Εχθροί ηλίανθου
Περιεχόμενα
Σκόρος
Ο σκόρος του ηλιάνθου (Homoeosoma electellum) είναι το πιο διαδεδομένο και καταστροφικό έντομο του ηλιάνθου στον κόσμο, ειδικά στη Βόρεια Αμερική. Συνήθως βρίσκεται σε όλες τις περιοχές όπου αναπτύσσεται είτε ο καλλιεργούμενος είτε ο άγριος ηλίανθος. Το όριο εντοπισμού του σκόρου είναι ένας ένας ή δύο δύο ανά πέντε φυτά ηλιάνθου όταν το φυτό αρχίζει να ανθίζει ή εντός επτά ημερών από την πρώτη εμφάνιση των ενηλίκων σκόρων. Οι αγροί που βρίσκονται σε στάδιο ανθοφορίας ή θα βρεθούν σε μία ή δύο εβδομάδες ή παραπάνω μετά την πρώτη εμφάνιση των ενήλικων σκόρων, έχουν μικρή πιθανότητα εκτεταμένης ζημιάς παρά την παρουσία σκόρων σε οριακούς αριθμούς.
Οι νεαρές κάμπιες του εντόμου τρέφονται κυρίως με τα ανθήλια και τη γύρη. Οι πιο ηλικιωμένες κάμπιες σκάβουν σήραγγες μέσα στους ανώριμους σπόρους και σε άλλα μέρη της κεφαλής. Μία μόνη κάμπια μπορεί να τρέφεται από 3-12 σπόρους και να σκάβει σήραγγες και στους σπόρους και στους ιστούς της κεφαλής. Οι κάμπιες υφαίνουν μεταξωτές κλωστές που δένονται με τα ανθήλια σε μαρασμό και δίνουν στην κεφαλή εμφάνιση ευτελή. Οι σοβαρές μολύνσεις από τις κάμπιες μπορούν να προκαλέσουν απώλειες σε ύψος 30-60 %, και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να καταστραφεί ολόκληρη η κεφαλή.
Tο ενήλικο είναι λαμπερό γκρίζο με μήκος μέχρι 9mm και άνοιγμα φτερών περίπου 19mm. Τα πίσω φτερά δεν έχουν στίγματα, τα μπροστινά όμως έχουν μικρά, σκούρα, δισκοειδή στίγματα κοντά στο κέντρο κάθε φτερού και 2-3 κοντά στις άκρες. Όταν αναπαύονται, τα φτερά παραμένουν σφιχτά κολλημένα στο σώμα δίνοντας στο σκόρο σχήμα τσιγάρου. Η κάμπια έχει ανοιχτόχρωμες ή σκουρόχρωμες ρίγες σε ένα σώμα ανοιχτοκάστανο Στην ωριμότητα η κάμπια έχει μήκος 19mm. Τα αυγά είναι κατάλευκα, ελλειπτικά, με λεπτό δίχτυ, μήκος 0.63-0.80mm και διάμετρο 0.23-0.27mm.
Ο βασικός κύκλος ζωής του σκόρου του ηλιάνθου είναι ο ακόλουθος: τα αυγά εκκολάπτονται εντός 3-5 ημερών, ενώ η κάμπια μετέρχεται 4-5 ενδιάμεσες φάσεις εκ των οποίων η πρώτη διαρκεί 4 ημέρες, η δεύτερη 3-5 ημέρες, η τρίτη 5 ημέρες, η τέταρτη 1-3 ημέρες και η πέμπτη 10-12 ημέρες. Η χρυσαλλίδα παραμένει στο κουκούλι στο έδαφος για 6-7 ημέρες και το ενήλικο έντομο ζει 2 εβδομάδες.
Οι σκόροι έλκονται πολύ από τον ηλίανθο που αρχίζει να ανθίζει. Μέχρι 30 αυγά τη μέρα εναποτίθενται από κάθε θηλυκό στην επιφάνεια της ανοιχτής κεφαλής του ηλίανθου. Τα αυγά εκκολάπτονται μέσα σε 43- 72 ώρες και οι νεοεμφανιζόμενες κάμπιες τρέφονται με τη γύρη και τα ανθήλια. Οι κάμπιες αρχίζουν να κάνουν σήραγγες μέσα στους σπόρους μέχρι να φθάσουν στο τρίτο αναπτυξιακό τους στάδιο. Συνεχίζουν να κάνουν σήραγγες μέχρι να αναπτυχθούν πλήρως. Η ανάπτυξη της κάμπιας από την εκκόλαψη μέχρι την πλήρη ωρίμανση διαρκεί 15-19 ημέρες.
