Φροντίδες μεταξοσκώληκα

Κατάλληλες συνθήκες εκτροφής

Έξοδος χρυσαλλίδας

Θερμοκρασία

Η θερμοκρασία έχει άμεση επίδραση στη φυσιολογία του μεταξοσκώληκα. Επηρεάζει λειτουργίες όπως η πέψη, η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών, η κυκλοφορία της αιμολέμφου, η αναπνοή κ.ά. Οι μεταξοσκώληκες στις τρεις πρώτες ηλικίες (Ηλικία ονομάζεται η χρονική περίοδος του βιολογικού κύκλου της προνύμφης η οποία αρχίζει με την εκκόλαψη ή την ολοκλήρωση μίας αποδερμάτωσης και τελειώνει με την έναρξη του αντίστοιχου "ύπνου") απαιτούν υψηλή θερμοκρασία (25^oC). Στις επόμενες όμως δύο ηλικίες, η θερμοκρασία του χώρου μπορεί να μειωθεί (23-25^oC).

Σχετική υγρασία

Η σχετική υγρασία επηρεάζει την ομαλή ανάπτυξη των προνυμφών με δύο τρόπους:

• Επιδρά άμεσα στη φυσιολογία της προνύμφης καθώς καθορίζει το ποσοστό ύδατος που υπάρχει στο σώμα της και την ποσότητα που αποβάλλεται από αυτό με εξάτμιση. Αυτός ο παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος.
• Επιδρά έμμεσα επηρεάζοντας το χρόνο διατήρησης της φρεσκότητας των μορεόφυλλων και κατ' επέκταση τη διαθεσιμότητα της τροφής ανάμεσα σε δύο γεύματα. Η άριστη σχετική υγρασία για τις πρώτες ηλικίες πρέπει να κυμαίνεται γύρω στο 80%, ενώ κατά τις δύο τελευταίες ηλικίες γύρω στο 75%.

Αερισμός

Ο αερισμός είναι απαραίτητος γιατί οι μεταξοσκώληκες (ιδίως της 4^ης και 5^ης ηλικίας) έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε οξυγόνο, όμως θα πρέπει να αποφεύγεται ο σχηματισμός ρευμάτων. Ο κακός (μη επαρκής) αερισμός δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν τόσο την ανάπτυξη μυκήτων (μούχλα) στη στρωμνή, όσο και παθογόνων στους μεταξοσκώληκες

Φωτισμός

Συνιστάται η μέτρια ένταση φωτισμού και διάρκειας 15-16 ωρών φως και 8-9 ώρες σκοτάδι ημερησίως. Οπωσδήποτε όμως να αποφεύγεται ο ισχυρός φωτισμός ή η άμεση ηλιακή ακτινοβολία. Στην πράξη η απαιτούμενη διάρκεια φωτισμού είναι αυτή της ημέρας, χωρίς να χρειάζεται επιπρόσθετος φωτισμός.

Φροντίδες εκτροφής-απαραίτητες εργασίες

Τροφοδοσία με μορεόφυλλα

Κατάσταση κλαδώματος

Για την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων ενός κουτιού των 20.000 αυγών πολυϋβριδίων, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία χρειάζονται περίπου 500 κιλά μορεόφυλλα, ποσότητα στην οποία συνυπολογίζονται και τα υπολείμματα της τροφής που δεν καταναλώνονται και παραμένουν στη στρωμνή. Ενδεικτικά, οι απαιτούμενες ποσότητες σε μορεόφυλλα για κάθε ηλικία κατανέμονται περίπου ως εξής:

Απαιτούμενες ποσότητες σε μορεόφυλλα για κάθε ηλικία

Ηλικία	Ποσότητες(Kg)
1η ηλικία	2Kg
2η ηλικία	8Kg
3η ηλικία	20Kg
4η ηλικία	80Kg
5η ηλικία	390Kg
Σύνολο	500Kg

Από τα πιο πάνω στοιχεία φαίνεται, ότι οι ανάγκες των μεταξοσκωλήκων σε μορεόφυλλα αυξάνονται πολύ, όσο οι μεταξοσκώληκες μεγαλώνουν. Έτσι στην τελευταία ηλικία χορηγείται το 70% περίπου της συνολικής ποσότητας μορεόφυλλων που χρειάζεται για την εκτροφή τους. Τις ημέρες εκείνες απαιτούνται και τα περισσότερα εργατικά χέρια.

