ξενιστές. Μία φυλή του ιού προκαλεί χλώρωση των νεύρων των φύλλων, μείωση της βλαστικής ανάπτυξης του φυτού και παραμόρφωση των φύλλων (καρούλισμα, κατσάρωμα και νημάτωση). Άλλη φυλή πάλι προκαλεί βυθισμένες νεκρώσεις στα νεύρα, τους βλαστούς και τους μίσχους των φύλλων και νεκρωτικές κηλίδες σε φύλλα και καρπούς. Τέλος, παρουσιάζονται και συμπτώματα ποικιλόχρωσης στα φύλλα, νανισμού των φυτών και μεγάλες κυκλικές νεκρωτικές κηλίδες στους καρπούς. Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται με τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια των καλλιεργητικών φροντίδων της καλλιέργειας, με μολυσμένο σπόρο, με επαφή μολυσμένων φυτών καλλιέργειας ή ζιζανίων - ξενιστών σε υγιή φυτά. Κύρια προληπτικά μέτρα αποτελούν η χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου, εφαρμογή αμειψισποράς στην καλλιέργεια ντομάτας, μελιτζάνας, πιπεριάς, πατάτας και καπνού, άμεση καταστροφή προσβεβλημένων φυτών ή άλλων ζιζανίων - ξενιστών του ιού, απολύμανση του εδάφους με ατμό και προσοχή κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των καλλιεγητικών φροντίδων των φυτών.

Ιός του μωσαϊκού της αγγουριάς

Προσβολή καρπών ντομάτας από Ιό του μωσαϊκού της αγγουριάς

Προσβολή φύλλου ντομάτας από Ιό του μωσαϊκού της αγγουριάς

Η ίωση (CMV) αυτή είναι αρκετά διαδεδομένη στην Ελλάδα. Τα φυτά που έχουν προσβληθεί νωρίς είναι κίτρινα, θαμνώδη, έχει ανακοπεί η ανάπτυξή τους και εμφανίζουν κηλίδες στα φύλλα. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι νημάτωση (περιορισμός των ελασμάτων των φύλλων κατά μήκος του κεντρικού νεύρου μόνο) το οποίο αποκαλείται «κορδόνι παπουτσιού». Τα πολύ προσβεβλημένα φυτά έχουν λίγους μικρούς καρπούς με καθυστερημένη ωρίμανση. Για την αντιμετώπισή του χρήσιμα είναι μόνο τα προληπτικά μέτρα. Απαραίτητη είναι η μείωση των αφίδων, μείωση των ζιζανίων τα οποία αποτελούν εστία εξάπλωσης του ιού, απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών, απομόνωση της καλλιέργειας ντομάτας αγρού από τις γειτονικές καλλιέργειες χρησιμοποιώντας για φράχτη καλλιέργειες ψηλές και ανθεκτικές όπως το καλαμπόκι.

Ιός του μωσαϊκού της ντομάτας

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Ιό του μωσαϊκού της ντομάτας

Το πιο κοινό σύμπτωμα της ίωσης αυτής (ΤοΜV) είναι διάστικτες περιοχές στα φύλλα χρώματος ανοιχτού έως σκούρου πράσινου. Τα φυτά που προσβάλλονται νωρίς έχουν καθυστερημένη ανάπτυξη και είναι χλωρωτικά. Μπορεί επίσης να συμβεί κατσάρωμα των φύλλων και παραμόρφωση καθώς επίσης και ραβδώσεις στο μίσχο. Στους καρπούς μπορεί να εμφανιστεί μωσαϊκό και παραμορφώσεις, το εσωτερικό σύμπτωμα είναι καφέτιασμα των αγγείων. Στα φυτά που προσβάλλονται νωρίς, τα άνθη είναι στείρα και έτσι σε μεταγενέστερο στάδιο προσβολής δεν φέρουν καρπούς. Ο έλεγχος του ιού μπορεί να γίνει με αμειψισπορά, απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών, και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

Ιός του ίκτερου των νεύρων της ντομάτας

Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της προσβολής των φυτών από τον ιό (ΤVYV) είναι ο σχηματισμός κυκλικών, κίτρινων κηλίδων επάνω στους καρπούς, οι οποίες εμφανίζονται ελαφρώς βυθισμένες με περικάρπιο σπογγώδους υφής. Παρουσιάζεται επίσης και κιτρίνισμα ή ξήρανση των φύλλων. Για την πρόληψη, αποφεύγεται η επαφή των καλλιεργειών με μολυσμένα φυτά.

Ιός Υ της πατάτας

Προσβολή φύλλων ντομάτας από Ιό Υ της πατάτας

Ο ιός PVY εμφανίζεται πολύ συχνά στις ντομάτες, ειδικά σε περιοχές όπου καλλιεργείται πατάτα. Τα κοινά στελέχη του ιού προκαλούν μωσαϊκό και στίγματα στα φύλλα. Τα νεκρωτικά στελέχη προκαλούν νεκρώσεις των ιστών κατά μήκος των νεύρων των φύλλων (οι οποίες φαίνονται καλύτερα στην κάτω πλευρά του φύλλου) και συνεπώς νέκρωση σε όλο το φύλλο. Ο ιός μεταδίδεται από διάφορα είδη αφίδων. Ως μέτρα αντιμετώπισης είναι τα προληπτικά μέτρα, όπως μείωση των αφίδων κατά την διάρκεια της ανάπτυξης των μεταφυτευμένων φυτών και απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών.