Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Οργανική ουσία εδάφους"

Από GAIApedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
 
(32 ενδιάμεσες αναθεωρήσεις από 3 χρήστες δεν εμφανίζονται)
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
 
{{{top_heading|==}}}Γενικές πληροφορίες - Ορισμοί{{{top_heading|==}}}
 
{{{top_heading|==}}}Γενικές πληροφορίες - Ορισμοί{{{top_heading|==}}}
−
Στα στερεά συστατικά του εδάφους περιλαμβάνονται και τα οργανικά υλικά, τα οποία, σ' ένα μέσης σύστασης έδαφος, καταλαμβάνουν το 5% του όγκου του. Τα οργανικά συστατικά προέρχονται από πρόσφατα υπολείμματα φυτών και ζώων, περιλαμβάνουν όμως και όλους τους ζωντανούς μικροοργανισμούς του εδάφους, οι οποίοι αποσυνθέτουν τα υπολείμματα στα συστατικά τους, καθώς και υπολείμματα από προϊόντα χημικών διασπάσεων, αλλά και συνθέσεων, νέων ενώσεων, που αποτελούν τον καλούμενο χούμο. Η χημική σύσταση της οργανικής ουσίας του εδάφους εξαρτάται επομένως από τη σύνθεση των φυτών, των μικροοργανισμών και των ζώων, από τα οποία προέρχεται. Η ξηράουσία των φυτών, που είναι περίπου 25% του βάρους τους (το υπόλοιπο είναι νερό), αποτελείται κυρίως από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο (το 90% αυτής). Επίσης αποτελείται από [[Άζωτο|άζωτο]], [[Θείο|θείο]], [[Ασβέστιο|ασβέστιο]], [[Φώσφορος|φώσφορο]], [[Κάλιο|κάλιο]] και πολλά άλλα στοιχεία.
 
  
−
Ο Jenny (1980) αναφέρει ότι οποιαδήποτε ένωση οργανικού άνθρακα, μικρή η μεγάλη, "ζωντανή ή νεκρή", ταξινομείται ως εδαφική οργανική ύλη.<ref name="Jenny"/>
+
Στα στερεά συστατικά του [[Εδαφολογία|εδάφους]] περιλαμβάνονται και τα οργανικά υλικά, τα οποία, σ' ένα [[Πηλώδη εδάφη|μέσης σύστασης έδαφος]], καταλαμβάνουν το 5% του όγκου του. Τα οργανικά συστατικά προέρχονται από πρόσφατα υπολείμματα [[Κατάλογος φυτών|φυτών]] και [[Κατάλογος ζώων|ζώων]], περιλαμβάνουν όμως και όλους τους ζωντανούς μικροοργανισμούς του εδάφους, οι οποίοι αποσυνθέτουν τα υπολείμματα στα συστατικά τους, καθώς και υπολείμματα από προϊόντα χημικών διασπάσεων, αλλά και συνθέσεων, νέων ενώσεων, που αποτελούν τον καλούμενο [[Xoύμος|χούμο]]. Η χημική σύσταση της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας του εδάφους]] εξαρτάται επομένως από τη σύνθεση των φυτών, των μικροοργανισμών και των ζώων, από τα οποία προέρχεται. Η ξηρασία των φυτών, που είναι περίπου 25% του βάρους τους (το υπόλοιπο είναι νερό), αποτελείται κυρίως από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο (το 90% αυτής). Επίσης αποτελείται από [[Άζωτο|άζωτο]], [[Θείο|θείο]], [[Ασβέστιο|ασβέστιο]], [[Φώσφορος|φώσφορο]], [[Κάλιο|κάλιο]] και πολλά άλλα στοιχεία. Ο Jenny ανάφερε ότι οποιαδήποτε ένωση οργανικού άνθρακα, μικρή η μεγάλη, "ζωντανή ή νεκρή", ταξινομείται ως εδαφική οργανική ύλη.
  
−
Ο άνθρακας είναι το κυριότερο συστατικό της οργανικής ουσίας, εμφανίζεται μάλιστα σε ποσά που ποσοστιαία έχουν τιμές 45% έως 50%. Τα στοιχεία, που βρίσκονται στην οργανική ουσία, υπάρχουν σε πολύπλοκες ενώσεις, που αποτελούν συστατικά της, και οι οποίες παράγονται από τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα με την επίδραση χημικών, βιολογικών και φυσικών παραγόντων. Συνήθως τα ορυκτά (ανόργανα) εδάφη, που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των εδαφών, έχουν περιεκτικότητα σε οργανική ουσία 1% - 6% (και συνήθως τα ελληνικά εδάφη έως 2%) ενώ στα οργανικά (τυρφώδη) εδάφη είναι μεγαλύτερη από 15% -20% έως και περισσότερο από 45%. Το ποσό της οργανικής ύλης του εδάφους είναι συνάρτηση του οικολογικού περιβάλλοντος, δεδομένου ότι αυτό προσδιορίζει το ρυθμό της πρόσθεσης και αποσύνθεσης των υλικών, που την αποτελούν. Η αποσύνθεση των υπολειμμάτων (φυτικών και ζωικών) και η παραγωγή τελικά οργανικής ουσίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το κλίμα. Σε υγρά κλίματα υπάρχει μεγάλη παραγωγή οργανικής ουσίας ενώ σε ξηρά κλίματα μικρή. Η οργανική ύλη είναι, μετά την άργιλο, το σημαντικότερο συστατικό από άποψη ενεργότητας. Είναι πιο δραστική και επιδρά περισσότερο από την άργιλο στη θετική συμπεριφορά του εδάφους ως φυσικού πόρου. Επηρεάζει γενικά τις φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες των εδαφών καθώς και την παραγωγικότητα τους. Μεταξύ των χρήσιμων επιδράσεων είναι ότι αποτελεί την κυριότερη πηγή αζώτου αλλά και άλλων στοιχείων, όπως διαθέσιμου φωσφόρου, ενώ παράλληλα αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων ενός εδάφους και βελτιώνει τη δομή του.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
Ο άνθρακας είναι το κυριότερο συστατικό της οργανικής ουσίας, εμφανίζεται μάλιστα σε ποσά που ποσοστιαία έχουν τιμές 45% έως 50%. Τα στοιχεία, που βρίσκονται στην οργανική ουσία, υπάρχουν σε πολύπλοκες ενώσεις, που αποτελούν συστατικά της, και οι οποίες παράγονται από τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα με την επίδραση χημικών, βιολογικών και φυσικών παραγόντων. Συνήθως τα ορυκτά (ανόργανα) εδάφη, που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των εδαφών, έχουν περιεκτικότητα σε οργανική ουσία 1% - 6% (και συνήθως τα ελληνικά εδάφη έως 2%) ενώ στα οργανικά (τυρφώδη) εδάφη είναι μεγαλύτερη από 15% -20% έως και περισσότερο από 45%.  
 +
 
 +
Το ποσό της οργανικής ύλης του εδάφους είναι συνάρτηση του οικολογικού περιβάλλοντος, δεδομένου ότι αυτό προσδιορίζει το ρυθμό της πρόσθεσης και αποσύνθεσης των υλικών, που την αποτελούν. Η αποσύνθεση των υπολειμμάτων (φυτικών και ζωικών) και η παραγωγή τελικά οργανικής ουσίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το κλίμα. Σε υγρά κλίματα υπάρχει μεγάλη παραγωγή οργανικής ουσίας ενώ σε ξηρά κλίματα μικρή. Η οργανική ύλη είναι, μετά την [[Αργιλώδη εδάφη|άργιλο]], το σημαντικότερο συστατικό από άποψη ενεργότητας. Είναι πιο δραστική και επιδρά περισσότερο από την άργιλο στη θετική συμπεριφορά του εδάφους ως φυσικού πόρου. Επηρεάζει γενικά τις φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες των εδαφών καθώς και την παραγωγικότητα τους. Μεταξύ των χρήσιμων επιδράσεων είναι ότι αποτελεί την κυριότερη πηγή αζώτου αλλά και άλλων στοιχείων, όπως διαθέσιμου φωσφόρου, ενώ παράλληλα αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων ενός εδάφους και βελτιώνει τη δομή του.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
 
{{{top_heading|==}}}Οργανικά συστατικά εδάφους{{{top_heading|==}}}
 
{{{top_heading|==}}}Οργανικά συστατικά εδάφους{{{top_heading|==}}}
−
Από τα αναφερθέντα στην προηγούμενη παράγραφο φαίνεται ότι η οργανική ύλη του εδάφους αποτελείται ως προς το είδος των συστατικών από πρόσφατα υπολείμματα φυτών και ζώων, αλλά και σε κάποιο αρχικό στάδιο αποσύνθεσης, ζώντες μικροοργανισμούς και από τον χούμο.
 
