Στοιχεία εκτροφής όνου

Εισαγωγή-Ιστορικά στοιχεία

Τα γαϊδούρια χρησιμοποιούνται ως ζώα φορτίου, έλξης και ιππασίας. Τα τελευταία όμως χρόνια εκτρέφονται και για γαλακτοπαραγωγή, ενώ το κρέας τους κατατάσσεται στα πλέον ποιοτικά

Ο γάιδαρος ή το γαϊδούρι ή ο όνος (στα αρχαία), είναι είδος συγγενικό με το άλογο και τη ζέβρα. Ανήκει στο γένος Equus της οικογένειας των ιππιδών, της υπόταξης των ιππομόρφων, τάξης περισσοδακτύλων, ομοταξίας θηλαστικών και θεωρείται ότι προέρχεται από το άγριο αφρικάνικο είδος Equus asinus το οποίο υπολογίζεται ότι εξημερώθηκε κατά το 4000 π.Χ, από τους Αιγύπτιους. Χρησιμοποιούνται ως ζώα φορτίου, έλξης και ιππασίας. Τα τελευταία όμως χρόνια εκτρέφεται και για γαλακτοπαραγωγή, ενώ το κρέας του κατατάσσεται στα πλέον ποιοτικά. Αναφέρονται ενδεικτικά το όνομα του είδους σε ορισμένες γλώσσες: όνος (ελληνικά), donkey (αγγλικά), ane (γαλλικά), asino (ιταλικά), ezel (ολλανδικά), asnο (ισπανικά), asinus (λατινικά).

Λόγοι επιλογής-Πλεονεκτήματα έναντι του ίππου

Ο όνος σε σύγκριση με το άλογο έχει πολύ μεγάλη αντοχή (φορτίου και έλξης) στην κοπιώδη εργασία, στον καύσωνα, στις ασθένειες (ειδικά σε παθήσεις των κάτω άκρων), στην πείνα και τη δίψα. Είναι εξαιρετικά λιτοδίαιτος, πολύ υπομονετικός και μακροβιότερος του αλόγου (ζει πάνω από 40 χρόνια-Αγγλία). Σε αντίθεση με τον ίππο, ο όνος μειονεκτεί στην ταχύτητα και στο σωματικό μέγεθος.

Φυλές-Σωματομετρήσεις-Χαρακτηριστικά

Υπάρχουν αρκετές φυλές όνων κυρίως σε Ασία και Αφρική. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω: Equus asinus - αφρικάνικο άγριο είδος. Εξημερώθηκε πρώτο (4000 π.Χ): φέρει καστανόφαιο χρωματισμό, ύψος ακρωμίου 125cm και βάρος 250 kg. Equus onager - περσικός άγριος γάϊδαρος ή όναγρος: φέρει καστανόξανθο τρίχωμα, ενώ τα ύψος του ακρωμίου δεν ξεπερνά το 120 cm και το συνολικό βάρος τα 180 kg. Equus hemionus – άγριο είδος διαδεδομένο στην Ασία. Μοιάζει σωματικά με τον E. Onager φέρει καστανέρυθρο τρίχωμα. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στην Μογγολία. Equus kiang - ζει σε μεγάλα υψόμετρα (ιδιαίτερα στο Θιβέτ). Είναι άγριο και μεγαλόσωμο (ύψος ακρωμίου 140 cm). Μοιάζει πολύ με το άλογο. Φυλή Καταλονίας – συναντάται στην Ισπανία. Φυλή Πουασί – συναντάται στην Γαλλία. Αρκαδικός όνος - συναντάται στην Πελοπόννησο και αποτελεί μοναδική ελληνική φυλή (42% του ελληνικού πληθυσμού όνων). Φυλή Τουρκίας. Μεσογειακή μικρόσωμη φυλή (μινιατούρα) - έχουν ύψος μέχρι 90 cm.

Στοιχεία αναπαραγωγής

Ο όνος αναπαράγεται κανονικά (εγγενώς) με άτομα του ίδιου είδους αλλά και με τον ίππο

Ο όνος αναπαράγεται κανονικά (εγγενώς) με άτομα του ίδιου είδους αλλά και με τον ίππο. Συγκεκριμένα η διασταύρωση αρσενικού όνου με φοράδα δίνει τον ημίονο ή μουλάρι, ενώ η διασταύρωση αρσενικού αλόγου με θηλυκό όνο δίνει το γαιδουρομούλαρο. Και στις δύο περιπτώσεις οι απόγονοι είναι στείροι λόγω περιττού αριθμού χρωμοσωμάτων. Η κύηση διαρκεί 12 μήνες.

Διατροφή

Ο όνος είναι ολιγαρκές ζώο, καλά προσαρμοσμένο σε κλίμα όπως το μεσογειακό (ξηρό και θερμό). Η φυσική του διατροφή περιλαμβάνει φυτά κάθε είδους, ενώ αν του χορηγηθεί τεχνητό σιτηρέσιο θα πρέπει να τηρούνται οι κανόνες που ισχύουν και για τους ίππους. Δηλαδή η σωστή αναλογία φυτικών ινών προς την συνολική ποσότητα σιτηρεσίου. Αυτό θα πρέπει να συμβαίνει για να αποφεύγονται μεταβολικές ασθένειες. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η βόσκηση ορισμένων δηλητηριωδών φυτών όπως:

• η αλογοουρά (γένους equisetum),
• η φτέρη (pteridium aquilinum),
• το ροδόδεντρο,
• κώνειο,
• taxus baccata (δέντρο).

