Καλλιέργεια μαστιχόδενδρου
Περιεχόμενα
Φύτευση
Η θέση των φυτειών των μαστιχόδενδρων εξαρτάται από τοπικούς παράγοντες. Συνήθως συναντώνται σε μικρές και επίπεδες περιοχές, σε κοιλάδες, κατά μήκος των δρόμων ή κοντά στα ίδια τα χωριά. Η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν τα μαστιχόδενδρα είναι 20.000 στρέμματα περίπου (12% περίπου της καλλιεργήσιμης γης). Υπολογίζονται 2.000.000 περίπου μαστιχόδενδρα σε συγκαλλιέργεια με άλλα δένδρα (αμυγδαλιές, ελιές) ή και αποκλειστικά. Η μαστιχοκαλλιέργεια απασχολεί 4.500 αγροτικές οικογένειες. Η ηλικία της κάθε φυτείας, αν κρίνουμε από το ύψος των δένδρων (περίπου 3μ), ποικίλλει. Τα ηλικιωμένα μαστιχόδενδρα φθάνουν συνήθως τα 4-5 μ. ύψος. Ο βλαστός διακλαδίζεται, με την παρέμβαση του καλλιεργητή , σε 2-4 πλάγιους οι οποίοι διακλαδίζονται παραπέρα και δημιουργούν μια πυκνή κόμη. Η πορεία της εξέλιξης της κόμης του δένδρου έχει μεγάλη σημασία καθόσον θα πρέπει να υπάρχει άνετη πρόσβαση στο κορμό κατά την περίοδο του «κεντήματος» και της συλλογής της μαστίχας.[1]
Κλάδεμα
Από το 3ο έτος της ηλικίας του μαστιχόδενδρου αρχίζει το κλάδεμά του. Κάθε χρόνο επιβάλλεται ένα μικρό κλάδεμα των δένδρων και καθαρισμός από τα ξερά κλαδιά (κλαδοκάθαρος). Κάθε 5-6 χρόνια επιβάλλεται ένα συστηματικό κλάδεμα για να αποκτήσει το δέντρο το επιθυμητό σχήμα έτσι ώστε να ευνοείται ο αερισμός και η καλύτερη εκμετάλλευση της ηλιακής ακτινοβολίας. Επίσης διευκολύνονται και οι διάφορες καλλιεργητικές εργασίες όπως σκάψιμο, λίπανση κλπ. Μετά από κάθε κλάδεμα οι πρόσφατες τομές επαλείφονται με κάποια στεγανωτική ουσία για την αποφυγή εισόδου μικροοργανισμών από τα ανοιχτά αγγεία της τομής.[2]
Λίπανση
Μια ορθολογιστική λίπανση, με αζωτούχα κυρίως λιπάσματα, προάγει σημαντικά την ανάπτυξη και την απόδοσή του. Η θειϊκή αμμωνία (21-0-0) ενδείκνυται για φτωχά εδάφη (ασπροχώματα). Το νιτρικό κάλιο (6-8-8) ή ασβεστούχος νιτρική αμμωνία παρέχουν ικανοποιητικά αποτελέσματα στα κοκκινοχώματα. H ποσότητα του λιπάσματος που διατίθεται ανά δένδρο κυμαίνεται από 0,5-1 kg. Γίνεται κάθε χρόνο τον Ιανουάριο ή Φεβρουάριο και ως εναλλακτική μορφή λίπανσης αναφέρεται η λεγόμενη «χλωρή». Μία καλλιέργεια ψυχανθών (κουκιά) στην φυτεία των μαστιχόδενδρων εμπλουτίζει το χωράφι με άζωτο, στοιχείο ζωτικό για την άνθιση μαστιχόδενδρων. Όταν μάλιστα η καλλιέργεια αυτή διακόπτεται στα στάδια της άνθησης τότε το άζωτο που δεσμεύτηκε από τα αζωτοβακτήρια, τα οποία συμβιούν στις ρίζες των ψυχανθών, παραμένει στο χωράφι και δεν προλαβαίνει να διατεθεί για την ανάπτυξη των καρπών και των ψυχανθών. Αντίθετα η σπορά σιτηρών στο χώρο μεταξύ των δένδρων επιφέρει τελείως αρνητικά αποτελέσματα στην άνθιση των μαστιχόδενδρων.[2]