  
−
Η σύσταση της οργανικής ουσίας από άποψη χημικής σύστασης αποτελείται από ενώσεις γνωστής χημικής συνθέσεως, όπως υδατάνθρακες (άμυλο, σάκχαρα, κυτταρίνη), πρωτεϊνες, οργανικά οξέα, λίπη οι οποίες συνολικά αποτελούν 10% -15% της οργανικής ουσίας, και από ενώσεις που συνιστούν τον χούμο, οι οποίες εμφανίζουν δυσκολία στην ταξινόμηση τους σε κάποια ομάδα ενώσεων της οργανικής χημείας και ποσοστιαία αντιπροσωπεύουν 85% - 90% της οργανικής ουσίας του εδάφους.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
Η οργανική ύλη του [[τύποι εδαφών|εδάφους]] αποτελείται ως προς το είδος των συστατικών από πρόσφατα υπολείμματα [[κατάλογος φυτών |φυτών]] και [[κατάλογος ζώων |ζώων]], αλλά και σε κάποιο αρχικό στάδιο αποσύνθεσης, ζώντες μικροοργανισμούς και από τον χούμο. Η σύσταση της οργανικής ουσίας από άποψη χημικής σύστασης αποτελείται από ενώσεις γνωστής χημικής συνθέσεως, όπως υδατάνθρακες (άμυλο, σάκχαρα, κυτταρίνη), πρωτεΐνες, οργανικά οξέα, λίπη οι οποίες συνολικά αποτελούν 10% -15% της οργανικής ουσίας, και από ενώσεις που συνιστούν τον χούμο, οι οποίες εμφανίζουν δυσκολία στην ταξινόμησή τους σε κάποια ομάδα ενώσεων της οργανικής χημείας και ποσοστιαία αντιπροσωπεύουν 85%-90% της οργανικής ουσίας του εδάφους. <ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
−
{{{top_heading|===}}}Οργανισμοί (Ζώντες) του εδάφους{{{top_heading|===}}}
+
{{{top_heading|===}}}Οργανισμοί του εδάφους{{{top_heading|===}}}
−
Το έδαφος χρησιμοποιείται ως κατοικία από ένα μεγάλο αριθμό οργανισμών, ποικίλου μεγέθους, που ανήκουν στο φυτικό και ζωικό βασίλειο. Ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικός. Είναι χαρακτηριστικό ότι για τη μελέτη τους αναπτύχθηκε ιδιαίτερος κλάδος της Εδαφολογίας η "Μικροβιολογία Εδάφους". Μεταξύ των άλλων χρήσιμων δραστηριοτήτων τους είναι και η δέσμευση υπό οργανική μορφή του ατμοσφαιρικού αζώτου, η διάσπαση κυρίως οργανικών συστατικών, και ταυτόχρονα η σύνθεση νέων ενώσεων, χρήσιμες για τη θρέψη των φυτών, ενώ παράλληλα μπορούν και βελτιώνουν ορισμένες φυσικές εδαφικές ιδιότητες. Γενικά συμβάλλουν στη διατήρηση και αύξηση της γονιμότητας των εδαφών, ενώ ο τρόπος της επίδρασης δεν είναι ίδιος για όλα τα είδη των εδαφικών μικροοργανισμών.
+
−
Οι οργανισμοί του εδάφους αποτελούνται από βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες, φύκη, λειχήνες, που ανήκουν στην χλώριδα του εδάφους, αλλά και από είδη που ανήκουν στην πανίδα του εδάφους όπως γαιοσκώληκες (earthowrms), τερμίτες (termites), μυρμήγκια (ants).
+
  
−
Βακτήρια
+
Οι οργανισμοί του [[Τύποι εδαφών|εδάφους]] αποτελούνται από βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες, φύκη, λειχήνες, που ανήκουν στη χλωρίδα του εδάφους, αλλά και από είδη που ανήκουν στην πανίδα του εδάφους όπως γαιοσκώληκες (earthowrms), τερμίτες (termites), μυρμήγκια (ants).  
−
Τα βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί, έχουν σχήμα συνήθως ραβδόμορφο, σπανιότερο, σφαιροειδές, και μέγεθος μικρότερο του 1 - 10m (συνηθέστερο έως 5m). Είναι το πολυπληθέστερο είδος οργανισμών στο έδαφος. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ένα γραμμάριο εδάφους μπορεί να περιέχει από 1 - 4 δισεκατομμύρια βακτήρια. Το βάρος τους μπορεί να φθάσει, για έκταση ενός στρέμματος και βάθος 20cm, τα 130Kg, ενώ γενικά αντιπροσωπεύει το 0,05% του ξηρού βάρους του εδάφους. Τα βακτήρια αποτελούνται από 80% νερό, 10% άνθρακα και 2% άζωτο.
+
  
−
Τα βακτήρια ταξινομούνται ανάλογα:
+
Τα βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί, έχουν σχήμα συνήθως ραβδόμορφο, σπανιότερο, σφαιροειδές, και μέγεθος μικρότερο του 1 - 10m (συνηθέστερο έως 5m). Είναι το πολυπληθέστερο είδος οργανισμών στο έδαφος. Αποτελούνται από 80% νερό, 10% άνθρακα και 2% άζωτο. Ταξινομούνται ανάλογα:
  
−
* Με την μέθοδο λήψης τροφής και ενέργειας (ετερότροφα, αυτότροφα). Συνηθέστερα είναι τα ετερότροφα με πηγή τροφής (άνθρακα) και ενέργειας την οργανική ουσία. Τα αυτότροφα έχουν πηγή άνθρακα το CO<sub>2</sub> και ενέργειας την οξείδωση ανόργανων στοιχείων ή ενώσεων. Τα βακτήρια που χρησιμοποιούν την ενέργεια οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων, ονομάζονται χημοσυνθετικά, ενώ αυτά που χρησιμοποιούν το φώς για ενέργεια φωτοσυνθετικά. Στα αυτότροφα χημοσυνθετικά ανήκουν τα νιτροβακτήρια (nitrozomonas και nitrobacter), που οξειδώνουν το αμμωνιακό άζωτο, που παράγεται κατά την διάσπαση των πρωτεϊνών σε νιτρώδη και νιτρικά. Η διαδικασία είναι γνωστή ως νιτροποίηση. Στα ετερότροφα βακτήρια ανήκουν οι δεσμευτές αζώτου, που ανάγουν το ατμοσφαιρικό άζωτο σε αμμωνιακό και το δεσμεύουν υπό οργανική μορφή (αμινοξέα) αλλά και βακτήρια, εκέινα τσα οποία είναι τα πιο διαδεδομένα, που δεν δεσμεύουν άζωτο, αλλά απαιτούν δεσμευμένο άζωτο. Αυτά κυρίως θεωρούνται υπεύθυνα για την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.
+
<u>Με την μέθοδο λήψης τροφής και ενέργειας</u>. Συνηθέστερα είναι τα ετερότροφα με πηγή τροφής (άνθρακα) και ενέργειας την [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανική ουσία]]. Τα αυτότροφα έχουν πηγή άνθρακα το CO<sub>2</sub> και ενέργειας την οξείδωση ανόργανων στοιχείων ή ενώσεων. Τα βακτήρια που χρησιμοποιούν την ενέργεια οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων, ονομάζονται χημοσυνθετικά, ενώ αυτά που χρησιμοποιούν το φώς για ενέργεια φωτοσυνθετικά. Στα αυτότροφα χημοσυνθετικά ανήκουν τα νιτροβακτήρια (nitrozomonas και nitrobacter), που οξειδώνουν το αμμωνιακό άζωτο, που παράγεται κατά την διάσπαση των πρωτεϊνών σε νιτρώδη και νιτρικά. Η διαδικασία είναι γνωστή ως νιτροποίηση. Στα ετερότροφα βακτήρια ανήκουν οι δεσμευτές αζώτου, που ανάγουν το ατμοσφαιρικό άζωτο σε αμμωνιακό και το δεσμεύουν υπό οργανική μορφή (αμινοξέα) αλλά και βακτήρια, εκέινα τσα οποία είναι τα πιο διαδεδομένα, που δεν δεσμεύουν [[Άζωτο|άζωτο]], αλλά απαιτούν δεσμευμένο άζωτο. Αυτά κυρίως θεωρούνται υπεύθυνα για την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.
  
