Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Χοίροι"
| (31 ενδιάμεσες αναθεωρήσεις από ένα χρήστη δεν εμφανίζονται) | |||
| Γραμμή 2: | Γραμμή 2: | ||
[[Image:Φυλή Hampshire.jpg|thumb|px100|Φυλή Hampshire]] | [[Image:Φυλή Hampshire.jpg|thumb|px100|Φυλή Hampshire]] | ||
| − | Οι πρώτοι χοίροι <ref name=" | + | Οι πρώτοι χοίροι <ref name="Φυλές χοίρων"/> εξημερώθηκαν κατά την 7<sup>η</sup> χιλιετία π.Χ., γεγονός που συμπίπτει με την εγκατάλειψη της νομαδικής ζωής και τη μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη. Από τότε ο χοίρος πέρασε από πολλά στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης, συμβάλλοντας σημαντικά στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της ανθρωπότητας. |
Πρόκειται για οικόσιτο θηλαστικό ζώο που ανήκει στην οικογένεια συίδες και στην τάξη αρτιοδάκτυλα. Είναι ζώο παμφάγο και πολύ γόνιμο. Απαντάται σε όλα τα μέρη της γης και [[Εκτροφή χοίρων |εκτρέφεται]] κυρίως για το [[Χοιρινό κρέας |κρέας]] του. Είναι γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια και πιστεύεται ότι ο κατοικίδιος χοίρος ή συς ο οικοδίαιτος (Sus scrofa domesticus, Συς η σκρόφα ο οικιακός) προέρχεται από τον αγριόχοιρο, τον οποίο εξημέρωσαν οι πρόγονοί μας κατά την παλαιολιθική εποχή. | Πρόκειται για οικόσιτο θηλαστικό ζώο που ανήκει στην οικογένεια συίδες και στην τάξη αρτιοδάκτυλα. Είναι ζώο παμφάγο και πολύ γόνιμο. Απαντάται σε όλα τα μέρη της γης και [[Εκτροφή χοίρων |εκτρέφεται]] κυρίως για το [[Χοιρινό κρέας |κρέας]] του. Είναι γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια και πιστεύεται ότι ο κατοικίδιος χοίρος ή συς ο οικοδίαιτος (Sus scrofa domesticus, Συς η σκρόφα ο οικιακός) προέρχεται από τον αγριόχοιρο, τον οποίο εξημέρωσαν οι πρόγονοί μας κατά την παλαιολιθική εποχή. | ||
| Γραμμή 36: | Γραμμή 36: | ||
Οι χοίροι που εκτρέφονται στη χώρα μας ανήκουν σε δύο κατηγορίες: | Οι χοίροι που εκτρέφονται στη χώρα μας ανήκουν σε δύο κατηγορίες: | ||
#Στις [[Αυτόχθονες φυλές χοίρων που εκτρέφονται στην Ελλάδα |αυτόχθονες]] φυλές χοίρων και | #Στις [[Αυτόχθονες φυλές χοίρων που εκτρέφονται στην Ελλάδα |αυτόχθονες]] φυλές χοίρων και | ||
| − | #Στις [[Ξενικές φυλές χοίρων που εκτρέφονται στην Ελλάδα |ξενικές]] <ref name=" | + | #Στις [[Ξενικές φυλές χοίρων που εκτρέφονται στην Ελλάδα |ξενικές]] <ref name="Φυλές χοίρων"/> φυλές. |
Στις αυτόχθονες περιλαμβάνονται: | Στις αυτόχθονες περιλαμβάνονται: | ||
| Γραμμή 61: | Γραμμή 61: | ||
[[Image:Γουρουνάκια με τη μητέρα τους την ώρα του θηλασμού.jpg|thumb|px100|Χοιρομητέρα με τα μικρά της την ώρα του θηλασμού]] | [[Image:Γουρουνάκια με τη μητέρα τους την ώρα του θηλασμού.jpg|thumb|px100|Χοιρομητέρα με τα μικρά της την ώρα του θηλασμού]] | ||
| − | + | Ο τοκετός <ref name="Αναπαραγωγή χοίρων"/> είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα στάδια, τόσο για τη χοιρομητέρα όσο και για τα νεογέννητα χοιρίδια, στην όλη παραγωγική διαδικασία της σύγχρονης [[εκτροφή χοίρων |χοιροτροφίας]]. Κατά το στάδιο αυτό μπορούν να ανακύψουν διάφορα προβλήματα με αποτέλεσμα το θάνατο ή τη μείωση των αποδόσεων της χοιρομητέρας και των χοιριδίων. Για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντική η γνώση της φυσιολογίας και των γεγονότων εκείνων που έχουν άμεση σχέση με τον τοκετό ώστε να είναι δυνατή η αναγνώριση τυχόν προβλημάτων και η επέμβαση του ανθρώπου σε κάθε περίπτωση που απαιτείται. | |
| − | + | Τα πολυτόκα [[κατάλογος ζώων |ζώα]] παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες κατά τον τοκετό. Η μεγάλη διαφορά από τα μονοτόκα ζώα έγκειται στο ότι κατά τον τοκετό ένα μέρος της τοκετοομάδας βρίσκεται στη μήτρα, ενώ άλλο μέρος έχει ήδη γεννηθεί. Στο χοίρο, όπως και σε άλλα είδη, τα έμβρυα είναι εκείνα που καθορίζουν το χρόνο έναρξης του τοκετού. Η έναρξη της διαδικασίας του τοκετού γίνεται από μηνύματα που στέλνει το κάθε έμβρυο και τα οποία δρουν συνεργιστικά στη μητέρα. | |
| − | + | Σε μια τοκετοομάδα, με έμβρυα που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ωριμότητας, τα πιο αναπτυγμένα μπορούν να προκαλέσουν την έναρξη της διαδικασίας γέννησης όλης της τοκετοομάδας, γεγονός που έχει ως συνέπεια τη μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης των ταχύτερα αναπτυσσόμενων χοιριδίων (Φυσική επιλογή). | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