Χρήση ανθεκτικών υβριδίων ηλιάνθου και καλή καλλιεργητική αντιμετώπιση (η έγκαιρη φύτευση ηλιάνθου σημαίνει λιγότερες μολύνσεις από το σκόρο του ηλιάνθου). Για την αντιμετώπιση του εντόμου υπάρχουν αρκετά εντομοκτόνα με carbaryl, carbofuran, chlorpyrifos, methyl parathion and methidathion ως ενεργά συστατικά.
Τιπούλα
Η τιπούλα (Tipula paludosa) αποτελεί ενάν από τους πιο συνηθισμένους εχθρούς του ηλίανθου. Τα ενήλικα εμφανίζονται συνήθως το Σεπτέμβριο. Στο στάδιο της προνύμφης το Tipula paludosa μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ζημιά στις ρίζες και των άλλων φυτών.
Τα νεαρά φυτά μπορεί να προσβληθούν πάνω και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους με αποτέλεσμα να εμφανίζουν πολλά διαφορετικά συμπτώματα. Τα φύλλα γίνονται μικρά και δείχνουν εξασθενημένα και η βάση του βλαστού είναι τραυματισμένη προκαλώντας κιτρίνισμα ή και θάνατο του φυτού. Τα εναέρια τμήματα του φυτού καταστρέφονται μόλις φτάσουν σε ύψος 1-2cm. Η υποψία της προσβολής από το Tipula paludosa επιβεβαιώνεται εύκολα με την παρουσία των προνυμφών δίπλα στο προσβεβλημένο φυτό. Τα ενήλικα του Tipula paludosa είναι μεγάλα σε μέγεθος, το σώμα τους είναι λεπτό και έχει χρώμα γκρι καφέ. Τα πόδια τους είναι μεγάλα σε μέγεθος και οι κεραίες τους έχουν πολλούς συνδέσμους. Τα ενήλικα του Tipula paludosa είναι μεγάλα σε μέγεθος, το σώμα τους είναι λεπτό και έχει χρώμα γκρι καφέ. Τα πόδια τους είναι μεγάλα σε μέγεθος και οι κεραίες τους έχουν πολλούς συνδέσμους. Τα ενήλικα έντομα εμφανίζονται να πετάνε συνήθως μεταξύ του Ιουλίου και νωρίς το Σεπτέμβριο. Τα θηλυκά δεν απομακρύνονται από τη περιοχή που γεννήθηκαν και γεννούν τα αυγά τους σε οπές στο έδαφος. Μέσα σε 2-3 εβδομάδες τα αυγά εκκολάπτονται και οι άποδες προνύμφες κάνουν την εμφάνιση τους.
Οι ενήλικες μύγες συνήθως πετούν μεταξύ τελών Ιουλίου και αρχών Σεπτεμβρίου. Επειδή τα θηλυκά αυτού του είδους δεν σκορπίζονται μακριά από τον τόπο όπου εμφανίζονται, τα αυγά εναποτίθενται όλα μαζί στην επιφάνεια του εδάφους ανάμεσα στα χόρτα, κυρίως στο γρασίδι. Μέσα σε 2-3 εβδομάδες τα αυγά εκκολάπτονται και προβάλλουν μικρά δερμάτινα σακάκια χωρίς πόδια. Αυτές οι κάμπιες αναπτύσσονται αργά αλλά παραμένουν δραστήριες στη διάρκεια των περιόδων που ο καιρός είναι μαλακός το φθινόπωρο και το χειμώνα, τρώγοντας από τη βάση του κοτσανιού και τις ρίζες. Από την αρχή της άνοιξης και μετά, μεγαλώνουν ταχύτερα και αρχίζουν να τρέφονται με τα εξωτερικά μέρη του φυτού. Στα τέλη του Μάη ή τον Ιούνιο, τα «δερμάτινα σακάκια» αναπτύσσονται πλήρως σε μέγεθος. Οι καμπιες τότε παύουν να τρέφονται για λίγο μέχρι το στάδιο του κουκουλιού, οπότε δεν τρέφονται καθόλου. Το κουκούλι μένει στο έδαφος και τα έντομα μετακινούνται προς την επιφάνεια λίγο πριν την ενηλικίωση.