−
* Με την ύπαρξη ή όχι συμβίωσης με φυτά (συμβιωτικά και μη συμβιωτικά). Οι δεσμευτές αζώτου, ετερότροφα βακτήρια, μπορούν να ζούν ελεύθερα ή συμβιωτικά με ορισμένα φυτά (ψυχανθή, όπως φασόλια, μπιζέλια, κ.α.). Τα τελευταία, κυρίως είδη του Rhyzobium sp., δημιουργούν φυματία (εξογκώματα) στις ρίζες τους εντός των οποίων γίνεται η δέσμευση και η μετατροπή του ατμοσφαιρικού αζώτου.
+
<u>Με την ύπαρξη ή όχι συμβίωσης με φυτά</u>. Οι δεσμευτές αζώτου, ετερότροφα βακτήρια, μπορούν να ζουν ελεύθερα ή συμβιωτικά με ορισμένα φυτά ([[Ψυχανθή|ψυχανθή]], όπως [[Φασολιά|φασόλια]], [[Μπιζελιά|μπιζέλια]], κ.α.). Τα τελευταία, κυρίως είδη του Rhyzobium sp., δημιουργούν φυματία (εξογκώματα) στις ρίζες τους εντός των οποίων γίνεται η δέσμευση και η μετατροπή του ατμοσφαιρικού αζώτου.
  
−
* Με τις απαιτήσεις σε οξυγόνο (αερόβια, αναερόβια κυρίως σαπροφυτικά, που διατρέφονται δηλαδή από τα υπολείμματα φυτών και ζώων). Τα μη συμβιωτικά βακτήρια, που ζουν ελεύθερα, περιλαμβάνουν αναερόβια και αερόβια (όπως το azotobacter) είδη. Επίσης σε αερόβια και αναερόβια διακρίνονται και τα βακτήρια που δεν δεσμεύουν [[Άζωτο|άζωτο]]. Η θερομκρασία, η υγρασία, ο αερισμός, η οξύτητα καθώς και οι άλλες συνθήκες του εδάφους επηρεάζουν την ανάπτυξη και δραστηριότητα των βακτηρίων. Γενικά περισσότερα βρίσκουμε στα γόνιμα εδάφη ενώ αυξάνονται πολύ γρήγορα όταν υπάρχουν επίσης αρκετά οργανικά συστατικά. Έχουν τις ίδιες απαιτήσεις με αυτές των καλλιεργειών όσον αφορά στην υγρασία (δηλαδή έδαφος στην υδατοϊκανότητα), ενώ σε θερμοκρασία οι τιμές μεταξύ 19<sup>o</sup>C και 37<sup>o</sup>C και σε pH οι τιμές μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται ικανοποιητικές. Ως τροφή είναι δυνατόν να χρησιμοποιούν τις εύκολα αποσυντιθέμενες [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικές ουσίες]].
+
<u>Με τις απαιτήσεις σε οξυγόνο</u>. Τα μη συμβιωτικά βακτήρια, που ζουν ελεύθερα, περιλαμβάνουν αναερόβια και αερόβια (όπως το azotobacter) είδη. Επίσης σε αερόβια και αναερόβια διακρίνονται και τα βακτήρια που δεν δεσμεύουν [[Άζωτο|άζωτο]]. Η θερμοκρασία, η υγρασία, ο αερισμός, η οξύτητα καθώς και οι άλλες συνθήκες του εδάφους επηρεάζουν την ανάπτυξη και δραστηριότητα των βακτηρίων. Γενικά περισσότερα βρίσκουμε στα γόνιμα εδάφη ενώ αυξάνονται πολύ γρήγορα όταν υπάρχουν επίσης αρκετά οργανικά συστατικά. Έχουν τις ίδιες απαιτήσεις με αυτές των καλλιεργειών όσον αφορά στην υγρασία (δηλαδή έδαφος στην υδατοϊκανότητα), ενώ σε θερμοκρασία οι τιμές μεταξύ 19<sup>o</sup>C και 37<sup>o</sup>C και σε pH οι τιμές μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται ικανοποιητικές. Ως τροφή είναι δυνατόν να χρησιμοποιούν τις εύκολα αποσυντιθέμενες οργανικές ουσίες.
  
−
Μύκητες
+
Οι μύκητες είναι μονοκύτταροι και πολυκύτταροι οργανισμοί και σχηματίζουν μυκήλιο κατά την αποσύνθεση ορισμένων υλικών. Είναι πάντοτε ετερότροφοι αερόβιοι, πολλοί ενώ ζούν συμβιωτικά με τις ρίζες (μυκόρριζα) διαφόρων φυτικών ειδών. Οι ρίζες μεταβιβάζουν ουσίες στους μύκητες και οι υφές των μυκήτων βοηθούν τις ρίζες να απορροφήσουν [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικά στοιχεία]] και νερό. Οι μύκητες διασπουν την οργανική ουσία και προμηθεύονται άνθρακα και ενέργεια (αφού στερούνται χλωροφύλλης) από τις κυτταρίνες, που απαντώνται ως συστατικό ξύλου, τις πηκτίνες, τις ημικυττερίνες, την κερατίνη και τη λιγνίνη. Τα πολυμερή μόρια αυτών των ενώσεων διασπώνται σε μικρότερα μόρια λόγω της έκχυσης ενζύμων από τους μύκητες. Εμφανίζονται λιγότερο απαιτητικοί σε σχέση με τα αυξημένα ποσοστά υγρασίας, που θέλουν τα βακτήρια, ενώ απαιτούν περισσότερο όξινο περιβάλλον. Ιδιαίτερα δε σε χαμηλά pH η σημασία τους είναι μεγαλύτερη, γιατί μειώνεται σημαντικά η δραστηριότητα των βακτηρίων.
−
Είναι μονοκύτταροι και πολυκύτταροι οργανισμοί και σχηματίζουν μυκήλιο κατά την αποσύνθεση ορισμένων υλικών. Είναι πάντοτε ετερότροφοι αερόβιοι, πολλοί ενώ ζούν συμβιωτικά με τις ρίζες (μυκόρριζα) διαφόρων φυτικών ειδών. Οι ρίζες μεταβιβάζουν ουσίες στους μύκητες και οι υφές των μυκήτων βοηθούν τις ρίζες να απορροφήσουν θρεπτικά στοιχεία και νερό. Οι μύκητες διασπουν την οργανική ουσία και προμηθεύονται άνθρακα και ενέργεια (αφού στερούνται χλωροφύλλης) από τις κυτταρίνες, που απαντώνται ως συστατικό ξύλου, τις πηκτίνες, τις ημικυττερίνες, την κερατίνη και τη λιγνίνη. Τα πολυμερή μόρια αυτών των ενώσεων διασπώνται σε μικρότερα μόρια λόγω της έκχυσης ενζύμων από τους μύκητες. Επισής δρούν ως συστατικά, που βοηθούν στο σχηματισμό σταθερών στο νερό εδαφικών συσσωματωμάτων. Στους μύκητες ανήκουν οι ζύμες, οι βασιδιομύκητες και οι εύρωτες (με γνωστούς εκπροσώπους τα γένη Penicillium, Fusarium, Mucor, Aspergillus), που είναι εξ ίσου σημαντικοί, όσο και τα βακτήρια. Η δραστηριότητα τους και ο πληθυσμός τους αυξάνει στην επιφάνεια του εδάφους, όπου αφθονούν τα συστατικά της οργανικής ουσίας που χρειάζονται, αλλά και οπουδήποτε υπάρχει καλός αερισμός. Εμφανίζονται λιγότερο απαιτητικοί σε σχέση με τα αυξημένα ποσοστά υγρασίας, που θέλουν τα βακτήρια, ενώ απαιτούν περισσότερο όξινο περιβάλλον. Ιδιαίτερα δε σε χαμηλά pH η σημασία τους είναι μεγαλύτερη, γιατί μειώνεται σημαντικά η δραστηριότητα των βακτηρίων.
+
  
