Το μετάξι
Η ιστορία του μεταξιού
Η ιστορία του μεταξιού χάνεται στα βάθη των αιώνων και είναι συνυφασμένη με κινέζικες ιστορίες και μύθους. Σύμφωνα με τον μύθο την τέχνη της εκτροφής του μεταξοσκώληκα ανακάλυψε συμπτωματικά η αυτοκράτειρα Σι-Λινγκ-Τσι το 2690 πΧ.
Από τότε άρχισε η ανάπτυξη της μεταξουργίας στην Κίνα. Τέχνη που έμεινε μυστική για 20 περίπου αιώνες. Η εξαγωγή των αυγών του μεταξοσκώληκα απαγορευόταν αυστηρά. Οποιοσδήποτε αποκάλυπτε τα μυστικά της σηροτροφίας αντιμετώπιζε την ποινή του θανάτου. Επιτρεπόταν μόνο η εξαγωγή κατεργασμένων νημάτων και υφασμάτων. Η Ιαπωνία, οι Ινδίες και η Περσία ήταν κέντρα εμπορίας του εξαγόμενου μεταξιού.
Τι είναι το μετάξι
Το μετάξι είναι μείγμα δύο πρωτεϊνών. [1] Η μία από αυτές ονομάζεται φιβροΐνη, αποτελεί το 75% της ίνας και βρίσκεται στο κέντρο της. Η άλλη ονομάζεται σερικίνη ή μεταξόκολλα, αποτελεί το 25% και περιβάλλει τη φιβροΐνη.
H φυσική ίνα στο μικροσκόπιο φαίνεται ανώμαλη και τραχεία στην επιφάνεια, με εγκάρσια τομή σχήματος έλλειψης. Μετά την απομάκρυνση της σερικίνης, η ίνα φαίνεται λεία σα διαφανής ράβδος και η διατομή της δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο της το μήκος.
Πώς γίνεται το μετάξι
Η κατεργασία μέχρι να έχουμε το τελικό μεταξωτό ύφασμα διακρίνεται σε πολυάριθμα στάδια: τη σηροτροφία, τον αναπήνιση και την κλώση, τη βαφή, το φινίρισμα.
Εκκόλαψη
Τα βασικά στάδια του βιολογικού κύκλου του μεταξοσκώληκα είναι:
- Αυγό ή μεταξόσπορος ή κουκούλοσπορος,
- Κάμπια ή μεταξοσκώληκας (προνύμφη),
- Χρυσαλλίδα ή μούμια (νύμφη) και
- Πεταλούδα ή ψυχή (ακμαίο).
Οι πρωτόγονες είχαν πολύ περιορισμένη απόδοση. Δημιουργήθηκαν λοιπόν νέες φυλές για καλύτερη απόδοση. Από το 1960 με διασταυρώσεις των νέων καθαρών φυλών δημιουργήθηκαν απλά υβρίδια, και τώρα πολυυβρίδια με πολλά πλεονεκτήματα συγκριτικά με τις καθαρές φυλές
Η θηλύκια γεννά 300 έως 600 αυγά τα οποία τοποθετούνται σε ειδικά πλαίσια μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους. Κάτω από τις απαραίτητες συνθήκες θερμοκρασίας, φωτισμού, αερισμού και σχετικής υγρασίας, που ελέγχονται σχολαστικά, γίνεται η επώαση.
Εκτροφή
Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα (σηροτροφία) γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους ή σε χώρους που έχουν κατασκευαστεί για άλλο σκοπό και προορισμό (δωμάτια οικίας, αποθήκες). Οι χώροι αυτοί πριν την εκτροφή πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται σχολαστικά.
Ο χώρος που απαιτείται για ένα κουτί μεταξόσπορου (20.000 αυγά) είναι περίπου 30 τετραγωνικά μέτρα. Ο μεταξοσκώληκας εκτρέφεται σε περιβάλλον με θερμοκρασία 22 έως 25 βαθμούς Κελσίου, υγρασία 85% περίπου, καλό αερισμό και λίγο φωτισμό.