Άρδευση
Τα νέα φυτά μετά το φύτεμα έχουν ανάγκη από νερό. Το καλοκαίρι της 1ης χρονιάς επιβάλλονται 2, 3 ή και 4 ποτίσματα ανάλογα με τις συνθήκες. Το πότισμα κατά το καλοκαίρι της 2ης ή της 3ης χρονιάς μετά το φύτεμα εγγυάται μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Το δέντρο είναι επιπολαιόριζο και με το εκτεταμένο επιφανειακό ριζικό του σύστημα εκμεταλλεύεται πλήρως τις μικρής διάρκειας βροχές. Έτσι, τα μεγάλα δένδρα δεν έχουν ανάγκη να ποτισθούν. Αντίθετα, σε εδάφη με μεγάλη υγρασία δυσχεραίνεται η ανάπτυξη τους, επειδή εμποδίζεται ο αερισμός των ριζών τους. Επιπλέον υποβιβάζεται η ποιότητα ενώ αυξάνεται ο κίνδυνος μολύνσεων.[1]
Καθαρισμός εδάφους
Όσον αφορά το καθάρισμα, σχηματίζεται μια κυκλική περιοχή γύρω από το δένδρο. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή σαν κατασκευή τραπεζιών και αρχίζει προς το τέλος Ιουνίου ή τις αρχές Ιουλίου.[3]
Καταπολέμηση ζιζανίων
Το ξύσιμο του εδάφους και η απαλλαγή του από τα αγριόχορτα γίνεται με ένα ειδικό σιδερένιο εργαλείο, την άμια. Εκτός από τα ειδικά αυτά σχεδιασμένα εργαλεία τα οποία λέγονται και ξυστριά, για την εργασία αυτή χρησιμοποιούνται επίσης φτυάρια και μυστριά. Αυτή η διαδικασία είναι η δυσκολότερη και η πιο κοπιαστική. Από τα εργαλεία το μιστρί είναι το πιο συνηθισμένο σε χρήση, γιατί δίνει περισσότερη ακρίβεια και καλύτερη δουλειά. Ακολουθεί σκούπισμα της καθαρισμένης περιοχής με κοινή σκούπα ή με αυτοσχέδια από τα ίδια τα κλαδιά του σχοίνου.[3]
Ισοπέδωση εδάφους
Η ισοπέδωση γίνεται με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο. Το ασπρόχωμα πιέζεται καλά για να δημιουργηθεί λεία επιφάνεια. Οι σταγόνες της μαστίχας πάνω στο ασπρόχωμα αποκτούν λαμπρότητα και στεγνώνουν ευκολότερα. Εξ' άλλου το ασπρόχωμα αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3), το οποίο είναι αδρανές υλικό και δεν επηρεάζει την καθαρότητα, τις φυσικές και χημικές ιδιότητες της μαστίχας. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή το χώμα δεν είναι ασπρόχωμα, η μαστίχα σκουραίνει και χάνει την εμπορική της αξία. Η μαστίχα αυτή που έχει σκούρο χρώμα, αποκαλείται μαυρομάστιχο. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η εργασία, αναμένεται τη 15η Ιουλίου να αρχίσει το πρώτο κέντημα.[3]
Ρήνιασμα