−
Ακτινομύκητες
+
Οι ακτινομύκητες σχετίζονται μορφολογικά και ταξινομικά με τους μύκητες και τα βακτήρια. Είναι μονοκύτταροι οργανισμοί και φτιάχνουν μυκήλια (όμοια με τους μύκητες), πολλοί αναπαράγονται με σπόρους, οι οποίοι μοιάζουν με τα κελιά των βακτηρίων. Είναι κυρίως ετερότροφοι, αερόβιοι και σαπροφυτικοί. Βοηθούν τη διάσπαση των συστατικών της οργανικής ουσίας και κυρίως της κυτταρίνης, επιταχύνουν παράλληλα και τον αργό ρυθμό αποσύνθεσης οργανικών ουσιών απο τα βακτήρια. Δίνουν στο έδαφος χαρακτηριστική γαιώδη οσμή (ιδίως σε εδάφη που πρόσφατα οργώθηκαν, ή που είναι φρεσκοβρεγμένα). Σήμερα οι ακτινομύκητες είναι πολύ χρήσιμοι γιατί παράγουν μια σειρά χρήσιμων αντιβιοτικών, όπως streptomycin, terramycin, neomycin. Τέλος, πριν από είκοσι περίπου χρόνια βρέθηκε ότι έχουν συμβιωτική δράση με επτά τουλάχιστον οικογένειες φυτών (ενώ τα βακτήρια rhizobium μόνο με τα ψυχανθή) και ότι δεσμεύουν ατμοσφαιρικό άζωτο. Αναπτύσσονται σε ποικίλα καθεστώτα εδαφικής υγρασίας προτιμώντας κυρίως τα υγρά εδάφη. Είναι περισσότεροι στα θερμά εδάφη, ενώ δεν θέλουν όξινες συνθήκες (ικανοποιητική ανάπτυξη έως pH 6).
−
Σχετίζονται μορφολογικά και ταξινομικά με τους μύκητες και τα βακτήρια. Είναι μονοκύτταροι οργανισμοί και φτιάχνουν μυκήλια (όμοια με τους μύκητες), πολλοί αναπαράγονται με σπόρους, οι οποίοι μοιάζουν με τα κελιά των βακτηρίων. Είναι κυρίως ετερότροφοι, αερόβιοι και σαπροφυτικοί. Βοηθούν τη διάσπαση των συστατικών της οργανικής ουσίας και κυρίως της κυτταρίνης, επιταχύνουν παράλληλα και τον αργό ρυθμό αποσύνθεσης οργανικών ουσιών απο τα βακτήρια. Δίνουν στο έδαφος χαρακτηριστική γαιώδη οσμή (ιδίως σε εδάφη που πρόσφατα οργώθηκαν, ή που είναι φρεσκοβρεγμένα) ενώ βοηθούν στην ανάπτυξη, όπως και οι μύκτητες, σταθερής δομής του εδάφους στο νερό. Σήμερα οι ακτινομύκητες είναι πολύ χρήσιμοι γιατί παράγουν μια σειρά χρήσιμων αντιβιοτικών, όπως streptomycin, terramycin, neomycin. Τέλος, πριν από είκοσι περίπου χρόνια βρέθηκε ότι έχουν συμβιωτική δράση με επτά τουλάχιστον οικογένειες φυτών (ενώ τα βακτήρια rhizobium μόνο με τα ψυχανθή) και ότι δεσμεύουν ατμοσφαιρικό άζωτο.(Hensley and Carpenter, 1979 and Tredici, 1980).<ref name="Hensley"/> Αναπτύσσονται σε ποικίλα καθεστώτα εδαφικής υγρασίας προτιμώντας κυρίως τα υγρά εδάφη. Είναι περισσότεροι στα θερμά εδάφη, ενώ δεν θέλουν όξινες συνθήκες (ικανοποιητική ανάπτυξη έως pH 6).
+
  
−
Φύκη
+
Τα φύκη είναι εφοδιασμένα με χλωροφύλλη και επομένως ικανά να φωτοσυνθέτουν μικροσκοπικά φυτά. Ζούν στην επιφάνεια του εδάφους, ευνοούνται ακόμη περισσότερο σε συνθήκες υγρασίας και απαιτούν φώς. Δεν είναι τόσο σημαντικά ως διασπαστές της οργανικής ουσίας.
−
Τα εφοδιασμένα με χλωροφύλλη και επομένως ικανά να φωτοσυνθέτουν (αυτότροφοι οργανισμοί) μικροσκοπικά φυτά είναι τα φύκη. Ζούν στην επιφάνεια του εδάφους, ευνοούνται ακόμη περισσότερο σε συνθήκες υγρασίας και απαιτούν φώς. Δεν είναι τόσο σημαντικά ως διασπαστές της οργανικής ουσίας.
+
  
−
Ζωικοί εδαφικοί οργανισμοί-Ασπόνδυλα
+
Οι λειχήνες τεμαχίζουν τα φυτικά μέρη και εκθέτουν οργανικές επιφάνειες, ώστε να δρουν πάνω τους οι εδαφικοί μικροοργανισμοί. Μετακινούν, εντός του εδάφους, τεμάχια και περιττώματα πλούσια σε βακτήρια προς όλες τις κατευθύνσεις. Γενικά δρουν προς το όφελος της ομογενοποίησης του εδαφικού σώματος. Ο πληθυσμός τους μειώνεται αισθητά από την επιφάνεια του εδάφους προς τα βαθύτερα στρώματα. Εδώ ανήκουν τα πρωτόζωα, (η απλούστερη ίσως μορφή πανίδας), τα αρθρόποδα (π.χ. τερμίτες), οι (γαιο-) σκώληκες, που περιλαμβάνουν και τους σημαντικούς νηματώδεις, οι οποίοι έχουν και επιβλαβή δράση για τις ρίζες των φυτών.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Έχουν πολύ χρήσιμη δραστηριότητα, είναι αυτοί που τεμαχίζουν τα φυτικά μέρη και εκθέτουν οργανικές επιφάνειες, ώστε να δρουν πάνω τους οι εδαφικοί μικροοργανισμοί. Μετακινούν, εντός του εδάφους, τεμάχια και περιττώματα πλούσια σε βακτήρια προς όλες τις κατευθύνσεις. Γενικά δρουν προς το όφελος της ομογενοποίησης του εδαφικού σώματος. Ο πληθυσμός τους μειώνεται αισθητά από την επιφάνεια του εδάφους προς τα βαθύτερα στρώματα. Εδώ ανήκουν τα πρωτόζωα, (η απλούστερη ίσως μορφή πανίδας), τα αρθρόποδα (π.χ. τερμίτες), οι (γαιο-) σκώληκες, που περιλαμβάνουν και τους σημαντικούς νηματώδεις, οι οποίοι έχουν και επιβλαβή δράση για τις ρίζες των φυτών.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
 
{{{top_heading|===}}}Εδαφικές ιδιότητες και οργανισμοί του εδάφους{{{top_heading|===}}}
 
{{{top_heading|===}}}Εδαφικές ιδιότητες και οργανισμοί του εδάφους{{{top_heading|===}}}
−
Ιδιότητες όπως η εδαφική υγρασία, η θερμοκρασία του εδάφους, το pH, το πορώδες, ο αερισμός, τα άλατα, η έκθεση στο φώς - τον ήλιο και βέβαια το ποσοστό [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]] είναι οι σημαντικότερες εδαφικές ιδιότητες, που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τον πληθυσμό και την ένταση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών του εδάφους. Επομένως κλιματικές συνθήκες και κυρίως η θερμοκρασία και η υγρασία, αλλά και το είδος και η κατάσταση της βλάστησης, είναι παράγοντες που επίσης επηρεάζουν το είδος και τον πληθυσμό αυτών.
 
  
−
Εδαφική υγρασία
+
Ιδιότητες όπως η εδαφική υγρασία, η θερμοκρασία του εδάφους, το pH, το πορώδες, ο αερισμός, τα άλατα, η έκθεση στο φως - τον ήλιο και βέβαια το ποσοστό [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]] είναι οι σημαντικότερες εδαφικές ιδιότητες, που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τον πληθυσμό και την ένταση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών του εδάφους. Επομένως κλιματικές συνθήκες και κυρίως η θερμοκρασία και η υγρασία, αλλά και το είδος και η κατάσταση της βλάστησης, είναι παράγοντες που επίσης επηρεάζουν το είδος και τον πληθυσμό αυτών.
−
Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η εδαφική υγρασία, η οποία για να δημιουργήσει άριστες συνθήκες δραστηριότητας οργανισμών στο έδαφος, αλλά και αύξησης του πληθυσμού τους, πρέπει να βρίσκεται κοντά στην υδατοϊκανότητα. Ένα ποσοστό 80% της υδατοϊκανότητας θεωρείται ευνοϊκή τιμή (κοντά δηλαδή και στις απαιτήσιες των καλλιεργειών). Παράλληλα όμως να σημειωθεί ότι η αντοχή των μικροοργανισμών σε δυσμενείς συνθήκες υγρασίας είναι μεγάλη.
+
  
−
θερμοκρασία
+
<span style="font-weight:bold;">Εδαφική υγρασία:</span>
 +
Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η εδαφική υγρασία, η οποία για να δημιουργήσει άριστες συνθήκες δραστηριότητας οργανισμών στο έδαφος, αλλά και αύξησης του πληθυσμού τους, πρέπει να βρίσκεται κοντά στην υδατοϊκανότητα. Ένα ποσοστό 80% της υδατοϊκανότητας θεωρείται ευνοϊκή τιμή (κοντά δηλαδή και στις απαιτήσιες των καλλιεργειών). Παράλληλα όμως να σημειωθεί ότι η αντοχή των μικροοργανισμών σε δυσμενείς συνθήκες υγρασίας είναι μεγάλη.
 +
 +
<span style="font-weight:bold;">Θερμοκρασία:</span>
 
Οι άριστες συνθήκες θερμοκρασίας είναι αρκετά υψηλότερες από τις αντίστοιχες απαιτήσεις των καλλιεργειών, με αποτέλεσμα σε συνήθη εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα οι μικροοργανισμοί να μην μπορούν να αναπτύξουν τη μέγιστη δραστηριότητα τους. Η πλειοψηφία των βακτηρίων  και των ακτινομυκήττων θέλουν, για άριστη συμπριφορά, τιμές θερμοκρασίας μεταξύ 25 και 37<sup>o</sup>C. Υπάρχουν και οργανισμοί όμως που αντέχουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και άλλοι σε πολύ υψηλές. Γενικά πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι βιολογικές αντιδράσεις αυξάνουν σε διπλάσιο ρυθμό καθώς αυξάνει η θερμοκρασία από 10 σε 20<sup>o</sup>C.
 