Μοναδική τροφή για τον μεταξοσκώληκα είναι τα μορεόφυλλα. Αυτά περιέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά καθώς και το νερό που χρειάζονται οι μεταξοσκώληκες
Από την στιγμή που θα εκκολαφθούν και μέχρι να πλέξουν το κουκούλι, περνούν από ορισμένα στάδια έντονης δραστηριότητας, που λέγονται ηλικίες. Από ηλικία σε ηλικία μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα τέλειας αδράνειας του μεταξοσκώληκα που λέγεται ύπνος. Όλη η διάρκεια της εκτροφής περιλαμβάνει 5 ηλικίες και 4 ύπνους.
Πρώτη ηλικία: Την στιγμή που εκκολάπτονται οι μεταξοσκώληκες, έχουν μήκος 2,5 έως 3 χιλιοστά. Η διατροφή γίνεται με λεπτοκομμένα μορεόφυλλα που τους δίνονται 7 έως 8 φορές την μέρα. Αυτό συνεχίζεται επί 4,5 μέρες περίπου, στο τέλος των οποίων τα σκουλήκια έχουν μήκος 7 χιλιοστά περίπου. Στην συνέχεια αρχίζει ο πρώτος ύπνος που διαρκεί 24 ώρες και κατά την διάρκεια του οποίου οι μεταξοσκώληκες δεν τρώνε, ηρεμούν, κοιμούνται και αλλάζουν πουκάμισο, γίνεται η αποδερμάτωση ή έκδυση τους.
Δεύτερη ηλικία: Μεταφέρονται σε καινούριο χώρο κρεβατιών. Συνεχίζεται η διατροφή με λεπτοκομμένα φύλλα μέχρι να συμπληρωθούν 4 ημέρες. Αρχίζει ο δεύτερος ύπνος που διαρκεί 24 ώρες και γίνεται η δεύτερη αποδερμάτωση. Στο τέλος της δεύτερης ηλικίας, το μήκος των σκουληκιών είναι 15 χιλιοστά.
Τρίτη ηλικία: Καινούρια αραίωση και άλλαγμα στρωμνής. Το τάισμα γίνεται με ολόκληρα φύλλα, το μήκος των σκουληκιών είναι 28 χιλιοστά. Η διάρκεια της ηλικίας είναι 4,5 μέρες και του τρίτου ύπνου 24 ώρες.
Τέταρτη ηλικία ή μικρό πατιρντί: Νέα αραίωση και αλλαγή στρωμνής. Διάρκεια 5,5 ημέρες. Δίνονται 3 γεύματα την μέρα. Στο τέλος της ηλικίας έχουν μήκος 40 έως 45 χιλιοστά. Διάρκεια τέταρτου ύπνου 36 ώρες.
Πέμπτη ηλικία η πατιρντί: Διαρκεί 8 έως 9 ημέρες. Τα μορεόφυλλα τους δίνονται ολόκληρα βλαστάρια ή και κομμάτια βέργας. Στο τέλος την ηλικίας έχουν μήκος 8,5 χιλιοστά.
Κλάδωμα-Ξεκλάδωμα
Κλάδωμα είναι το στάδιο που τα σκουλήκια θα πλέξουν το κουκούλι. Την 8η ημέρα της 5ης ηλικίας οι μεταξοσκώληκες παύουν να τρώνε, γίνονται διαφανείς, μικραίνουν, κινούνται συνέχεια, ανεβαίνουν στα ψηλότερα σημεία της στρωμνής και διαγράφουν με το κεφάλι τους ομόκεντρους κυλίνδρους, βγάζοντας νήματα από το στόμα τους που προσπαθούν κάπου να τα στεριώσουν. Τα κουκούλια τότε θέλουν κλάδωμα.
Κλαδιά είναι τα υλικά πάνω στα οποία αναρριχώνται οι μεταξοσκώληκες για να πλέξουν το κουκούλι. Μέχρι τώρα χρησιμοποιούνται τα φυσικά κλαδιά που κόβονται από τα διάφορα δέντρα, βελανιδιές, πουρνάρια, πεύκο κλπ. Υπάρχει και το τεχνητό υλικό κλαδώματος, πλαστικές ύλες που άρχισε να χρησιμοποιείται τελευταία.