Εν τούτοις, πρέπει να επισημανθεί ότι η αναγκαία ποσότητα των μορεόφυλλων για την εκτροφή ενός κουτιού μεταξόσπορου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως είναι:

• η ποικιλία των χρησιμοποιούμενων μορεόδενδρων,
• το έδαφος,
• οι περιποιήσεις του εδάφους και των δένδρων,
• οι κλιματολογικές συνθήκες όλου του έτους και κυρίως οι συνθήκες που επιρατούν κατά την περίοδο της εκτροφής (π.χ. ξηρή ή υγρή ατμόσφαιρα, υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία),
• ο τρόπος χορηγήσεως της τροφής κατά τις δύο τελευταίες ηλικίες (φύλλα ή κλαδιά),
• η φυλή ή το υβρίδιο των μεταξοσκωλήκων που χρησιμοποιείται,
• ο αριθμός των αυγών ανά γραμμάριο,
• ο αριθμόςτων επιζώντων μεταξοσκωλήκων από την εκκόλαψη μέχρι την πλοκή του κουκουλιού, αλλά κυρίως
• η ικανότητα του σηροτρόφου.

Να σημειωθεί ότι, με επιμελή εκτροφή και χορήγηση ολόκληρων κλαδιών κατά την πέμπτη ηλικία, είναι δυνατόν οι ποσότητες φύλλων που παραμένουν αχρησιμοποίητες στη στρωμνή να είναι μηδαμινές. Έτσι μπορούμε να έχουμε μεγάλη εξοικονόμηση μορεόφυλλων όχι μόνο χωρίς ζημία, αλλά και προς όφελος της υγείας των μεταξοσκωλήκων.

Οι μεταξοσκώληκες διατρέφονται πρακτικά συνεχώς και μόνο στη διάρκεια των ύπνων δε λαμβάνουν τροφή. Γι' αυτό θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους συνέχεια φρέσκα φύλλα για να μην καθυστερήσει η ανάπτυξή τους. Τα φύλλα στις πρώτες ηλικίες (μέχρι την 3^η) χορηγούνται τεμαχισμένα σε τεμάχια επιφάνειας από 1 έως 5 cm². Ο κύριος λόγος του τεμαχισμού των φύλλων είναι η αύξηση της ελεύθερης επιφάνειας και η διευκόλυνση διατροφής των νεαρών προνυμφών, των οποίων τα στοματικά μόρια είναι ακόμα πολύ μικρά. Στην 4^η ηλικία χορηγούνται ολόκληρα φύλλα και στην 5^η ηλικία η τροφοδότηση ενδείκνυται να γίνεται με ολόκληρα κλαδιά.

Με τη χορήγηση ολόκληρων κλαδιών αντί για φύλλα κατά την 5^η ηλικία επιτυγχάνουμε:

• μεγάλη οικονομία σε εργατοώρες για τη συλλογή και χορήγηση της τροφής μέχρι και 75% κατά την 5^η ηλικία και μέχρι 50% συνολικά,
• οικονομία σε μορεόφυλλα, καθώς υπάρχουν αναφορές ότι έχει παρατηρηθεί εξοικονόμηση στα χορηγούμενα φύλλα που μπορεί να φτάσει περίπου στο 40%,
• οικονομία στην απαιτούμενη επιφάνεια εκτροφής, καθώς με τη χρήση ολόκληρων κλαδιών η χρησιμοποιούμενη από τις προνύμφες επιφάνεια αυξάνεται,
• καλύτερες συνθήκες υγιεινής για τους μεταξοσκώληκες, οι οποίοι δεν κινούνται πάνω στα μορεόφυλλα, αλλά πάνω στα κλαδιά τα οποία αερίζονται καλύτερα, ενώ τα περιττώματά τους πέφτουν προς το βάθος της στρωμνής και τα παθογόνα και οι νεκροί μεταξοσκώληκες παραμένουν στα κατώτερα στρώματα, χωρίς να έρχονται σε επαφή με τους υγιείς για να τους μολύνουν.

Τρία ταΐσματα την ημέρα είναι αρκετά, αν χορηγείται η σωστή ποσότητα μορεόφυλλων και αν στους χώρους που γίνονται οι εκτροφές υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Η κάλυψη των εκτροφών με φύλλα πλαστικού (πολυαιθυλενίου) βοηθά ώστε να μη στεγνώνουν γρήγορα τα χορηγούμενα μορεόφυλλα κυρίως στις πρώτες ηλικίες, περίοδος κατά την οποία η τροφή χορηγείται τεμαχισμένη. Στην 4^η και 5^η ηλικία η κάλυψη με πλαστικό δεν είναι απαραίτητη γιατί τα μορεόφυλλα χορηγούνται ολόκληρα ή μαζί με τα κλαδιά και δε στεγνώνουν γρήγορα.