Οι άριστες συνθήκες θερμοκρασίας είναι αρκετά υψηλότερες από τις αντίστοιχες απαιτήσεις των καλλιεργειών, με αποτέλεσμα σε συνήθη εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα οι μικροοργανισμοί να μην μπορούν να αναπτύξουν τη μέγιστη δραστηριότητα τους. Η πλειοψηφία των βακτηρίων  και των ακτινομυκήττων θέλουν, για άριστη συμπριφορά, τιμές θερμοκρασίας μεταξύ 25 και 37<sup>o</sup>C. Υπάρχουν και οργανισμοί όμως που αντέχουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και άλλοι σε πολύ υψηλές. Γενικά πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι βιολογικές αντιδράσεις αυξάνουν σε διπλάσιο ρυθμό καθώς αυξάνει η θερμοκρασία από 10 σε 20<sup>o</sup>C.
  
−
pH του εδάφους
+
<span style="font-weight:bold;">pH του εδάφους:</span>
 
Η οξύτητα ή αλκαλικότητα του εδάφους αποτελεί σημαντική παράμετρο για την μικροβιακή δραστηριότητα του εδάφους. Από τα αναφερθέντα για τα βακτήρια και τους μύκητες είναι φανερό ότι ο λόγος του πληθυσμού των μυκήτων προς τον πληθυσμό των βακτηρίων (ή και ακτινομυκήτων) είναι μεγαλύτερος σε όξινα εδάφη παρά σε αλκαλικά. Εξετάζοντας συνολικά τους οργανισμούς του εδάφους μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι τιμές του pH γύρω στο 7 είναι ικανοποιητικές.
 
Η οξύτητα ή αλκαλικότητα του εδάφους αποτελεί σημαντική παράμετρο για την μικροβιακή δραστηριότητα του εδάφους. Από τα αναφερθέντα για τα βακτήρια και τους μύκητες είναι φανερό ότι ο λόγος του πληθυσμού των μυκήτων προς τον πληθυσμό των βακτηρίων (ή και ακτινομυκήτων) είναι μεγαλύτερος σε όξινα εδάφη παρά σε αλκαλικά. Εξετάζοντας συνολικά τους οργανισμούς του εδάφους μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι τιμές του pH γύρω στο 7 είναι ικανοποιητικές.
  
−
Πορώδες-αερισμός
+
<span style="font-weight:bold;">Πορώδες - αερισμός:</span>
−
Γενικά τα λεπτόκοκκα εδάφη θεωρούνται ευνοϊκότερα για την ανάπτυξη των μικροοργανισμών σε σχέση με τα χονδρόκοκκα. Παράλληλα όμως απαιτούν ικανοποιητικό αερισμό ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν τα απαραίτητα στοιχεία: οξυγόνο (για τις οξειδωτικές διαδικασίες), διοξείδιο του άνθρακα (ως πηγή άνθρακα για τους αυτότροφους οργανσισμούς) και άζωτο για τους δεσμευτές του ατμοσφαιρικού αζώτου).
+
Γενικά τα λεπτόκοκκα εδάφη θεωρούνται ευνοϊκότερα για την ανάπτυξη των μικροοργανισμών σε σχέση με τα χονδρόκοκκα. Παράλληλα όμως απαιτούν ικανοποιητικό αερισμό ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν τα απαραίτητα στοιχεία: οξυγόνο (για τις οξειδωτικές διαδικασίες), διοξείδιο του άνθρακα (ως πηγή άνθρακα για τους αυτότροφους οργανσισμούς) και άζωτο για τους δεσμευτές του ατμοσφαιρικού αζώτου). Όσα αναφέρθηκαν οδηγούν στην εφαρμογή ορισμένων μέτρων για να βελτιωθούν οι συνθήκες, που θα επιτρέψουν την αύξηση της μικροβιακής δραστηριότητας του εδάφους κατά τρόπο, που θα έχει θετική επίδραση στην παραγωγική συμπεριφορά μιας περιοχής. Μερικά από τα μέτρα αυτά είναι:
  
−
Δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών
+
<u>Διατήρηση του pH του εδάφους σε τιμές πάνω από 6 π.χ. με ασβέστωση.</u>
−
Όσα αναφέρθηκαν οδηγούν στην εφαρμογή ορισμένων μέτρων για να βελτιωθούν οι συνθήκες, που θα επιτρέψουν την αύξηση της μικροβιακής δραστηριότητας του εδάφους κατά τρόπο, που θα έχει θετική επίδραση στην παραγωγική συμπεριφορά μιας περιοχής. Μερικά από τα μέτρα αυτά είναι(Miller and Donahue, 1995)<ref name="Miller"/>:
+
  
−
* Διατήρηση του pH του εδάφους σε τιμές πάνω από 6 π.χ. με ασβέστωση).
+
<u>Περιορισμός εδαφικών απολυμάνσεων και αποστειρώσεων.</u>
−
* Περιορισμός εδαφικών απολυμάνσεων και αποστειρώσεων.
+
−
* Διατήρηση ποσοστού οργανικής ουσίας σε υψηλά επίπεδα.
+
−
* Εμβολιασμός του εδάφους με τα επιθυμητά συμβιωτικά βακτήρια, για τις περιπτώσεις εκείνες που δεν υπήρχαν για πολλά χρόνια φυτά, τα οποία θα μπορούσαν να τα ''φιλοξενήσουν''. Αξίζει να σημειωθεί ότι μερικά συμβιωτικά μπορεί να ζήσουν ακόμη και με απουσία τέτοιων ειδών ίσως και για δέκα χρόνια.
+
−
* Αποφυγή ύπαρξης συνθηκών ξηρασίας, μόνιμης στάθμης νερού, υπερβολικής λίπανσης, συγκέντρωσης αλάτων.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
−
{{{top_heading|===}}}Επιβλαβής δράση μικροοργανισμών{{{top_heading|===}}}
+
<u>Διατήρηση ποσοστού οργανικής ουσίας σε υψηλά επίπεδα.</u> 
−
Αρκετά είδη των περιγραφέντων οργανισμών προκαλούν ασθένειες στις καλλιέργειες και παράλληλα δρουν ανταγωνιστικά ως προς αυτές στην πρόσληψη [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικών στοιχείων]]. Επιβλαβής επίσης δράση θεωρείται η απονιτροποίηση (αναγωγή νιτρικών και νιτρωδών σε αέριες μορφές αζώτου, οι οποίες φεύγουν προς την ατμόσφαιρα) καθώς και η παραγωγή τοξικών συστατικών, προϊόντων δηλαδή ατελούς αποσύνθεσης οργανικής ουσίας, τα οποία εμφανίζονται σε κακές εδαφικές συνθήκες.
+
  
−
Βακτήρια
+
<u>Εμβολιασμός του εδάφους με τα επιθυμητά συμβιωτικά βακτήρια.</u>
−
Τα βακτήρια προκαλούν ασθένειες σε πολλά φυτικά είδη, αυτές οι ασθένειες είναι γνωστές με το γενικό όνομα βακτηριώσεις. Στο αμπέλι π.χ. βακτηριώσεις προκαλούνται κυρίως από τα βακτήρια Xanthomonas ampelina και Agrobacterium tumefaciens. Επιβλαβής θεωρείται και για τον άνθρωπο η δράση ορισμένων βακτηρίων, που υπάρχουν στα τρόφιμα (π.χ. σαλμονέλα).
+
  