Όσο αφορά στην [{{#show: Ιστοσελίδα Κυνηγετικός σύλλογος Προσοτσάνης/Η αναπαραγωγή του αγριόχοιρου| ?has link}} αναπαραγωγή του αγριόχοιρου], τα νεαρά αρσενικά μπορούν να ζευγαρώσουν από το πρώτο φθινόπωρο ή χειμώνα της ζωής τους υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν γεννηθεί αργά τον χειμώνα η νωρίς την άνοιξη ενώ η σεξουαλική ωρίμανση μιας υγιούς νεαρής γουρούνας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες οι οποίοι μπορούν να την καθυστερήσουν μέχρι και τον 2ο χρόνο της ζωής της. | Όσο αφορά στην [{{#show: Ιστοσελίδα Κυνηγετικός σύλλογος Προσοτσάνης/Η αναπαραγωγή του αγριόχοιρου| ?has link}} αναπαραγωγή του αγριόχοιρου], τα νεαρά αρσενικά μπορούν να ζευγαρώσουν από το πρώτο φθινόπωρο ή χειμώνα της ζωής τους υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν γεννηθεί αργά τον χειμώνα η νωρίς την άνοιξη ενώ η σεξουαλική ωρίμανση μιας υγιούς νεαρής γουρούνας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες οι οποίοι μπορούν να την καθυστερήσουν μέχρι και τον 2ο χρόνο της ζωής της. | ||
| Γραμμή 75: | Γραμμή 71: | ||
{{{top_heading|==}}}[[Απογαλακτισμός χοιριδίων]]{{{top_heading|==}}} | {{{top_heading|==}}}[[Απογαλακτισμός χοιριδίων]]{{{top_heading|==}}} | ||
| − | Ως απογαλακτισμός <ref name=" | + | Ως απογαλακτισμός <ref name="Αναπαραγωγή χοίρων"/>, στη χοιροτροφική πράξη, ορίζεται η απομάκρυνση του χοιριδίου από τη μητέρα του με αποτέλεσμα τη διακοπή του θηλασμού μητρικού γάλακτος. Στη φύση ο άγριος χοίρος καταναλώνει μεγάλη ποικιλία τροφών σε σημαντικές ποσότητες πριν από το φυσικό απογαλακτισμό του, λόγω της εξερευνητικής συμπεριφοράς του, της άυξησης των αναγκών του και της ταυτόχρονης μείωσης της γαλακτοπαραγωγής της μητέρας του. Στις σημερινές συστηματικές εκτροφές οι διαθέσιμες φυσικές τροφές έχουν υποκατασταθεί με τα εναρκτήρια σιτηρέσια που αποτελούνται κυρίως από [[δημητριακά]] πρωτεϊνικά συμπυκνώματα, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Όταν τα χοιρίδια απογαλακτίζονται στην ηλικία των 8 εβδομάδων καταναλώνουν τις τελευταίες ημέρες πριν από τον απογαλακτισμό τους ποσότητα εναρκτήριου σιτηρεσίου, που αντιστοιχεί στο 70 έως 80% της συνολικής κατανάλωσης τροφής, ενώ για απογαλακτισμό στις 6 εβδομάδες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50 έως 60%. Όσο η ηλικία απογαλακτισμού μειώνεται τόσο μειώνεται και το ποσοστό των αναγκών των μικρών χοιριδίων που καλύπτεται από άλλη τροφή, εκτός του μητρικού γάλακτος, με αποτέλεσμα να είναι μεγαλύτερη η αλλαγή τροφής και η διατροφική καταπόνηση των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό. Στις εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις απογαλακτισμού, στις 2 εβδομάδες ηλικίας, η αλλαγή τροφής φτάνει το 100%, δεδομένου ότι τα νεαρά χοιρίδια καταναλώνουν ελάχιστες ποσότητες εναρκτήριου σιτηρεσίου από την ηλικία αυτή. |
{{{top_heading|==}}}[[Ασθένειες χοίρων]]{{{top_heading|==}}} | {{{top_heading|==}}}[[Ασθένειες χοίρων]]{{{top_heading|==}}} | ||
| Γραμμή 84: | Γραμμή 80: | ||
*[[Αφθώδης πυρετός χοίρων |Ο αφθώδης πυρετός]]<ref name="Αφθώδης πυρετός"/>, | *[[Αφθώδης πυρετός χοίρων |Ο αφθώδης πυρετός]]<ref name="Αφθώδης πυρετός"/>, | ||
*[[Αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο του χοίρου |Το αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο]]<ref name="ΑΑΣΧ"/>, | *[[Αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο του χοίρου |Το αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο]]<ref name="ΑΑΣΧ"/>, | ||
| − | *[[Φυσαλιδώδης νόσος χοίρων |Η φυσαλιδώδης νόσος]], | + | *[[Φυσαλιδώδης νόσος χοίρων |Η φυσαλιδώδης νόσος]]<ref name="Κοινοποίηση ασθενειών"/>, |
| − | *[[Φυσαλιδώδης στοματίτιδα χοίρων |Η φυσαλιδώδης στοματίτιδα]] | + | *[[Φυσαλιδώδης στοματίτιδα χοίρων |Η φυσαλιδώδης στοματίτιδα]]<ref name="Κοινοποίηση ασθενειών"/>, |
| − | *[[Ακτινοβακίλωση |Η ακτινοβακίλωση]] | + | *[[Ακτινοβακίλωση |Η ακτινοβακίλωση]]<ref name="Ακτινοβακίλωση"/>, |