Παρά την ολιγάρκειά του ο όνος όσον αφορά στη διατροφή του, είναι απαιτητικός στο νερό, το οποίο πρέπει να είναι καθαρό, για να το πιει. Αρνείται συνήθως να πιει νερό και ακόμη μερικές φορές, όταν έχουν πιει από το ίδιο δοχείο άλλα ζώα ή ακόμη και όνοι.

Ασθένειες

Κτηνιατρικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται συχνά στους όνους. Ειδικά κάθε μήνα να ελέγχεται το βάρος του ζώου και να γίνεται ακρόαση της καρδιάς

Κτηνιατρικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται συχνά. Ειδικά κάθε μήνα να ελέγχεται το βάρος του ζώου και να γίνεται ακρόαση της καρδιάς. Ο έλεγχος των δοντιών συνιστάται κάθε 6 μήνες. Τέλος πρέπει να τηρείται το εκάστοτε εμβολιακό σχήμα και ειδικά για τον τέτανο, όπως και αντιπαρασιτική θεραπεία (ειδικά για τα γηραιότερα). Ο όνος είναι επιρρεπής σε ασθένειες που προσβάλλουν τους ίππους και τα πόνυ, με ίδια ή παρόμοια συμπτώματα. Ειδικά: Ασθένειες αναπνευστικού συστήματος–προέρχονται από μικροβιακά αίτια (ιούς παράσιτα, βακτήρια), αλλεργιογόνα (γύρη, σκόνη, μύκητες) και από ανατομικά προβλήματα αναπνευστικού συστήματος (κυρίως στην τραχεία) και εκδηλώνεται περισσότερο στα γέρικα γαϊδούρια. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται με ταχύπνοια, βήχα κατά την διάρκεια και το τέλος της σωματικής άσκησης, ερεθισμένους αδένες και ασυνήθιστους ήχους κατά την αναπνοή.

Όγκοι-Καρκίνος του δέρματος (sarcoid)-τα αίτια δεν είναι γνωστά, πιθανολογείται το γενετικό υλικό και κάποιοι ιοί. Η ασθένεια εκδηλώνεται κυρίως στο κεφάλι(51%). Η θεραπεία είναι δύσκολη και πραγματοποιείται μόνο από κτηνιάτρους, με χειρουργική μέθοδο ή άλλες (ειδικές αλοιφές, ακτινοβολία). Ασθένειες τον άκρων-η μη περιποίηση των άκρων (ποδοκομία) οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις. Θα πρέπει να κόβονται οι οπλές των ποδιών, από εκπαιδευμένους ποδοκόμους. Αυτή η διαδικασία είναι περισσότερο απαραίτητη σε ζώα που δεν κινούνται αρκετά, με αποτέλεσμα οι οπλές να μην τρίβονται με φυσιολογικό τρόπο. Οι απεριποίητες οπλές (συχνά με τραύματα) είναι οδηγούν σε δευτερεύουσες επιπλοκές λόγο επιμόλυνσης από παθογόνα. Μεταβολικές ασθένειες-κυρίως η απόκλιση από την ενδεικτική διατροφή για φυτοφάγα μονογαστρικά οδηγεί σε τυμπανισμούς, κετοναιμίες κ.λπ. Στην διατροφή με τεχνητό σιτηρέσιο θα πρέπει να υπολογίζεται σωστά το ποσό των φυτικών ινών (από χονδροειδείς ζωοτροφές) επί του συνολικού σιτηρεσίου. Επίσης σε περιπτώσεις ασιτίας ο οργανισμός προσπαθεί να καταβολίσει λίπος προκειμένου να χρησιμοποιήσει ενέργεια. Αυτή η δυσλειτουργία καλείται υπερλιπιδαιμία.

Πολλές φορές οι μεταβολικές ασθένειες εκδηλώνονται με κολικούς. Η κλινική εικόνα του ζώου είναι: Ταχύπνοια-Ανορεξία-Κύλιση στο έδαφος-Εφίδρωση.

Χρήσεις

Ο όνος χρησιμοποιήθηκε ανέκαθεν σαν μεταφορικό μέσο (πιο ανθεκτικό σε δύσβατες περιοχές από το άλογο) λόγω ανθεκτικότερων κάτω άκρων-σταθερότερο βάδισμα.

• Σαν μέσω έλξης όταν απουσίαζε το άλογο.
• Σαν πηγή κρέατος σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές (Αφρική).
• Σαν πηγή γάλακτος. Σημειώνεται πως το γάλα του όνου είναι πολύ θρεπτικό και θεωρείται πως έχει θετικές επιδράσεις στην καταπολέμηση ορισμένων ασθενειών, όπως η φυματίωση. Επίσης το γάλα χρησιμοποιείται στην βιομηχανία των καλλυντικών.
• Σε αγροτουριστικές επιχειρήσεις, σαν μεταφορικό μέσο (ορισμένα ελληνικά νησιά), ή στην εκμάθηση ιππασίας σε μικρά παιδιά και άτομα με κινητικά προβλήματα.

Προοπτικές

Σήμερα υπάρχει η τάση εκμετάλλευσης των όνων για το γάλα

Τα τελευταία χρόνια και ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες υπάρχει κίνδυνος εξαφάνισης φυλών όνων. Ειδικά στην Ελλάδα ο συνολικός πληθυσμός των όνων και ημιόνων μειώθηκε από 500.000 το 1950 στις 18.000 σήμερα. Σήμερα υπάρχει η τάση εκμετάλλευσης των όνων για το γάλα. Αυτό ενισχύεται λόγο των υψηλών τιμών (μέχρι 100 €/lt. πωλείται στο Βέλγιο). Ο όνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ζώο συντροφιάς σε αγροτουριστικές επιχειρήσεις.