−
Μύκητες
+
<u>Αποφυγή ύπαρξης συνθηκών ξηρασίας, μόνιμης στάθμης νερού, υπερβολικής λίπανσης, συγκέντρωσης αλάτων.</u> <ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Οι μύκητες προκαλούν περισσότερες ασθένειες στα φυτά και σε διάφορα είδη της πανίδας του εδάφους. Στα πρωτόζωα για παράδειγμα οι μύκητες εισέρχονται εντός τους (ανάπτυξη μυκηλίου) και αφού καταφέρουν να τα αδρανοποιήσουν τα χρησιμοποιούν ως τροφή. Στους επικίνδυνους μύκητες ανήκουν και τα δηλητηριώδη μανιτάρια. Η δυνατότητα αυτή, που έχουν οι μικροοργανισμοί του εδάφους, να δρουν δηλαδή αρνητικά και όχι μόνο θετικά, στη γεωργική χρήση μιας περιοχής, πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη, ώστε να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην διαμόρφωση συνθηκών, που θα ενισχύσουν τον ωφέλιμο μόνο ρόλο.
+
  
−
Μερικοί βασικοί κανόνες που πρέπει να εφαρμόζονται για τον περιορισμό της εξάπλωσης της επιβλαβούς δράσης των μικροοργανισμών είναι η χρησιμοποίηση υγιών φυτωρίων και ποικιλιών ανθεκτικών σε μύκητες ή βακτήρια, που απαντώνται στην εξεταζόμενη περιοχή. Επιπλέον η απολύμανση καλλιεργητικών εργαλείων και λοιπών μέσων, που έρχονται σε επαφή με τα φυτά και το έδαφος, η αποφυγή μεταφοράς εδάφους με επιβλαβείς μικροοργανισμούς, η καταστροφή (κάψιμο) φυτικών μερών ή και ολόκληρων των φυτών που έχουν προσβληθεί από μύκητες και ο έλεγχος του νερού άρδευσης.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
{{{top_heading|===}}}Επιβλαβής δράση μικροοργανισμών{{{top_heading|===}}}
  
−
{{{top_heading|===}}}Σύσταση υπολειμμάτων φυτών και ζώων{{{top_heading|===}}}
+
Αρκετά είδη των περιγραφέντων οργανισμών προκαλούν [[Ασθένειες φυτών|ασθένειες]] στις [[Καλλιέργειες|καλλιέργειες]] και παράλληλα δρουν ανταγωνιστικά ως προς αυτές στην πρόσληψη [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικών στοιχείων]]. Επιβλαβής επίσης δράση θεωρείται η απονιτροποίηση (αναγωγή νιτρικών και νιτρωδών σε αέριες μορφές αζώτου, οι οποίες φεύγουν προς την ατμόσφαιρα) καθώς και η παραγωγή τοξικών συστατικών, προϊόντων δηλαδή ατελούς αποσύνθεσης [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]], τα οποία εμφανίζονται σε κακές [[Εδαφολογία|εδαφικές συνθήκες]].
−
Η γνώση των συστατικών από τα οποία αποτελούνται τα νεκρά υπολείμματα των φυτών και των ζώων, που συνιστούν την πρώτη ύλη της οργανικής ουσίας, είναι βασική προϋπόθεση για την ευκολότερη κατανόηση της διαδικασίας μετατροπής αυτών των συστατικών και του τελικού σχηματισμού του χούμου. Νερό, οργανικά και ανόργανσα συστατικά αποτελούν το περιεχόμενο αλλά και τα κυτταρικά τοιχώματα των φυτικών μερών (τα οποία είναι και ποσοστιαία πολύ περισσότερα από τα ζωικής προέλευσης υπολείμματα, καθώς επίσης και από τους νεκρούς οργανισμούς του εδάφους). Το περιεχόμενο των κυττάρων αποτελείται κυρίως από πρωτεϊνες (κυριότερο συστατικό του πρωτοπλάσματος), σάκχαρα και άμυλο (υδατάνθρακές. Επίσης εμφανίζονται και λίπη. Οι φυτικές πρωτεϊνες υδρολύονται στα αμινοξέα από τα οποία αποτελούνται. Στα κυτταρικά τοιχώματα υπάρχουν κυρίως κυτταρίνη (είναι το κυριότερο συστατικό, μοριακού βάρους 350.000 - 450.000, αποτελείται μάλιστα από ρίζες β, D-γλυκόζης ενωμένες με άτομα άνθρακα), ημικυτταρίνες, πηκτινικές ενώσεις (με έντονη την παρουσία στις ρίζες τους καρβοξυλικών ριζών) και η λιγνίνη, ένωση πολύπλοκης χημικής σύστασης, που έχει ως βάση αρωματικούς πυρήνες και που δεν είναι πάντα η ίδια στα διάφορα φυτικά είδη.
+
  
−
Η ποσοστιαία κατανομή των οργανικών συστατικών ποικίλλει. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες τιμές:
+
Τα βακτήρια προκαλούν ασθένειες σε πολλά φυτικά είδη, αυτές οι ασθένειες είναι γνωστές με το γενικό όνομα βακτηριώσεις. Στο [[Αμπέλι|αμπέλι]] π.χ. βακτηριώσεις προκαλούνται κυρίως από τα βακτήρια Xanthomonas ampelina και Agrobacterium tumefaciens. Επιβλαβής θεωρείται και για τον άνθρωπο η δράση ορισμένων βακτηρίων, που υπάρχουν στα τρόφιμα (π.χ. σαλμονέλα).
−
# απλά σάκχαρα και πολυσακχαρίτες 1 - 5%
+
−
# κυτταρίνη 15 - 50%
+
−
# ημικυτταρίνη 10 - 30%
+
−
# λιγνίνη 10 - 30%
+
−
# τανίνη, ρητίνες κήροι, λίπη κλπ. 1 - 8%
+
−
# πρωτεϊνες 1 - 15%
+
  
−
Στα ανόργανα συστατικά ανήκουν ενώσεις των στοιχείων καλίου, ασβεστίου, μαγνησίου, φωσφόρου, νατρίου, θείου, και σπανιότερα ενώσεις του αργιλίου και πυριτίου. Οι ενώσεις αυτές αποτελούν συνήθως μικρότερο ποσοστό από 1% του ξηρού βάρους της οργανικής ουσίας, συνιστούν δε την τέφρα που απομένει μετά την καύση της οργανικής  ουσίας σε θερμοκρασία περίπου 55<sup>o</sup>C.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
Οι μύκητες προκαλούν περισσότερες ασθένειες στα [[Κατάλογος φυτών|φυτά]] και σε διάφορα είδη της πανίδας του εδάφους. Στα πρωτόζωα για παράδειγμα οι μύκητες εισέρχονται εντός τους (ανάπτυξη μυκηλίου) και αφού καταφέρουν να τα αδρανοποιήσουν τα χρησιμοποιούν ως τροφή. Στους επικίνδυνους μύκητες ανήκουν και τα δηλητηριώδη μανιτάρια. Η δυνατότητα αυτή, που έχουν οι μικροοργανισμοί του εδάφους, να δρουν δηλαδή αρνητικά και όχι μόνο θετικά, στη γεωργική χρήση μιας περιοχής, πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη, ώστε να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην διαμόρφωση συνθηκών, που θα ενισχύσουν τον ωφέλιμο μόνο ρόλο.
  
−
{{{top_heading|==}}}Αποδόμηση των οργανικών συστατικών{{{top_heading|==}}}
+
Μερικοί βασικοί κανόνες που πρέπει να εφαρμόζονται για τον περιορισμό της εξάπλωσης της επιβλαβούς δράσης των μικροοργανισμών είναι η χρησιμοποίηση υγιών φυτωρίων και ποικιλιών ανθεκτικών σε μύκητες ή βακτήρια, που απαντώνται στην εξεταζόμενη περιοχή. Επιπλέον η απολύμανση καλλιεργητικών εργαλείων και λοιπών μέσων, που έρχονται σε επαφή με τα φυτά και το έδαφος, η αποφυγή μεταφοράς εδάφους με επιβλαβείς μικροοργανισμούς, η καταστροφή (κάψιμο) φυτικών μερών ή και ολόκληρων των φυτών που έχουν προσβληθεί από μύκητες και ο έλεγχος του νερού [[Άρδευση|άρδευσης]].<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα, που συσσωρεύονται στο έδαφος, υφίστανται μια σειρά διαδικασιών οι οποίες συνιστούν την φάση της αποδόμησης της οργανικής ουσίας, της αποσύνθεσης δηλαδή των συστατικών. Κύριο πάντα ρόλο στη διαδικασία της αποδόμησης παίζουν τα διάφορα είδη μικροοαργανισμών που έχουν περιγραφεί.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
−
{{{top_heading|===}}}Ένταση αποσύνθεσης{{{top_heading|===}}}
+
{{{top_heading|===}}}Σύσταση υπολειμμάτων φυτών και ζώων{{{top_heading|===}}}
−
Ο ρυθμός αποσύνθεσης της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ύλης]] του [[Τύποι εδαφών|εδάφους]] εξαρτάται και από τους ακόλουθους παράγοντες, που έχουν σχέση με το προς αποδόμηση υλικό, δηλαδή τα υπολείμματα φυτών κατά κύριο λόγο:
+
  