Γνωστή και σαν πρώτο κέντημα. Η μαστίχα είναι το αποτέλεσμα του τραυματισμού του φλοιού του δένδρου με ειδικά εργαλεία με κυρίαρχο το κεντητήρι, ένα μικρό αιχμηρό εργαλείο. Οι τομές αυτές, δηλαδή τα κεντήματα, επαναλαμβάνονται μερικές φορές από τις αρχές Ιουλίου μέχρι το τέλος Αυγούστου. Οι τομές είναι κάθετες ή επιμήκεις και έχουν βάθος 4-5 mm. Το μήκος τους κυμαίνεται από 10-15 mm. Ο αριθμός των τομών είναι ανάλογος με το μέγεθος και την ηλικία του δένδρου. Αρχίζει από 10-20 κεντιές και φθάνει τις 100 κεντιές σε όλη τη διάρκεια του κεντήματος. Το κέντημα γίνεται 2 φορές την εβδομάδα και διαρκεί 5-6 εβδομάδες. Οι κάθετες τομές προτιμούνται γιατί επουλώνονται ευκολότερα. Γενικότερα , το ρήνιασμα είναι προτιμότερο να γίνεται τις πρωινές ώρες. Το πήξιμο της μαστίχας, διαρκεί από 10-15 ή ακόμα και μέχρι 20 ημέρες, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. O αέρας και η χαμηλή θερμοκρασία επιταχύνουν τη στερεοποίηση της ρητίνης.[3]
Πρώτη συγκομιδή
Όταν στερεοποιηθεί η μαστίχα αρχίζει η πρώτη συγκομιδή. Η εργασία αυτή γίνεται με ένα ειδικό εργαλείο που λέγεται τιμητήρι ή καμωτήρι. Πρώτα συλλέγεται η χονδρή μαστίχα που πέφτει στο έδαφος. Με το ίδιο εργαλείο συλλέγεται η μαστίχα που έχει πήξει στον κορμό του δένδρου τα λεγόμενα δάκρυα, καθώς και αυτή που κρέμεται από τα κλαριά, δηλαδή τα φλισκάρια. Η μαστίχα που συλλέγεται από τον μαζευτή ή αλλιώς συλλέκτη, με το τιμητήρι, τοποθετείται αρχικά στο καυκί, ένα ρηχό πανεράκι. Από εδώ μεταφέρεται σε μεγαλύτερο πανέρι, το μαλαθούνι. Η υπόλοιπη μαστίχα στο έδαφος συλλέγεται με σκούπες ή με τα χέρια. Η μεταφορά της μαστίχας από το χωράφι γίνεται με ειδικά μικρά κοφίνια τα καλαθούνια ή χανικοκάλαθα. Η αποθήκευση γίνεται σε ξύλινα κιβώτια και σε δροσερούς χώρους. Η πρώτη συλλογή γίνεται μετά τις 15 Αυγούστου όταν έχουν συμπληρωθεί 6-10 κεντήματα.[3]
Κεντιά
Γνωστή και σαν δεύτερο κέντημα. Μετά το ρήνιασμα ακολουθεί η κεντιά για 5-6 εβδομάδες. Στη φάση αυτή επαναλαμβάνονται οι ίδιες εργασίες μέχρι την τελευταία συλλογή του φθινοπώρου. Κάθε δένδρο πρέπει να κεντηθεί 10-12 φορές.[3]
Τελική συγκομιδή
Το δεύτερο μάζεμα γίνεται μετά τις 15 Σεπτεμβρίου οπότε και συλλέγονται όλα πλέον τα δάκρυα από τον κορμό και από το έδαφος. Σύμφωνα με το νόμο 4381 η προθεσμία συλλογής λήγει στις 15 Οκτωβρίου κάθε έτους. Το μάζεμα της κεντιάς έχει πανηγυρικό χαρακτήρα και συνοδεύεται με ομαδική έξοδο του χωριού. Η μαστίχα παράγεται κατά τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο . Εάν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες η συλλογή παρατείνεται και τον Οκτώβριο. Ο καθορισμένος νομοθετικά χρόνος συλλογής της μαστίχας από τις 15 Ιουλίου μέχρι τις 15 Οκτωβρίου, εξασφαλίζει