*[[Οξεία υπογλυκαιμία των χοιριδίων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | *[[Οξεία υπογλυκαιμία των χοιριδίων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
*[[Σιδηροπενική αναιμία των χοιριδίων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | *[[Σιδηροπενική αναιμία των χοιριδίων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
*[[Λιστερίωση]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | *[[Λιστερίωση]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
*[[Ακτινομύκωση βοοειδών |Ακτινομύκωση]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | *[[Ακτινομύκωση βοοειδών |Ακτινομύκωση]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Κολιβακίλλωση χοίρων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Ερυθρά των χοίρων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Ατροφική ρινίτιδα των χοίρων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Ενζωοτική πνευμονία των χοίρων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Ψευδολύσσα των χοίρων]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Πιροπλασμώσεις]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Ψώρα αιγοπροβάτων, βοοειδών, χοίρων |Ψώρα]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Φυματίωση των βοοειδών |Φυματίωση]]<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Λύσσα]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Εχινοκοκκίαση]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Τριχοφυτίαση]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Αναφροδισία]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Πρόπτωση του κόλπου]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
| + | *[[Κατακράτηση του πλακούντα]] <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"/> | ||
{{{top_heading|==}}}[[Σήμανση χοίρων]]{{{top_heading|==}}} | {{{top_heading|==}}}[[Σήμανση χοίρων]]{{{top_heading|==}}} | ||
| − | + | ||
| + | Όπως συμβαίνει και με τ'άλλα ζώα (π.χ. [[αιγοπρόβατα]], [[βοοειδή]]) έτσι και στους χοίρους χρησιμοποιούνται τα ενώτια σήμανσης <ref name="Σήμανση χοιροειδών"/> για λόγους αναγνώρισης των [[κατάλογος ζώων |ζώων]]. Κάθε κάτοχος χοιροειδών είναι υποχρεωμένος να σημαίνει όλα τα ζώα στην εκμετάλλευσή του και να τηρεί ενημερωμένο μητρώο. Η σήμανση των ζώων γίνεται με ευθύνη και δαπάνη του κατόχου της εκμετάλλευσης. Η σήμανση γίνεται είτε με ατομική διάστιξη (τατουάζ), είτε με πλαστικά ενώτια κίτρινου χρώματος. Τα ενώτια σήμανσης των χοίρων είναι κίτρινου χρώματος (RAL). Κάθε ενώτιο αποτελείται από δύο ισομεγέθη μέρη, ένα «Θηλυκό» και ένα «Αρσενικό» με κωνική, μεταλλική κεφαλή. Τα χοιροειδή αναπαραγωγής (κάπροι και χοιρομητέρες) σημαίνονται αποκλειστικά με δύο ενώτια ατομικής αναγνώρισης (ένα σε κάθε αυτί), «ενώτια τύπου 1». Τα χοιροειδή πάχυνσης σημαίνονται είτε με διάστιξη (τατουάζ), είτε με «ενώτια τύπου 2», στο αριστερό αυτί του ζώου. | ||
{{{top_heading|==}}}[[Χοιρινό κρέας]]{{{top_heading|==}}} | {{{top_heading|==}}}[[Χοιρινό κρέας]]{{{top_heading|==}}} | ||
| Γραμμή 100: | Γραμμή 111: | ||
Η [[Εκτροφή χοίρων |χοιροτροφία]] <ref name="Ελληνική χοιροτροφία"/> στην Ελλάδα θεωρείται από τους δυναμικούς κλάδους της κτηνοτροφίας και της αγροτικής οικονομίας. Η συμμετοχή του κλάδου στην Ακαθάριστη Αξία της Ζωικής παραγωγής, εκτιμάται σε 10%. Εξάλλου η χοιροτροφία παράγει το 25% της εγχώριας παραγωγής [[Χοιρινό κρέας |χοιρινού κρέατος]] και καλύπτει για την περίοδο 1990-2006, ποσοστό 33% των αναγκών της συνολικής κατανάλωσης χοιρινού κρέατος στην Ελλάδα. Ο τρόπος εκτροφής χαρακτηρίζεται εντατικός και παρέχει απασχόληση σε 30.000 άτομα. Η προσφορά όμως του εγχώριου χοιρινού κρέατος δεν καλύπτει την ελληνική αγορά με αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών οι οποίες υπερκαλύπτουν την εγχώρια παραγωγή. | Η [[Εκτροφή χοίρων |χοιροτροφία]] <ref name="Ελληνική χοιροτροφία"/> στην Ελλάδα θεωρείται από τους δυναμικούς κλάδους της κτηνοτροφίας και της αγροτικής οικονομίας. Η συμμετοχή του κλάδου στην Ακαθάριστη Αξία της Ζωικής παραγωγής, εκτιμάται σε 10%. Εξάλλου η χοιροτροφία παράγει το 25% της εγχώριας παραγωγής [[Χοιρινό κρέας |χοιρινού κρέατος]] και καλύπτει για την περίοδο 1990-2006, ποσοστό 33% των αναγκών της συνολικής κατανάλωσης χοιρινού κρέατος στην Ελλάδα. Ο τρόπος εκτροφής χαρακτηρίζεται εντατικός και παρέχει απασχόληση σε 30.000 άτομα. Η προσφορά όμως του εγχώριου χοιρινού κρέατος δεν καλύπτει την ελληνική αγορά με αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών οι οποίες υπερκαλύπτουν την εγχώρια παραγωγή. | ||