−
* Από το είδος των ενώσεων, που υπάρχουν σ' αυτή και δεν είναι ίδιο για όλα τα συστατικά. Ορισμένα αποδομούνται γρηγορότερα (π.χ. σάκχαρα) ενώ μερικά θεωρούνται ότι αποσυντίθενται πολύ αργά (λιγνίνη). Η σειρά μείωσης του ρυθμού αποδόμησης είναι η εξής: Σάκχαρα, άμυλο - πολυσακχαρίτες - απλές πρωτεΐνες - σύνθετες πρωτεΐνες - πηκτίνες, ημικυτταρίνες - κυτταρίνη - λιγνίνη, τανίνες, ρητίνη, λίπη, κηροί.
+
Η γνώση των συστατικών από τα οποία αποτελούνται τα νεκρά υπολείμματα των φυτών και των [[κατάλογος ζώων |ζώων]], που συνιστούν την πρώτη ύλη της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]], είναι βασική προϋπόθεση για την ευκολότερη κατανόηση της διαδικασίας μετατροπής αυτών των συστατικών και του τελικού σχηματισμού του χούμου. Νερό, οργανικά και ανόργανσα συστατικά αποτελούν το περιεχόμενο αλλά και τα κυτταρικά τοιχώματα των φυτικών μερών (τα οποία είναι και ποσοστιαία πολύ περισσότερα από τα ζωικής προέλευσης υπολείμματα, καθώς επίσης και από τους νεκρούς οργανισμούς του [[τύποι εδαφών |εδάφους]]). Το περιεχόμενο των κυττάρων αποτελείται κυρίως από πρωτεϊνες (κυριότερο συστατικό του πρωτοπλάσματος), σάκχαρα και άμυλο (υδατάνθρακές. Επίσης εμφανίζονται και λίπη. Οι φυτικές πρωτεϊνες υδρολύονται στα αμινοξέα από τα οποία αποτελούνται. Στα κυτταρικά τοιχώματα υπάρχουν κυρίως κυτταρίνη (είναι το κυριότερο συστατικό, μοριακού βάρους 350.000-450.000, αποτελείται μάλιστα από ρίζες β, D-γλυκόζης ενωμένες με άτομα άνθρακα), ημικυτταρίνες, πηκτινικές ενώσεις (με έντονη την παρουσία στις ρίζες τους καρβοξυλικών ριζών) και η λιγνίνη, ένωση πολύπλοκης χημικής σύστασης, που έχει ως βάση αρωματικούς πυρήνες και που δεν είναι πάντα η ίδια στα διάφορα [[κατάλογος φυτών |φυτικά είδη]].
  
−
* Από το είδος των φυτών από τα οποία προέρχεται. Ο ρυθμός αποδόμησης μειώνεται σύμφωνα με την εξής σειρά: Ψυχανθή - Διάφορα χόρτα - Φυλλοβόλοι θάμνοι - Δένδρα - Κωνοφόρα.
+
Η ποσοστιαία κατανομή των οργανικών συστατικών ποικίλλει. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες τιμές:
  
−
* Από την ηλικία των συστατικών της. Εδώ ισχύει ο κανόνας ότι μεταξύ δύο ίδιων φυτικών μερών δισπάται ευκολότερα το νεότερης ηλικίας γιατί με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται η περιεκτικότητα του φυτικού υλικού σε κυτταρίνη και λιγνίνη.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
<u>Aπλά σάκχαρα και πολυσακχαρίτες:</u> 1 - 5%
  
−
{{{top_heading|===}}}Διαδικασίες Αποσύνθεσης{{{top_heading|===}}}
+
<u>Kυτταρίνη:</u> 15 - 50%
−
Ανεξάρτητα από τον ρυθμό της [[Ένταση αποσύνθεσης|αποσύνθεσης]], οι διαδικασίες της μπορεί να διακριθούν σε μηχανική κατεργασία, βιοχημικές αντιδράσεις και διαδικασίες μικροβιακής φύσεως, οι οποίες συνήθως συμβαίνουν ταυτόχρονα.(Μπόβη, Κ και Ασημακοπούλου, Ι., 1993)<ref name="Μπόβη, Κ. Ασημακοπούλου, Ι."/> Η μηχανική κατεργασία περιλαμβάνει τον τεμαχισμό των φυτικών ιστών και την ανάμειξη τους από τους ζωικούς εδαφικούς οργανισμούς. Επίσης εδώ περιλαμβάνονται διαδικασίες, όπως μάσημα, πέψη ιστών από γαιοσκώληκες και αρθρόποδα. Οι βιομηχανικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν υδρόλυση (αμύλου προς απλούστερα σάκχαρα και πρωτεϊνών προς πεπτίδια και αμινοξέα) και οξείδωση με μερική αποδόμηση ενώσεων υψηλού πολυμερισμού. Το σκούρο χρώμα της οργανικης ουσίας οφείλεται στην οξείδωση των φαινολών. Διαδικασίες μικροβιακής φύσεως (με την επίδραση ενζύμων) από τους ετερότροφους και σαπροφυτικούς φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Επίσης αποδομούνται και οι νεκροί μικροοργανισμοί.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
−
{{{top_heading|===}}}Ορυκτοποίηση{{{top_heading|===}}}
+
<u>Hμικυτταρίνη:</u> 10 - 30%
−
Η διαδικασία της αποδόμησης των οργανικών ενώσεων οδηγεί, μέσω διαδικασιών οξείδωσης σε αερόβιες συνθήκες, σε όμοια τελικα προϊόντα, που αποτελούνται κυρίως από ενώσεις ανθρακούχες, αζωτούχες, θειούχες, φωσφορούχες, από νερό, οξυγόνο, υδρογόνο, υδροξύλια, κατιόντα. Η διάσπαση των οργανικων συστατικών του εδάφους σε απλούστερες οργανικές ενώσεις και σε ορυκτά συστατικά καθώς και η απελευθέρωση των ενωμένωνστις οργανικές ενώσεις στοιχείων ονομάζεται ορυκτοποίηση  ή ανοργοποίηση (mineralisation) της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]]. Είναι πολύ σημαντική διαδικασία γιατί τα θρεπτικά συστατικά της οργανικής ύλης, για να διατεθούν στα φυτά πρέπει να προστεθούν ως ανόργανα  ιόντα. Η ένταση της ανοργανοποίησης εξαρτάται σημαντικά από τους κλιματικούς παράγοντες.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
−
{{{top_heading|===}}}Λόγος C/N{{{top_heading|===}}}
+
<u>Λιγνίνη:</u> 10 - 30%
−
Στις προηγούμενες παραγράφους έχει τονισθεί ο ρόλος των μικροοργανισμών στην αποδόμηση των οργανικών ενώσεων, των υπολειμμάτων της φυτικής και ζωικής προέλευσης, στην ορυκτοποίηση δηλαδή της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]]. Βασική προυπόθεση, για την αύξηση της έντασης της αποσύνθεσης είναι η ύπαρξη ικανού αριθμού μικροοργανισμών, γεγονός που προφανώς ικανοποιείται από την ύπαρξη ευνοϊκών συνθηκών για την αύξηση του αλλά και για την αύξηση της έντασης της δραστηριότητας τους. Οι μικροοργανισμοί προσλαμβάνουν άζωτο και άνθρακα (αλλά και όλα τα θρεπτικά στοιχέια, όπως τα φυτά), τα οποία παράγονται κατά τη διάρκεια της αποσύνθεσης και τα χρησιμοποιούν για τη συγκρότηση των κυττάρων τους. Ο άνθρακας προέρχεται κυρίως από την διάσπαση των υδατανθράκων ενώ το άζωτο από τις πρωτεΐνες κΤαι όταν αυτό δεν επαρκεί από τα αποθέματα του εδάφους.
+
  