Αλλαγή στρωμνών

Στην αρχή κάθε ηλικίας καθαρίζονται οι εταζέρες εκτροφής από τις στρωμνές (υπολείμματα φύλλων, ακαθαρσίες των προνυμφών, κ.λπ.) γιατί σε αντίθετη περίπτωση αυτές αλλοιώνονται και μουχλιάζουν, δημιουργώντας σοβαρές ανθυγιεινές συνθήκες. Πάνω στους μεταξοσκώληκες, μόλις ολοκληρωθεί ο ύπνος και η αποδερμάτωση, απλώνεται διάτρητο φύλλο χαρτιού ή δίχτυ και κατόπιν τοποθετούνται μορεόφυλλα. Οι προνύμφες περνούν μέσα από τις οπές του διχτιού ή του διάτρητου χαρτιού και ανεβαίνουν στα φύλλα για να φάνε, εγκαταλείποντας τη στρωμνή η οποία μπορεί εύκολα να απομακρυνθεί.

Αραίωμα των μεταξοσκωλήκων

Το αραίωμα των προνυμφών είναι από τις βασικές φροντίδες της εκτροφής, γιατί με το αραίωμα οι προνύμφες ζουν πιο άνετα, διατρέφονται κανονικά, αναπτύσσονται φυσιολογικά, αποφεύγεται η ανάπτυξη ασθενειών (μαλάκυνση, καχεξία κ.λπ.).

Συγχρονισμός εκτροφής (εξίσωση ηλικιών)

Κατάσταση ύπνου

Οι μεταξοσκώληκες ενός κρεβατιού πρέπει να είναι όλοι ίδιας ηλικίας. Να ξεκινούν όλοι μαζί τον ύπνο και να αρχίζουν να διατρέφονται όλοι μαζί. Αν δεν υπάρχει αυτός ο συγχρονισμός, τότε ενώ κάποιοι κοιμούνται, κάποιοι άλλοι χρειάζονται τροφή. Έτσι αυτοί που κινούνται σε αναζήτηση τροφής διαταράσσουν τους κοιμώμενους κόβοντας τα μετάξινα νημάτια τα οποία έχουν προσδέσει το παλιό δερμάτιό τους, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να μην μπορούν πλέον να βγουν από αυτό. Γίνονται, όπως λένε οι παλιοί "αναλλαγίτες". Τελικά θάβονται με τα νέα φύλλα που χορηγούνται και πολλοί πεθαίνουν από ασφυξία ή σύνθλιψη. Για το συγχρονισμό της εκτροφής θα πρέπει να ακολουθήσουμε την παρακάτω διαδικασία:

• Οι κάμπιες που εκκολάπτονται κάθε μέρα από τα αυγά, να τοποθετούνται σε χωριστά κρεβάτια και να μην αναμιγνύονται με της επόμενης ή της μεθεπόμενης ημέρας. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και όταν ολοκληρώνεται ο ύπνος, δηλαδή να μη βάζουμε στο ίδιο κρεβάτι αυτούς της πρώτης και δεύτερης ημέρας, αλλά να εκτρέφονται σε χωριστά κρεβάτια.
• Για να διατηρηθεί αυτή η ισότητα πρέπει η θερμοκρασία σε όλο το κρεβάτι να είναι η ίδια. Αν υπάρχει ανομοιόμορφη θερμοκρασία στο ίδιο κρεβάτι, τότε οι μεταξοσκώληκες στο θερμότερο μέρος αναπτύσσονται γρηγορότερα.
• Όταν παρατηρήσουμε την έξοδο των μικρών μεταξοσκωλήκων από τα αυγά, περιμένουμε μέχρι το επόμενο πρωί, οπότε επάνω στο μεταξόσπορο και τις μικρές κάμπιες απλώνουμε ένα διάτρητο τούλι. Πάνω στο τούλι τοποθετούμε τρυφερά μορεόφυλλα. Οι μικρές κάμπιες διαπερνούν το διάτρητο τούλι και ανεβαίνουν στα τρυφερά φύλλα για να διατραφούν. Όταν τα φύλλα γεμίσουν από κάμπιες, τα παίρνουμε και τα τοποθετούμε επάνω σε ένα κρεβάτι. Επαναλαμβάνουμε την ίδια διαδικασία μέχρι το μεσημέρι τοποθετώντας όλες τις κάμπιες στο ίδιο κρεβάτι. Μετά δίνουμε σε όλα μαζί το πρώτο γεύμα. Οι κάμπιες που θα συλλεχθούν με τον ίδιο τρόπο την επόμενη ημέρα τοποθετούνται σε χωριστό κρεβάτι και ακολουθεί η χορήγηση γεύματος. Την τρίτη ημέρα κάνουμε το ίδιο και αν υπάρχουν ανεκκόλαπτα αυγά, δημιουργούμε και τέταρτο κρεβάτι. Οι μεταξοσκώληκες βγαίνουν μόνο τις πρωινές ώρες, γι' αυτό το απόγευμα δε μαζεύουμε. Αν η επώαση γίνει σωστά και διατηρούμε στο χώρο θερμοκρασία 25^oC, τότε η εκκόλαψη πρέπει να ολοκληρωθεί σε 2 το πολύ 3 ημέρες.
• Τα μορεόφυλλα που χορηγούνται σε κάθε γεύμα πρέπει να μοιράζονται ομοιόμορφα στο κρεβάτι. Επειδή τα μορεόφυλλα στις μικρές ηλικίες δίδονται ψιλοκομμένα, αυτά μαραίνονται γρήγορα γι' αυτό θα πρέπει τα γεύματα να είναι συχνότερα και με μικρή ποσόστητα. Στις μεγάλες ηλικίες που τα μορεόφυλλα χορηγούνται ολόκληρα, τα γεύματα είναι λιγότερα και η ποσότητα μεγαλύτερη.
• Όταν οι κάμπιες αρχίζουν να κοιμούνται, δεν κόβουμε αμέσως τη χορήγηση τροφής, αλλά μειώνουμε την ποσότητα των φύλλων. Όταν οι μισές κάμπιες ολοκληρώσουν τον ύπνο, αραδιάζουμε στο κρεβάτι φύλλα με λεπτά κλαράκια, αυτές ανεβαίνουν στα φύλλα και τις μεταφέρουμε σε νέο κρεβάτι. Αυτές που βρίσκονται ακόμη σε κατάσταση ύπνου τις αφήνουμε 24 ώρες χωρίς τροφή και όταν ξυπνήσουν τις τοποθετούμε σε χωριστό κρεβάτι. Ο διαχωρισμός αυτών που έχουν ξυπνήσει γίνεται και με το διάτρητο χαρτί ή δίχτυ όπως ειπώθηκε παραπάνω. Με τη διαδικασία αυτή γίνεται ταυτόχρονα το αραίωμα, αλλά και η εύκολη αλλαγή της στρωμνής.
• Στο χώρο εκτροφής έχουμε συνήθως τρία πατώματα κρεβατιών σε απόσταση 75 εκατοστών το ένα από το άλλο. Τις πρώτες κάμπιες που θα σηκώσουμε από τους ύπνους, θα τις τοποθετήσουμε στο κάτω πάτωμα, της άλλης μέρας στο μεσαίο και της τρίτης μέρας στο τρίτο πάτωμα. Αν τα μορεόφυλλα χορηγούνται τις ίδιες ώρες, θα παρατηρήσουμε ότι οι κάμπιες και των τριών κρεβατιών θα κοιμηθούν ταυτόχρονα. Αυτό συμβαίνει γιατί το επάνω κρεβάτι είναι θερμότερο από το κάτω, οι κάμπιες τρώνε περισσότερο και επομένως μεγαλώνουν γρηγορότερα.
• Τελικά σε μία εκτροφή η ύπαρξη διαφορετικών κρεβατιών στα οποία έχουμε μεταξοσκώληκες 2 ή 3 διαφορετικών μεγεθών (αλλά πάντα το ίδιο μέγεθος στο ίδιο κρεβάτι), μπορεί να θεωρηθεί πλεονέκτημα, γιατί κατά τη φάση του κλαδώματος αλλά και του ξεκλαδώματος το υπάρχον προσωπικό μπορεί ευκολότερα να καλύψει τις ανάγκες που θα εμφανιστούν σταδιακά σε 2 ή 3 ημέρες και όχι όλες μαζί την ίδια ημέρα.

Είναι σημαντικό οι κάμπιες στο ίδιο κρεβάτι να είναι ίδιας ηλικίας.