Σε 2 με 3 ημέρες το τύλιγμα της φούσκας έχει γενικευτεί. Το κουβάρι, φούσκα, από μεταξωτή κλωστή μήκος 2.000 περίπου μέτρων έχει ολοκληρωθεί. Οι μεταξοσκώληκες εξαφανίζονται μέσα στο βομβύκιο τους, και σε 3 ημέρες θα μεταμορφωθούν μέσα σε αυτό σε χρυσαλλίδα. Σε 8 έως 10 ημέρες αφότου ανέβηκαν στο κλαδί η φούσκα είναι σφικτή, έτοιμη για το ξεκλάδωμα, τον τρύγο. Θερμοκρασία θαλάμου κατά το κλάδωμα 24 βαθμοί Κελσίου.
Ξεκλάδωμα είναι μια εργασία που έχει για σκοπό την συγκομιδή των κουκουλιών πάνω από τα κλαδιά. Τα κουκούλια διακρίνονται σε 4 κατηγορίες. Κανονικά, διπλά , ανώμαλα, λερωμένα.
Απόπνιξη
Το αργότερο σε 15 ημέρες από τότε που οι μεταξοσκώληκες ανέβηκαν στα κλαδιά, γίνεται η απόπνιξη, ψήσιμο, γιατί διαφορετικά οι πεταλούδες τρυπούν τα κουκούλια και βγαίνουν στο περιβάλλον, χαλώντας έτσι την συνέχεια της κλωστής.
Αλλιώς η πεταλούδα τρυπάει το κουκούλι και βγαίνει έξω για να ζευγαρώσει. Έτσι ο βιολογικός κύκλος ξαναρχίζει.
Αναπίνηση
Αναπίνιση είναι η διαδικασία κατά την οποία ξετυλίγεται η κλωστή από το κουκούλι και τυλίγεται σε ανέμες. Τα κουκούλια τοποθετούνται σε ειδικές μικρές λεκάνες με ζεστό νερό 50-60oC για να διαλυθεί η μεταξόκολλα και να ξετυλιχθεί ευκολότερα η ίνα.
Ύφανση
Το μεταξωτό νήμα γίνεται ύφασμα στο υφαντουργείο, αφού μπεράσει μια σείρά διαδικασίες:
Στο καλάμισμα το μετάξι ξετυλίγεται από τις θηλές και μαζεύεται σε μασούρια. Ακολουθεί το ξαναμασούριασμα, διαδικασία κατά την οποία το νήμα περνώντας από μια λεπτή σχισμή, καθαρίζεται από τους κόμβους και τα εξογκώματα και ξανατυλίγεται σε μασούρια.
Το νήμα πλέον έχει φτάσει στην επόμενη φάση πού είναι και το ζευγάρωμα και το στρίψιμο. Με το ζευγάρωμα συνενώνονται 2 ή περισσότερα νήματα, στρίβονται και δημιουργείται έτσι μια πολύ ανθεκτική κλωστή. Η κλωστή αυτή μαζεύεται σε καρούλια και είναι έτοιμη να χρησιμοποιηθεί για την ύφανση των μεταξωτών.
Το διάσιμο αποτελεί την σημαντικότερη διαδικασία πριν την ύφανση και σημαίνει την τακτοποίηση του νήματος που βρίσκεται σε καρούλια, για να αποτελέσει το στημόνι ενός υφαντού.
Το μύτωμα είναι το πέρασμα του διασιδιού στα μυτάρια κι από εκεί στο χτένι, για να δεθεί στην συνέχεια στο μπροστινό αντί του αργαλειού όπου τυλίγεται το έτοιμο πανί.
Η ύφανση είναι η διαδικασία με την οποία το νήμα πλέκεται σε ύφασμα. Για όλα τα είδη των υφασμάτων υπάρχει ένας τύπος αργαλειού, ο οριζόντιος ή καθιστός όπως λέγεται. Οι αργαλειοί μπορεί να είναι ξύλινοι, χειροκίνητοι, στην παραδοσιακή οικοτεχνία, ή αυτόματοι ηλεκτροκίνητοι στην βιοτεχνία και βιομηχανία.
Βαφή
Εδώ γίνεται η επεξεργασία του υφάσματος με διάφορες διαδικασίες.