Η κατάλληλη αντιμετώπιση επιτυγχάνεται εύκολα με εντομοκτόνα, που ελάχιστα επηρεάζουν άλλους οργανισμούς. Τα εντομοκτόνα με δραστικά συστατικά το chlorpyrifos και το brodifacoum συνιστώνται για την αντιμετώπιση της μύγας.
Μελίγκρα
Οι μελίγκρες προσβάλλουν την καλλιέργεια του ηλίανθου και ιδιαίτερα τα είδη Brachycaudus helichrysi και Aphis fabae. Οι ψείρες εμφανίζονται σε τυλιγμένα φύλλα του ηλίανθου και μετά κινούνται στις κεφαλές των ανθέων για να σχηματίσουν ανάμεσα στους σπόρους πυκνές αποικίες. Αυτά τα είδη μπορούν να μεταφέρουν πολλούς ιούς. Αυτές οι ψείρες προκαλούν στα φύλλα περιτύλιξη μέχρι το κεντρικό νεύρο, κι έτσι τα καταστρέφουν την εποχή της γοργής ανάπτυξης, πριν δηλαδή ακόμα ενεργοποιηθούν οι φυσικοί εχθροί.
Τα άπτερα ενήλικα του Brachycaudus helichrysi έχουν μήκος 1,4-2mm, σχήμα ωοειδές και χρώμα πράσινο έως κίτρινο ή καφέ. Οι άκρες των ποδιών τους είναι μαύρες, οι κεραίες κοντές, όσο το μισό τους σώμα. Η ουρά είναι κοντή και αμβλεία. Το έντομο έχει φτερά, μήκος 1,1–2,2mm, σκούρες κεραίες και πόδια. Το κεφάλι και ο θώρακας είναι σκούρα καφέ. Το υπογάστριο φέρει μια μεγάλη, ακανόνιστη κηλίδα. Η άπτερη Aphis fabae είναι σκουρα λαδί μέχρι μαύρη με σκούρο κεφάλι, κεραίες και cornicles, με μήκος 2-2,6mm. Τα μπροστινά της πόδια είναι υπανάπτυκτα. Οι Alates είναι μακρύτερες με λαμπερό μαύρο κεφάλι και θώρακα, και οι κεραίες έχουν μήκος λιγότερο από τα 2/3 του σώματος. Οι νύμφες της ψείρας του φασολιού είναι πράσινες και στο τελευταίο στάδιο εξέλιξης τους έχουν 5-7 ζεύγη λευκών κηλίδων στο πίσω μέρος του υπογαστρίου.
Το εντομοκτόνο σαπούνι ή το υπερλεπτό φυτοκομικό έλαιο, που είναι μεταξύ των συστατικών που συνιστώνται για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου εντόμου, μπορούν να εφαρμοστούν στο φύλλωμα.
Κάμπιες
Οι κάμπιες είναι περισσότερο ολέθριες για τον ηλίανθο όταν αυτός καλλιεργείται σε καλαμιές σταριού. Οι κάμπιες θρέφονται με τους σπόρους που έχουν βλαστήσει ή τα νεαρά φυντάνια. Τρέφονται με το μίσχο μεταξύ σπόρου και γραμμής εδάφους. Θρυμματίζουν τους μίσχους, αλλά σπάνια προκαλούν το κόψιμό τους. Τα κεντρικά φύλλα πέφτουν, αλλά τα εξωτερικά φύλλα του φυτού παραμένουν για κάποιο χρονικό διάστημα πράσινα. Τα προσβεβλημένα φυτά σύντομα μαραίνονται και καταστρέφονται.
Οι ενήλικες κάμπιες που κοινώς ονομάζονται «σκαθάρια elateridae» είναι λεπτά, μαύρα σκαθάρια, με μήκος 8-12mm. Έχουν προεξοχές προς τα πίσω, κοντά στο μέσο του σώματός τους. Τα αυγά της κάμπιας είναι ιδιαιτέρως μικροσκοπικά, ωοειδή και λευκά-μαργαριταρένια. Αν και οι νεαρές κάμπιες είναι λευκές, αλλάζουν σε φωτεινό κίτρινο ή σκούρο καφέ χρώμα καθώς μεγαλώνουν. Οι κάμπιες είναι λεπτές, αρθρωτές, και συνήθως με σκληρό σώμα. Έχουν τρία ζεύγη ποδιών πίσω από το κεφάλι. Το τελευταίο τμήμα του υπογαστρίου είναι επίπεδο με μια εγκοπή σαν κλειδαρότρυπα. Οι πλήρως ανεπτυγμένες κάμπιες φτάνουν σε μήκος τα 1-4cm. Τα λευκά, λεπτοκαμωμένα κουκούλια σχηματίζονται μέσα στο έδαφος.