Κλάδωμα

Κλάδωμα (αριστερά) σε κλαδί από πουρνάρι και (δεξιά) σε διπλωμένο πλαστικό πλέγμα

Όταν οι προνύμφες του μεταξοσκώληκα φθάσουν στην πλήρη ανάπτυξή τους, γίνονται ανήσυχες, σταματούν να διατρέφονται, αποβάλλουν μεγάλες σταγόνες γαστρικών υγρών και τέλος το σώμα τους μικραίνει και γίνεται διαφανές. Είναι οι ενδείξεις ότι οι προνύμφες ολοκλήρωσαν τον κύκλο της εξέλιξής τους, δηλαδή ωρίμασαν και συνεπώς θα νυμφωθούν. Έτσι αρχίζει η φάση του κλαδώματος, δηλαδή η έναρξη πλοκής του κουκουλιού. Αμέσως τότε θα πρέπει να τοποθετηθούν στις εταζέρες εκτροφής κατάλληλα υλικά που θα χρησιμεύσουν σαν θέσεις για το πλέξιμο των κουκουλιών. Σαν υλικά κλαδώματος χρησιμοποιούνται ξερά κλαδιά βρούβας, ρεϊκιού, θυμαριού ή άλλων θάμνων, αρκεί να μην έχουν αγκάθια, τεχνητά κλαδιά, πλαστικές σήτες, χάρτινες κυψελίδες, πλαστικές βούρτσες κ.λπ.

Στη διάρκεια του κλαδώματος η θερμοκρασία του χώρου θα πρέπει να κυμαίνεται στους 23-25^oC και η σχετική υγρασία στο 70%.

Ξεκλάδωμα (τρυγητός)

Για το πλέξιμο των κουκουλιών χρειάζονται 2 έως 3 ημέρες και άλλες 3 ημέρες για να μεταμορφωθεί η προνύμφη σε νύμφη (πλαγγόνα). Έτσι, ύστερα από 8-10 ημέρες από το κλάδωμα, γίνεται το ξεκλάδωμα (συλλογή ή τρυγητός των κουκουλιών). Πρέπει να χωρίζονται τα πολύ αδύνατα κουκούλια (τσίπες) και τα λερωμένα, γιατί αυτά λερώνουν και τα καλά. Όταν τελειώσει το ξεκλάδωμα, αφαιρούνται από τα καλά κουκούλια οι εξωτερικές κλωστές (γνάφαλα). Οι κλωστές αυτές γνέθονται σαν το μαλλί και γίνονται πολύ στερεό νήμα.

Απόπνιξη κουκουλιών

Νύμφη στο κουκούλι

Αριστερά η απόπνιξη με ξηρό-θερμό αέρα. Η παραγωγή του θερμού αέρα γίνεται με καυστήρα πετρελαίου. Δεξιά η έξοδος του ενήλικου (πεταλούδας) από το κουκούλι όταν δε γίνει η απόπνιξη. Το τρύπημα αυτό αχρηστεύει το κουκούλι

Μετά από 15 ημέρες το αργότερο από τότε που οι μεταξοσκώληκες έπλεξαν τα κουκούλια τους, θα πρέπει να γίνεται η απόπνιξη των κουκουλιών (δηλαδή η θανάτωση των νυμφών). Διαφορετικά οι νύμφες μεταμορφώνονται σε ενήλικα (πεταλούδες) που τρυπούν τα κουκούλια και εξέρχονται στο περιβάλλον. Τα κουκούλια αυτά εξαιτίας της διακοπής της συνέχειας της ίνας δεν αναπηνίζονται (ξετυλίγονται) και έτσι αχρηστεύονται. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι απόπνιξης των κουκουλιών από τους οποίους οι κυριότεροι και οι περισσότερο χρησιμοποιούμενοι είναι:

• Η υγρά απόπνιξη με ατμό: Γίνεται μέσω υδρατμών που παράγονται σε ειδικούς ατμολέβητες και διοχετεύονται στους χώρους απόπνιξης. Οι χώροι αυτοί κλείνουν ερμητικά και έχουν μόνο στην οροφή ένα σωλήνα για την έξοδο του ατμού, φέρουν δε στηρίγματα όπου στηρίζονται μεταλλικές δικτυωτές εταζέρες, στις οποίες απλώνονται τα προς απόπνιξη κουκούλια σε στρώμα 15-20 cm.
• Η ξηρά απόπνιξη με ξηρό-θερμό αέρα: Γίνεται με τη χρησιμοποίηση ξηρού-θερμού αέρα, που παράγεται επίσης σε ειδικούς κλιβάνους.
• Η απόπνιξη με ηλιακή ακτινοβολία: Αν και η απόπνιξη στον ήλιο είναι απλή και φθηνή δεν είναι όμως κατάλληλη για σύγχρονα αναπνηνιστήρια, γιατί μειώνει την ποιότητα του μεταξιού.

Στις δύο πρώτες περιπτώσεις αναπτύσσεται θερμοκρασία 80-90^oC για 30 λεπτά. Η θερμοκρασία ελέγχεται ώστε να μην υπερβεί το όριο αυτό. Μετά την απόπνιξη τα κουκούλια απλώνονται να στεγνώσουν ώστε να είναι έτοιμα για αναπήνιση.