| − | Όσο αφορά στη [[Χοιρινό κρέας#Διατροφική αξία |διατροφική αξία]] <ref name=" | + | Όσο αφορά στη [[Χοιρινό κρέας#Διατροφική αξία |διατροφική αξία]] <ref name="Διατροφική αξία"/> του χοίρειου κρέατος υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να το εντάξουμε στη διατροφή μας. |
| + | *Είναι καλή πηγή βιταμινών | ||
| + | *Το λίπος του χοιρινού είναι ορατό, κάτι που δίνει το πλεονέκτημα να αφαιρείται | ||
| + | *Το χοιρινό περιέχει λιγότερη χοληστερόλη από το μοσχάρι | ||
| + | *Η πρωτεΐνη που περιέχει είναι καλής ποιότητας | ||
<ref name="Υβριδισμός Αγριόχοιρου"/> | <ref name="Υβριδισμός Αγριόχοιρου"/> | ||
| Γραμμή 106: | Γραμμή 121: | ||
<ref name="Improvac"/> | <ref name="Improvac"/> | ||
<ref name="Χοιρινό κρέας II"/> | <ref name="Χοιρινό κρέας II"/> | ||
| − | |||
{{Μορφοποίηση δυναμικού περιεχομένου|{{Πληροφοριακά στοιχεία ζώου}}|{{{top_heading|==}}}Πληροφοριακά στοιχεία{{{top_heading|==}}}}} | {{Μορφοποίηση δυναμικού περιεχομένου|{{Πληροφοριακά στοιχεία ζώου}}|{{{top_heading|==}}}Πληροφοριακά στοιχεία{{{top_heading|==}}}}} | ||
| Γραμμή 121: | Γραμμή 135: | ||
*[[Διαγνωστική και ορισμοί της παθολογίας των αγροτικών ζώων]] | *[[Διαγνωστική και ορισμοί της παθολογίας των αγροτικών ζώων]] | ||
*[[Οιστρικός κύκλος αγροτικών ζώων]] | *[[Οιστρικός κύκλος αγροτικών ζώων]] | ||
| + | *[[Απογαλακτισμός χοιριδίων]] | ||
| + | *[[Πρωτόγαλα χοιρομητέρας, Σύσταση-Διαθεσιμότητα]] | ||
==Βιβλιογραφία== | ==Βιβλιογραφία== | ||
| + | |||
<references> | <references> | ||
| − | <ref name=" | + | |
| + | <ref name="Φυλές χοίρων"> [[media:Χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις Θεσσαλίας.pdf|"Οργάνωση και διαχείριση χοιροτροφικών εκμεταλλεύσεων στην περιφέρεια Θεσσαλίας", Διπλωματική μελέτη του Πλιάτσικα Θεοφάνη, Αθήνα 2007]]</ref> | ||
<ref name="Εγχώριος ελληνικός χοίρος"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Αθήνας/Εγχώριος Ελληνικός χοίρος| ?has link}} Εγχώριος Ελληνικός χοίρος]</ref> | <ref name="Εγχώριος ελληνικός χοίρος"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Αθήνας/Εγχώριος Ελληνικός χοίρος| ?has link}} Εγχώριος Ελληνικός χοίρος]</ref> | ||
| − | <ref name="Αγριόχοιρος"> [{{#show: Ιστοσελίδα | + | <ref name="Αγριόχοιρος"> [{{#show: Ιστοσελίδα iHunt.gr, Το κυνήγι στο internet/Αγριόχοιρος| ?has link}} Ιστοσελίδα iHunt.gr, Το κυνήγι στο internet, Αγριόχοιρος]</ref> |
<ref name="Υβριδισμός Αγριόχοιρου"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κυνήγι στην Ελλάδα και όχι μόνο/Ο υβριδισμός του αγριόχοιρου| ?has link}} Ο υβριδισμός του αγριόχοιρου]</ref> | <ref name="Υβριδισμός Αγριόχοιρου"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κυνήγι στην Ελλάδα και όχι μόνο/Ο υβριδισμός του αγριόχοιρου| ?has link}} Ο υβριδισμός του αγριόχοιρου]</ref> | ||
| Γραμμή 134: | Γραμμή 152: | ||
<ref name="Η γρίπη των χοίρων"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κέντρο παιδιατρικής μέριμνας/Η γρίπη των χοίρων| ?has link}} Η γρίπη των χοίρων]</ref> | <ref name="Η γρίπη των χοίρων"> [{{#show: Ιστοσελίδα Κέντρο παιδιατρικής μέριμνας/Η γρίπη των χοίρων| ?has link}} Η γρίπη των χοίρων]</ref> | ||
| − | <ref name="Αφθώδης πυρετός"> Αφθώδης πυρετός, Αναστάσιος Γ. Τσώνης, Διευθυντής Κτηνιατρικής, Καλαμάτα, 2001 | + | <ref name="Αφθώδης πυρετός"> Αφθώδης πυρετός, Αναστάσιος Γ. Τσώνης, Διευθυντής Κτηνιατρικής, Καλαμάτα, 2001</ref> |
<ref name="Πανώλη χοίρων"> "Πανώλη χοίρων (Classical Swine Fever), Δρ. Ευτυχία Ξυλούρη-Φραγκιαδάκη, Κτηνίατρος-Υγιεινολόγος, Αναπληρώτρια καθηγήτρια υγιεινής αγρ. ζώων, Τμήμα επιστήμης ζωικής παραγωγής και υδατοκαλλιεργειών, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. [[media:Πανώλη χοίρων.pdf|Πανώλη χοίρων]]</ref> | <ref name="Πανώλη χοίρων"> "Πανώλη χοίρων (Classical Swine Fever), Δρ. Ευτυχία Ξυλούρη-Φραγκιαδάκη, Κτηνίατρος-Υγιεινολόγος, Αναπληρώτρια καθηγήτρια υγιεινής αγρ. ζώων, Τμήμα επιστήμης ζωικής παραγωγής και υδατοκαλλιεργειών, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. [[media:Πανώλη χοίρων.pdf|Πανώλη χοίρων]]</ref> | ||