το ομοιόμορφο πήξιμο της ρητίνης. Άλλωστε όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, με απόφαση του Νομάρχη η συλλογή μπορεί να παραταθεί για ένα ακόμα δεκαπενθήμερο. Ο μέσος όρος απόδοσης σε μαστίχα ανά δένδρο ποικίλλει. Γενικά η μέση απόδοση, σύμφωνα με τους παραγωγούς, είναι 80-200 gr/δένδρο. Αρχικά η παραγωγή της μαστίχας σε νεαρή ηλικία κυμαίνεται από 7-13gr, ενώ αργότερα μπορεί να παραχθούν 130-200gr περίπου. Σε σπάνιες περιπτώσεις η απόδοση φθάνει τα 650gr. Η μεγαλύτερη απόδοση του μαστιχόδενδρου γίνεται στην ηλικία των 12-15 ετών. Στην ηλικία αυτή πρέπει να γίνονται τα κεντήματα και μάλιστα τα πρώτα χρόνια πρέπει αυτά να γίνονται με φειδώ. Τα πολλά κεντήματα σε νεαρή ηλικία προκαλούν εξάντληση και κατά συνέπεια επιφέρουν την πρόωρη γήρανση του δένδρου. Έκκριση ρητίνης μπορεί να γίνει και χωρίς την παρέμβαση του καλλιεργητή πιθανόν λόγω μικροτραυματισμών του δένδρου από έντομα.[3]
Απόδοση
Το μαστιχόδενδρο παράγει μαστίχα κανονικά στην ηλικία των 10 - 12 ετών. Σ’ αυτήν την ηλικία πρέπει να κεντιέται και μάλιστα στα πρώτα χρόνια πρέπει να του δίνουμε λίγα κεντήματα. Σε μικρή ηλικία οι πολλές κεντιές κάνουν κακό, γιατί το δένδρο εξαντλείται γρήγορα και θα γεράσει πρόωρα. Ο μέσος όρος σε απόδοση μαστίχας ανά δένδρο είναι 65-100gr. Αρχίζει σε μικρή ηλικία από 7-13 gr και φθάνει τα 130-200 gr περίπου. Μερικά μαστιχόδενδρα παράγουν έως και 650 gr, αλλά τέτοια δένδρα είναι πολύ σπάνια. Το μαστιχόδενδρο αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς και η πλήρης ανάπτυξή του επέρχεται στα 40-50 χρόνια. Η παραγωγή μαστίχας αρχίζει από τον 5ο - 6ο χρόνο, ενώ το μέγιστο της απόδοσης εμφανίζεται από το 12ο - 15ο έτος της ηλικίας και μπορεί να κυμαίνεται από 320 - 1000 gr. Το δένδρο ζει πάνω από 100 χρόνια, αλλά λέγεται ότι υπάρχουν ακόμη και μαστιχόδενδρα 200 χρόνων. Μετά τα 70 αρχίζει η παρακμή. To αρσενικό μαστιχόδενδρο δίνει καλύτερη ποιότητα από τον θηλυκό και έτσι μόνο αυτός καλλιεργείται στα Μαστιχοχώρια.[3]
Σχετικές σελίδες
Βιβλιογραφία
- ↑ 1,0 1,1 Η καλλιέργεια, η αξιοποίηση και οι οικονομικοί παράμετροι της μαστίχας Χίου, πτυχιακή μελέτη της φοιτήτριας Σοφίας Κυριακούδη, Ηράκλειο 2010.
- ↑ 2,0 2,1 Μαστίχα Χίου: Ένα θαύμα της φύσης; Εργασία μαθητών του 6ου γυμνασίου Νέας Σμύρνης, στα πλαίσια Περιβαλλοντικού Προγράμματος, Αθήνα 2004-2005.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Η επίδραση των χαρακτηριστικών του μαστιχοπαραγωγού στην παραγωγή και στην προώθηση της μαστίχας Χίου, πτυχιακή μελέτη της φοιτήτριας Ειρήνης Πιταούλη, Αθήνα 2004.