Το έντομο περνά το χειμώνα κυρίως σε στάδιο κάμπιας και ενηλίκου. Την άνοιξη το ενήλικο δραστηριοποιείται όταν η ατμοσφαιρική θερμοκρασία είναι άνω των 10oC και αρχίζει να ζευγαρώνει. Τα θηλυκά ύστερα ψάχνουν χώρους για να εναποθέσουν τα αυγά τους. Κάθε θηλυκό σκαθάρι θα εναποθέσει 200-1400 αυγά σε χώμα όπου υπάρχει σχισμή ή είναι χαλαρό. Ανάλογα με την υγρασία, τη θερμοκρασία και τη σταθερότητα του εδάφους, τα αυγά εναποτίθενται οπουδήποτε, από ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, μέχρι και 15cm βαθύτερα. Οι νεαρές κάμπιες εκκολάπτονται ύστερα από 3-7 εβδομάδες. Το στάδιο κάμπιας διαρκεί από 4-11 έτη. Διαχειμάζουν σε βάθος 5-25cm εντός του εδάφους. Οι γηραιότερες κάμπιες βρίσκονται συχνά να τρέφονται σε βάθος 15cm μεσα στο έδαφος. Όταν αναπτυχθούν πλήρως, οι κάμπιες υφαίνουν κουκούλι σε βάθος 5-10cm. Στο κουκούλι μένουν λιγότερο από ένα μήνα. Όμως οι ενήλικες δεν εμφανίζονται πριν την επόμενη άνοιξη.
Η μόλυνση στο σπόρο μπορεί να προληφθεί με απολύμανση των σπόρων με χρήση του Lindane ή άλλων μυκητοκτόνων (carbendazim, carboxin, diniconazol, miclobutanil, prochloraz, tebuconazol, thiophanate methyl, thiram, triadimenol). Η χημική απολύμανση του σπόρου είναι η σημαντικότερη μέθοδος, αποτελεσματική, οικονομική και σχεδόν αβλαβής για την αντιμετώπιση της κάμπιας σε διάφορες υπαίθριες καλλιέργειες καθώς επίσης και για την πρόληψη των ασθενειών που διαδίδονται από σπόρους και χώμα μόνο στο σιτάρι και το κριθάρι. Η επαναφύτευση και η εφαρμογή εντομοκτόνου στα μέσα της περιόδου συνιστούν την καλύτερη αντιμετώπιση.
Lygus
Ο ηλίανθος είναι ευπαθής στις ζημιές από το Lygus rugulipennis από την ανθοφορία μέχρι να σκληρύνει ο σπόρος. Το Lygus απομυζά τους σπόρους του ηλίανθου και προκαλεί κηλίδες καφέ ή μαύρες στους ιστούς απ’ όπου θρέφεται. Το Lygus rugulipennis είναι αξιοπρόσεκτο για το ότι προσβάλλει τη σποροπαραγωγή. Η προτίμησή του για διατροφή είναι ο μεριστωματικός ιστός, οι εμβρυϊκοί ιστοί ή τα νέα φυτώρια κάθε είδους. Το Lygus εισάγει την προβοσκίδα του στον ξενιστή και αρχίζει μια «προ-χωνευτική άντληση» για να χύσει το σάλιο και να αρχίσει τη χώνευση, ύστερα το υγρό προχωρεί στο στομάχι. Έτσι ξεκινά η βλάβη. Το σάλιο είναι τοξικό για τους φυτικούς ιστούς, καθιστώντας τα υγρά του φυτού σε εύπεπτο υλικό.
Στον ενδιάμεσο χρόνο, για να ελαχιστοποιηθεί η ζημια που οδηγεί σε υποβάθμιση της ποιότητας, συνιστάται μια γενική αντιμετώπιση της προστασίας του ηλιάνθου από το Lygus και άλλα έντομα που τρέφονται με σπόρους. Υπάρχουν αρκετά εντομοκτόνα στα οποία αναγράφεται ότι προορίζονται για την καταπολέμηση των εντόμων που τρέφονται με κεφαλές ηλιάνθου. Απ’ αυτά, τα οργανοφωσφορικά άλατα και pyrethroid όντως αντιμετωπίζουν το Lygus.