| Γραμμή 146: | Γραμμή 164: | ||
<ref name="Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία"> [{{#show: Ιστοσελίδα ΥΠΑΑΤ/Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία| ?has link}} Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία]</ref> | <ref name="Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία"> [{{#show: Ιστοσελίδα ΥΠΑΑΤ/Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία| ?has link}} Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία]</ref> | ||
| − | <ref name=" | + | <ref name="Διατροφική αξία"> Τριχοπούλου Α. Πίνακες Σύνθεσης Τροφίμων και Ελληνικών Πιάτων, 2004, Εκδόσεις Παρισιάνου, ΠΑΣΕΓΕΣ, Αυτάρκεια Αγροτικών Διατροφικών Προϊόντων, Αύγουστος 2012, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές 2008-2012, Αθήνα 2008</ref> |
| − | <ref name="Ελληνική χοιροτροφία"> | + | <ref name="Ελληνική χοιροτροφία"> [[media:Ελληνική χοιροτροφία-Υφιστάμενη κατάσταση.pdf|Ελληνική χοιροτροφία: Υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές]] </ref> |
<ref name="Improvac"> [{{#show: Ιστοσελίδα European Medicines Agency/Improvac| ?has link}} Improvac]</ref> | <ref name="Improvac"> [{{#show: Ιστοσελίδα European Medicines Agency/Improvac| ?has link}} Improvac]</ref> | ||
| Γραμμή 154: | Γραμμή 172: | ||
<ref name="Χοιρινό κρέας II"> "Μελέτη των παραγόντων που επιδρούν στην ποιότητα του χοιρινού κρέατος", Διδακτορική διατριβή του Μάντη Νικ. Φώτιου, Αθήνα 2012.</ref> | <ref name="Χοιρινό κρέας II"> "Μελέτη των παραγόντων που επιδρούν στην ποιότητα του χοιρινού κρέατος", Διδακτορική διατριβή του Μάντη Νικ. Φώτιου, Αθήνα 2012.</ref> | ||
| − | <ref name="Αναπαραγωγική διαχείριση"> [{{#show: Ιστοσελίδα Ζωοκόσμος/Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία| ?has link}} Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία] | + | <ref name="Αναπαραγωγική διαχείριση"> [{{#show: Ιστοσελίδα Ζωοκόσμος/Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία| ?has link}} Ιστοσελίδα Ζωοκόσμος, Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία]</ref> |
| − | + | ||
| − | + | ||
<ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"> "Υγιεινή και στοιχεία παθολογίας των αγροτικών ζώων" Αποστόλου Μ. Ζαφράκα</ref> | <ref name="Ασθένειες αγροτικών ζώων"> "Υγιεινή και στοιχεία παθολογίας των αγροτικών ζώων" Αποστόλου Μ. Ζαφράκα</ref> | ||
| + | |||
| + | <ref name="Αναπαραγωγή χοίρων"> "Χοιροτροφία I. Η εκτροφή του παχυνόμενου χοιριδίου", Στέλιος Δεληγεώργης, Επίκουρος Καθηγητής Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας, Τμήματος Ζωικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών</ref> | ||
| + | |||
| + | <ref name="Κοινοποίηση ασθενειών"> [[media:Κοινοποίηση ασθενειών.pdf|Περιπτώσεις ασθενειών αγροτικών ζώων όπου πρέπει να γίνεται κοινοποίησή τους στην αρμόδια Αρχή]]</ref> | ||
| + | |||
| + | <ref name="Ακτινοβακίλωση"> [{{#show: Ιστοσελίδα Agrotes.eu/Ακτινοβακίλωση| ?has link}} Ιστοσελίδα Agrotes.eu, Ασθένειες παραγωγικών ζώων, Ακτινοβακίλωση]</ref> | ||
</references> | </references> | ||
Τελευταία αναθεώρηση της 10:15, 19 Ιουνίου 2015
Οι πρώτοι χοίροι [1] εξημερώθηκαν κατά την 7η χιλιετία π.Χ., γεγονός που συμπίπτει με την εγκατάλειψη της νομαδικής ζωής και τη μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη. Από τότε ο χοίρος πέρασε από πολλά στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης, συμβάλλοντας σημαντικά στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της ανθρωπότητας.
Πρόκειται για οικόσιτο θηλαστικό ζώο που ανήκει στην οικογένεια συίδες και στην τάξη αρτιοδάκτυλα. Είναι ζώο παμφάγο και πολύ γόνιμο. Απαντάται σε όλα τα μέρη της γης και εκτρέφεται κυρίως για το κρέας του. Είναι γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια και πιστεύεται ότι ο κατοικίδιος χοίρος ή συς ο οικοδίαιτος (Sus scrofa domesticus, Συς η σκρόφα ο οικιακός) προέρχεται από τον αγριόχοιρο, τον οποίο εξημέρωσαν οι πρόγονοί μας κατά την παλαιολιθική εποχή.