Οι διαδικασίες αυτές γίνονται είτε στο μεταξωτό νήμα είτε στο μεταξωτό ύφασμα και περιλαμβάνουν τα εξής στάδια: αποκολλάρισμα, πλύσιμο, λεύκανση, βάψιμο και φινίρισμα. Τα διάφορα στάδια και η τεχνική που εφαρμόζεται κατά την επεξεργασία ποικίλουν ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το μετάξι, σε νήμα ή σε ύφασμα.
Το αποκολλάρισμα είναι η διαδικασία αφαίρεσης ή ελάττωσης της φυσικής κόλας που έχει η μεταξωτή κλωστή. Το στριμμένο νήμα ή το μεταξωτό ύφασμα πρέπει να βραστεί καλά σε καυτό νερό, σαπούνι και σόδα για να φύγει η κόλα του. Η διαδικασία αυτή μπορεί να επαναληφτεί 2 και 3 φορές μέχρι το μετάξι να αποκολλαριστεί τελείως και να αποκτήσει την ελαστικότητα που πρέπει. Αν θέλουμε να διατηρήσουνε το φυσικό του χρώμα, ακολουθεί η διαδικασία της λεύκανσης.
Το βάψιμο των μεταξωτών, γίνεται με 2 διαφορετικούς τρόπους. Σε θηλιές όταν γίνεται σε νήμα στριμμένο και σε έτοιμο μεταξωτό ύφασμα. Το βάψιμο του μεταξιού σε θηλιές γίνεται όταν το νήμα προορίζεται για την κατασκευή λεπτών υφασμάτων.
Φινίρισμα
Με το φινίρισμα σταθεροποιούνται τόσο τα χρώματα, όσο και οι διαστάσεις του υφάσματος, ώστε να μην έχουμε μάζεμα ή ξεχείλωμα κατά την πλύση κ.λπ.
Τυποβαφή
Στο τυποβαφείο γίνεται με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας το τύπωμα του σχεδίου που θέλουμε πάνω στο ύφασμα, που έχει ήδη βαφεί στο χρώμα του φόντου.
Ιδιότητες του μεταξιού
Φυσικό προϊόν. Το μετάξι είναι ένα απόλυτα φυσικό προϊόν που παράγεται από ένα ζωικό οργανισμό, χωρίς κανένα απολύτως χημικό.
Απαλότητα. Τα παράλληλα στρώματα πρωτεΐνης στην ίνα του μεταξιού το κάνουν πολύ απαλό, έτσι ώστε όχι μόνο να μην ερεθίζει το δέρμα αλλά να είναι και πολύ ευχάριστο στην αφή.
Απορροφικότητα. Το μετάξι παραμένει στεγνό ακόμα και αν έχει απορροφήσει το 30% του βάρους του σε νερό, γι' αυτό και έχει πολύ καλή συμπεριφορά στον ανθρώπινο ιδρώτα.
Αντιαλλεργικό. Οι γιατροί συστήνουν μεταξωτά ρούχα, σεντόνια κλπ. σε όσους έχουν δερματολογικά ή αλλεργικά προβλήματα.
Μονωτικό. Το μετάξι έχει πολύ καλή συμπεριφορά στη θερμότητα όντας άριστο μονωτικό και έτσι τα μεταξωτά ρούχα είναι ζεστά το χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρι.
Αντανάκλαση. Η τριγωνική δομή της ίνας του μεταξιού την κάνει να λειτουργεί σαν πρίσμα και να αντανακλάει ένα πολύ λαμπερό και «καθαρό» χρώμα.
Πώς ξεχωρίζουμε το μετάξι
Δύο εύκολοι τρόποι να διακρίνουμε το μετάξι είναι:
- Καίμε ένα μικρό κομμάτι μεταξωτού υφάσματος οπότε βγαίνει δυσάρεστη οσμή σα να καίγεται τρίχα και σχηματίζεται μια σφαιρική μπαλίτσα στάχτης που εύκολα σπάει σε σκόνη.
- Κομμάτι μεταξιού τοποθετείται σε θερμό διάλυμα καυστικής σόδας ή ποτάσας, όπου διαλύεται.
Βιβλιογραφία