Η ελληνική χοιροτροφία σήμερα αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους κλάδους της ελληνικής κτηνοτροφίας, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Αυτό διαφαίνεται από το υψηλό επενδεδυμένο κεφάλαιο, την αύξηση δημιουργίας νέων μονάδων και τη συνολική παραγωγή κρέατος.
Η χοιροτροφία της Ελλάδος, συγκρινόμενη με εκείνη άλλων κρατών της Ε.Ε., υστερεί σε στρατηγικές εγκαταστάσεις, στο μηχανολογικό εξοπλισμό, στο γενετικό υλικό, στις αποδόσεις ζώων κ.λπ. Το κυριότερο όμως πρόβλημα είναι το υψηλότερο κόστος παραγωγής σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές.
| Βασίλειο | Animalia (Ζώα) |
| Συνομοταξία | Chordata (Χορδωτά) |
| Ομοταξία | Θηλαστικά (Mammalia) |
| Τάξη | Αρτιοδάκτυλα (Artiodactyla) |
| Οικογένεια | Συίδες (Suidae) |
Φυλές χοίρων
Οι χοίροι που εκτρέφονται στη χώρα μας ανήκουν σε δύο κατηγορίες:
- Στις αυτόχθονες φυλές χοίρων και
- Στις ξενικές [1] φυλές.
Στις αυτόχθονες περιλαμβάνονται:
- Ο εγχώριος χοίρος [2] και
- Ο αγριόχοιρος [3].
Στις ξενικές περιλαμβάνονται:
- Ο Δανικός Landrace,
- Η φυλή Pietrain,
- Η φυλή Largewhite,
- Η φυλή Hampshire και
- Η φυλή Duroc.
Στη συνέχεια ακολουθεί σύνδεσμος με τους εγκεκριμένους ή αναγνωρισμένους οργανισμούς για τη διατήρηση ή κατάρτιση γενεαλογικού βιβλίου ή μητρώου της φυλής για τα χοιροειδή. Εγκεκριμένοι οργανισμοί για τη διατήρηση γενεαλογικού βιβλίου ή μητρώου της φυλής [4]
Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία
Η χοιροτροφία σήμερα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις ιδιαίτερα στην μεγιστοποίηση του αποτελέσματος της αναπαραγωγικής διαδικασίας. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών με την καλύτερη κατανόηση της σημασίας των αναπαραγωγικών παραμέτρων των χοίρων και των παραγόντων που τις επηρεάζουν, είναι φανερό ότι βοηθάει τα μέγιστα τον χοιροτρόφο. Το τελικό αναπαραγωγικό αποτέλεσμα ενός πληθυσμού χοίρων είναι τα απογαλακτισθέντα χοιρίδια. Το μέγεθος αυτό, συνισταμένη όλων των σταδίων της αναπαραγωγικής διαδικασίας, πρέπει να δίνει τη δυνατότητα να τροφοδοτείται το στάδιο της ανάπτυξης και πάχυνσης, με ικανό αριθμό χοιριδίων ώστε να προάγεται η εκτροφή και να γίνεται επικερδής η εκμετάλλευση. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η αναπαραγωγική διαδικασία είναι το βασικό στοιχείο της εκτροφής και πρέπει να αντιμετωπίζεται ανάλογα. Η διαχείριση της αναπαραγωγικής διαδικασίας [5] με σκοπό την αντιμετώπιση των προβλημάτων και τη μείωση του κόστους παραγωγής έχει δύο σκέλη: τη διαχείριση των κάπρων και τη διαχείριση των χοιρομητέρων. Από τη μεριά του αρσενικού, είναι σε όλους γνωστό πως ο καλύτερος τρόπος για οικονομικότερη παραγωγή είναι η εφαρμογή της Τεχνητής Σπερματέγχυσης (Τ.Σ.). Από τη μεριά του θηλυκού οι σημαντικότερες επεμβάσεις που μπορούν να εφαρμοστούν για βελτίωση του αναπαραγωγικού αποτελέσματος με περιορισμένο κόστος είναι η σωστή ανίχνευση του οίστρου και η έγκαιρη διάγνωση της εγκυμοσύνης.
Αναπαραγωγή χοίρων
Ο τοκετός [6] είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα στάδια, τόσο για τη χοιρομητέρα όσο και για τα νεογέννητα χοιρίδια, στην όλη παραγωγική διαδικασία της σύγχρονης χοιροτροφίας. Κατά το στάδιο αυτό μπορούν να ανακύψουν διάφορα προβλήματα με αποτέλεσμα το θάνατο ή τη μείωση των αποδόσεων της χοιρομητέρας και των χοιριδίων. Για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντική η γνώση της φυσιολογίας και των γεγονότων εκείνων που έχουν άμεση σχέση με τον τοκετό ώστε να είναι δυνατή η αναγνώριση τυχόν προβλημάτων και η επέμβαση του ανθρώπου σε κάθε περίπτωση που απαιτείται.
Τα πολυτόκα ζώα παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες κατά τον τοκετό. Η μεγάλη διαφορά από τα μονοτόκα ζώα έγκειται στο ότι κατά τον τοκετό ένα μέρος της τοκετοομάδας βρίσκεται στη μήτρα, ενώ άλλο μέρος έχει ήδη γεννηθεί. Στο χοίρο, όπως και σε άλλα είδη, τα έμβρυα είναι εκείνα που καθορίζουν το χρόνο έναρξης του τοκετού. Η έναρξη της διαδικασίας του τοκετού γίνεται από μηνύματα που στέλνει το κάθε έμβρυο και τα οποία δρουν συνεργιστικά στη μητέρα.
Σε μια τοκετοομάδα, με έμβρυα που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ωριμότητας, τα πιο αναπτυγμένα μπορούν να προκαλέσουν την έναρξη της διαδικασίας γέννησης όλης της τοκετοομάδας, γεγονός που έχει ως συνέπεια τη μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης των ταχύτερα αναπτυσσόμενων χοιριδίων (Φυσική επιλογή).
Όσο αφορά στην αναπαραγωγή του αγριόχοιρου, τα νεαρά αρσενικά μπορούν να ζευγαρώσουν από το πρώτο φθινόπωρο ή χειμώνα της ζωής τους υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχουν γεννηθεί αργά τον χειμώνα η νωρίς την άνοιξη ενώ η σεξουαλική ωρίμανση μιας υγιούς νεαρής γουρούνας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες οι οποίοι μπορούν να την καθυστερήσουν μέχρι και τον 2ο χρόνο της ζωής της.
Απογαλακτισμός χοιριδίων
Ως απογαλακτισμός [6], στη χοιροτροφική πράξη, ορίζεται η απομάκρυνση του χοιριδίου από τη μητέρα του με αποτέλεσμα τη διακοπή του θηλασμού μητρικού γάλακτος. Στη φύση ο άγριος χοίρος καταναλώνει μεγάλη ποικιλία τροφών σε σημαντικές ποσότητες πριν από το φυσικό απογαλακτισμό του, λόγω της εξερευνητικής συμπεριφοράς του, της άυξησης των αναγκών του και της ταυτόχρονης μείωσης της γαλακτοπαραγωγής της μητέρας του. Στις σημερινές συστηματικές εκτροφές οι διαθέσιμες φυσικές τροφές έχουν υποκατασταθεί με τα εναρκτήρια σιτηρέσια που αποτελούνται κυρίως από δημητριακά πρωτεϊνικά συμπυκνώματα, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Όταν τα χοιρίδια απογαλακτίζονται στην ηλικία των 8 εβδομάδων καταναλώνουν τις τελευταίες ημέρες πριν από τον απογαλακτισμό τους ποσότητα εναρκτήριου σιτηρεσίου, που αντιστοιχεί στο 70 έως 80% της συνολικής κατανάλωσης τροφής, ενώ για απογαλακτισμό στις 6 εβδομάδες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50 έως 60%. Όσο η ηλικία απογαλακτισμού μειώνεται τόσο μειώνεται και το ποσοστό των αναγκών των μικρών χοιριδίων που καλύπτεται από άλλη τροφή, εκτός του μητρικού γάλακτος, με αποτέλεσμα να είναι μεγαλύτερη η αλλαγή τροφής και η διατροφική καταπόνηση των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό. Στις εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις απογαλακτισμού, στις 2 εβδομάδες ηλικίας, η αλλαγή τροφής φτάνει το 100%, δεδομένου ότι τα νεαρά χοιρίδια καταναλώνουν ελάχιστες ποσότητες εναρκτήριου σιτηρεσίου από την ηλικία αυτή.
Ασθένειες χοίρων
Οι ασθένειες απ'τις οποίες προσβάλλονται οι χοίροι είναι οι εξής:
- Η γρίπη των χοίρων[7],
- Η πανώλη των χοίρων[8],
- Ο αφθώδης πυρετός[9],
- Το αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο[10],
- Η φυσαλιδώδης νόσος[11],
- Η φυσαλιδώδης στοματίτιδα[11],
- Η ακτινοβακίλωση[12],
- Οξεία υπογλυκαιμία των χοιριδίων[13]
- Σιδηροπενική αναιμία των χοιριδίων[13]
- Λιστερίωση[13]
- Ακτινομύκωση[13]
- Κολιβακίλλωση χοίρων[13]
- Ερυθρά των χοίρων[13]
- Ατροφική ρινίτιδα των χοίρων[13]
- Ενζωοτική πνευμονία των χοίρων[13]
- Ψευδολύσσα των χοίρων[13]
- Πιροπλασμώσεις[13]
- Ψώρα[13]
- Φυματίωση[13]
- Λύσσα [13]
- Εχινοκοκκίαση [13]
- Τριχοφυτίαση [13]
- Αναφροδισία [13]
- Πρόπτωση του κόλπου [13]
- Κατακράτηση του πλακούντα [13]
Σήμανση χοίρων
Όπως συμβαίνει και με τ'άλλα ζώα (π.χ. αιγοπρόβατα, βοοειδή) έτσι και στους χοίρους χρησιμοποιούνται τα ενώτια σήμανσης [14] για λόγους αναγνώρισης των ζώων. Κάθε κάτοχος χοιροειδών είναι υποχρεωμένος να σημαίνει όλα τα ζώα στην εκμετάλλευσή του και να τηρεί ενημερωμένο μητρώο. Η σήμανση των ζώων γίνεται με ευθύνη και δαπάνη του κατόχου της εκμετάλλευσης. Η σήμανση γίνεται είτε με ατομική διάστιξη (τατουάζ), είτε με πλαστικά ενώτια κίτρινου χρώματος. Τα ενώτια σήμανσης των χοίρων είναι κίτρινου χρώματος (RAL). Κάθε ενώτιο αποτελείται από δύο ισομεγέθη μέρη, ένα «Θηλυκό» και ένα «Αρσενικό» με κωνική, μεταλλική κεφαλή. Τα χοιροειδή αναπαραγωγής (κάπροι και χοιρομητέρες) σημαίνονται αποκλειστικά με δύο ενώτια ατομικής αναγνώρισης (ένα σε κάθε αυτί), «ενώτια τύπου 1». Τα χοιροειδή πάχυνσης σημαίνονται είτε με διάστιξη (τατουάζ), είτε με «ενώτια τύπου 2», στο αριστερό αυτί του ζώου.
Χοιρινό κρέας
Η χοιροτροφία [15] στην Ελλάδα θεωρείται από τους δυναμικούς κλάδους της κτηνοτροφίας και της αγροτικής οικονομίας. Η συμμετοχή του κλάδου στην Ακαθάριστη Αξία της Ζωικής παραγωγής, εκτιμάται σε 10%. Εξάλλου η χοιροτροφία παράγει το 25% της εγχώριας παραγωγής χοιρινού κρέατος και καλύπτει για την περίοδο 1990-2006, ποσοστό 33% των αναγκών της συνολικής κατανάλωσης χοιρινού κρέατος στην Ελλάδα. Ο τρόπος εκτροφής χαρακτηρίζεται εντατικός και παρέχει απασχόληση σε 30.000 άτομα. Η προσφορά όμως του εγχώριου χοιρινού κρέατος δεν καλύπτει την ελληνική αγορά με αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών οι οποίες υπερκαλύπτουν την εγχώρια παραγωγή.
Όσο αφορά στη διατροφική αξία [16] του χοίρειου κρέατος υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να το εντάξουμε στη διατροφή μας.
- Είναι καλή πηγή βιταμινών
- Το λίπος του χοιρινού είναι ορατό, κάτι που δίνει το πλεονέκτημα να αφαιρείται
- Το χοιρινό περιέχει λιγότερη χοληστερόλη από το μοσχάρι
- Η πρωτεΐνη που περιέχει είναι καλής ποιότητας
Πληροφοριακά στοιχεία
Σχετικές σελίδες
- Εκτροφή χοίρων
- Φυλές χοίρων
- Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία
- Αναπαραγωγή χοίρων
- Ασθένειες χοίρων
- Σήμανση χοίρων
- Χοιρινό κρέας
- Υγιεινή των αγροτικών ζώων
- Διαγνωστική και ορισμοί της παθολογίας των αγροτικών ζώων
- Οιστρικός κύκλος αγροτικών ζώων
- Απογαλακτισμός χοιριδίων
- Πρωτόγαλα χοιρομητέρας, Σύσταση-Διαθεσιμότητα
Βιβλιογραφία
- ↑ 1,0 1,1 "Οργάνωση και διαχείριση χοιροτροφικών εκμεταλλεύσεων στην περιφέρεια Θεσσαλίας", Διπλωματική μελέτη του Πλιάτσικα Θεοφάνη, Αθήνα 2007
- ↑ Εγχώριος Ελληνικός χοίρος
- ↑ Ιστοσελίδα iHunt.gr, Το κυνήγι στο internet, Αγριόχοιρος
- ↑ Αναγνωρισμένες οργανώσεις που τηρούν γενεαλογικά βιβλία
- ↑ Ιστοσελίδα Ζωοκόσμος, Αναπαραγωγική διαχείριση στη χοιροτροφία
- ↑ 6,0 6,1 "Χοιροτροφία I. Η εκτροφή του παχυνόμενου χοιριδίου", Στέλιος Δεληγεώργης, Επίκουρος Καθηγητής Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας, Τμήματος Ζωικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
- ↑ Η γρίπη των χοίρων
- ↑ "Πανώλη χοίρων (Classical Swine Fever), Δρ. Ευτυχία Ξυλούρη-Φραγκιαδάκη, Κτηνίατρος-Υγιεινολόγος, Αναπληρώτρια καθηγήτρια υγιεινής αγρ. ζώων, Τμήμα επιστήμης ζωικής παραγωγής και υδατοκαλλιεργειών, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πανώλη χοίρων
- ↑ Αφθώδης πυρετός, Αναστάσιος Γ. Τσώνης, Διευθυντής Κτηνιατρικής, Καλαμάτα, 2001
- ↑ "Αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύνδρομο του χοίρου (ΑΑΣΧ). Μελέτη των μακροχρόνιων επιπτώσεων στην υγεία των κάπρων, συών και χοιριδίων μετά τον εμβολιασμό τους με νεκρό εμβόλιο του υπεύθυνου ιού", Διδακτορική διατριβή του Παπατσίρου Γ. Βασιλείου, Κτηνίατρος-Υπότροφος Ι.Κ.Υ., θεσσαλονίκη 2006.
- ↑ 11,0 11,1 Περιπτώσεις ασθενειών αγροτικών ζώων όπου πρέπει να γίνεται κοινοποίησή τους στην αρμόδια Αρχή
- ↑ Ιστοσελίδα Agrotes.eu, Ασθένειες παραγωγικών ζώων, Ακτινοβακίλωση
- ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 "Υγιεινή και στοιχεία παθολογίας των αγροτικών ζώων" Αποστόλου Μ. Ζαφράκα
- ↑ Σήμανση και καταγραφή χοιροειδών
- ↑ Ελληνική χοιροτροφία: Υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές
- ↑ Τριχοπούλου Α. Πίνακες Σύνθεσης Τροφίμων και Ελληνικών Πιάτων, 2004, Εκδόσεις Παρισιάνου, ΠΑΣΕΓΕΣ, Αυτάρκεια Αγροτικών Διατροφικών Προϊόντων, Αύγουστος 2012, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές 2008-2012, Αθήνα 2008
- ↑ Ο υβριδισμός του αγριόχοιρου
- ↑ Ασθένειες χοίρων
- ↑ Improvac
- ↑ "Μελέτη των παραγόντων που επιδρούν στην ποιότητα του χοιρινού κρέατος", Διδακτορική διατριβή του Μάντη Νικ. Φώτιου, Αθήνα 2012.