−
Το [[Άζωτο|άζωτο]] χρησιμοποιείται από τους μύκητες και τα βακτήρια για τη σύνθεση των πρωτεϊνών τους και είναι αυτό τελικά που ελέγχει τον ρυθμό διάσπασης οργανικής ύλης. Σε περίπτωση μάλιστα έλλειψης του έχουμε σημαντική μείωση του ρυθμού και αυτό γιατί είναι φανερό ότι περιορίζεται η δραστηριότητα των μικροοργανισμών. Ο έλεγχος της ύπαρξης ικανοποιητικών ποσοτήτων αζώτου γίνεται με τον λόγο: συνολικής ποσότητας άνθρακα προς συνολική ποσότητα αζώτου (C/N). Ο όρος συνολική ποσότητα αναφέρεται στην περιεκτικότητα όλης της οργανικής ύλης. Οι τιμές, που παίρνει ο λόγος αυτός για τα διάφορα συστατικά, που προστίθενται στο έδαφος και αποτελούν το ''μητρικό υλικό'' της οργανικής ουσίας, ποικίλλουν π.χ. από 12 - 20 για το [[Τριφύλλι φυτό|τριφύλλι]] έως 400 - 500 για το πριονίδι. Οι μικροοργανισμοί έχουν λόγο  C/N = 6 όταν πρόκειται για τα βακτήρια και τους ακτινομύκητες και 12 για τους μύκητες. Τέλος η οργανική ουσία ενός καλλιεργούμενου εδάφους έχει μέσες τιμές C/N μεταξύ 10 και 12.
+
<u>Τανίνη, λίπη, ρυτίνες:</u> 1 - 8%
  
−
* Έδαφος με τιμές, για το λόγο C/N, μικρότερες από 20 (και ίσως < 15) φανερώνει επαρκή επίπεδα αζώτου για τις ανάγκες τις ανάγκες των μικροοργανισμών και συνεπώς έντονο ρυθμό [[Αποδόμηση των οργανικών συστατικών|αποδομήσεως οργανικής ουσίας]].
+
<u>Πρωτεΐνες:</u> 1 - 15%
  
−
* Η ταυτόχρονη εξέταση των ποσοτήτων C και N επιβάλλεται από το γεγονός ότι επιδιωκόμενος στόχος, από άποψη οργανικής ουσίας, δεν είναι μόνο η αύξηση των οργανικών συστατικών του εδάφους (που θα μπορούσενα ελεγχθεί μόνο με την εξέταση του οργανικού άνθρακα) αλλά και η εξασφάλιση συνθηκών, που να επιτρέπουν την αποσύνθεση τους και την απελευθέρωση των χρήσιμων συστατικών τους για τα φυτά, καθώς επίσης και το σχηματισμό του χούμου.
+
Στα ανόργανα συστατικά ανήκουν ενώσεις των στοιχείων [[κάλιο |καλίου]], [[ασβέστιο|ασβεστίου]], [[μαγνήσιο|μαγνησίου]], [[φώσφορος|φωσφόρου]], [[νάτριο|νατρίου]], [[θείο|θείου]], και σπανιότερα ενώσεις του [[αργίλιο |αργιλίου]] και [[πυρίτιο |πυριτίου]]. Οι ενώσεις αυτές αποτελούν συνήθως μικρότερο ποσοστό από 1% του ξηρού βάρους της οργανικής ουσίας, συνιστούν δε την τέφρα που απομένει μετά την καύση της οργανικής ουσίας σε θερμοκρασία περίπου 550<sup>o</sup>C.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
−
Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι μειωμένες ποσότητες αζώτου στο έδαφος (σε μορφές αφομοιώσιμες από τα φυτά) θα προκαλέσουν την έλλειψή του στα φυτά, η οποία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη λόγω του υπάρχοντος ανταγωνισμού μεταξύ μικροοργανισμών και του ριζικού συστήματος των ανώτερων τους φυτών. Πράγματι όταν το άζωτο υπάρχει σε περιορισμένες ποσότητες τότε δεσμεύεται πρώτα (πριν να γίνει δηλαδή διαθέσιμο στις εδαφικές ρίζες) από τους εδαφικούς μικροοργανισμούς, γιατί αυτοί είναι αφθονότεροι και σε πιο στενή επαφή.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
{{{top_heading|==}}}Αποδόμηση των οργανικών συστατικών{{{top_heading|==}}}
  
−
{{{top_heading|==}}}Xoύμος{{{top_heading|==}}}
+
Τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα, που συσσωρεύονται στο [[τύποι εδαφών |έδαφος]], υφίστανται μια σειρά διαδικασιών οι οποίες συνιστούν την φάση της αποδόμησης της οργανικής ουσίας, της αποσύνθεσης δηλαδή των συστατικών. Κύριο πάντα ρόλο στη διαδικασία της αποδόμησης παίζουν τα διάφορα είδη μικροοργανισμών.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Ο χούμος του εδάφους είναι μέρος της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]] του. Αποτελείται από μια σειρά συστατικά, τα οποία μένουν, ύστερα από μηχανικές, βιολογικές, χημικές και μικροβιακής φύσεως κατεργασίες, πάνω στα υπολείμματα φυτικής και ζωικής προέλευσης, ή ακόμη προέρχονται και από νέες ουσίες που παράγονται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Τα συστατικά του χούμου έχουν χάσει την κυτταρική δομή τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην διακρίνεται εάν προέρχονται π.χ. από το ανώτερο φυτό ή κάποιους μικροοργανισμούς.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
−
{{{top_heading|===}}}Διαδικασία χουμοποίησης{{{top_heading|===}}}
+
{{{top_heading|===}}}Ένταση αποσύνθεσης{{{top_heading|===}}}
−
Ο [[Xoύμος|χούμος]] δεν είναι σταθερός όσον αφορά στις χημικές ενώσεις, που ανευρίσκονται σ' αυτόν και γενικά τα συστατικά του. Αντίθετα ο χούμος μεταβάλλεται συνεχώς ως αποτέλεσμα:
+
Ο ρυθμός αποσύνθεσης της [[Οργανική ουσία εδάφους |οργανικής ύλης]] του [[Τύποι εδαφών|εδάφους]] εξαρτάται και από τους ακόλουθους παράγοντες, που έχουν σχέση με το προς αποδόμηση υλικό, δηλαδή τα υπολείμματα [[κατάλογος φυτών|φυτών]] κατά κύριο λόγο: Από το είδος των ενώσεων, που υπάρχουν σ' αυτή και δεν είναι ίδιο για όλα τα συστατικά. Ορισμένα αποδομούνται γρηγορότερα (π.χ. σάκχαρα) ενώ μερικά θεωρούνται ότι αποσυντίθενται πολύ αργά (λιγνίνη). Η σειρά μείωσης του ρυθμού αποδόμησης είναι η εξής: Σάκχαρα, άμυλο - πολυσακχαρίτες - απλές πρωτεΐνες - σύνθετες πρωτεΐνες - πηκτίνες, ημικυτταρίνες - κυτταρίνη - λιγνίνη, τανίνες, ρητίνη, λίπη, κηροί.
  
−
* Της δυναμικής δράσης των μικροοργανισμών, σε σχέση με τη διαφορετική ''αντίσταση'', που εμφανίζουν τα διαφορετικά οργανικά υπολείμματα, συστατικά της οργανικής ουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως και σε άλλο σημείο αναφέρθηκε, πρώτα αποδομούνται τα υδατοδιαλυτά συστατικά, και στη συνέχεια ακολουθούν οι κυτταρίνες και ημικυτταρίνες, επομένως εμφανίζεται σχετική άυξηση λιγνίνης και πρωτεϊνών. Η αύξηση των τελευταίων οφείλεται και στη σύνθεση από οτυς μικροοργανισμούς νέων πρωτεϊνών. Η αρκετά ανθεκτική λιγνίνη διασπάται τελικά από πολλά είδη μυκήτων, που ανήκουν στους βασιδιομύκητες μέσω βιολογικών (παρουσία δηλαδή ενζύμων, και μάλιστα της πολυφαινολοξειδάσης) οξειδωτικών αντιδράσεων. Η διάσπαση δεσμών χημικών ενώσεων προϋποθέτει την υπερνίκηση της ενέργειας, που έχουν οι χημικοί δεσμοί. Η δράση των ενζύμων μειώνει αυτήν την ενέργεια καθιστώντας δυνατό, σε δεδομένες φυσικές συνθήκες, το σπάσιμο των δεσμών.
+
<u>Από το είδος των φυτών από τα οποία προέρχεται:</u> Ο ρυθμός αποδόμησης μειώνεται σύμφωνα με την εξής σειρά: [[Ψυχανθή]] - Διάφορα χόρτα - Φυλλοβόλοι θάμνοι - [[Δενδρώδεις καλλιέργειες|Δένδρα]] - Κωνοφόρα.
  
−
* Της εκλεκτικότητας ή εξειδίκευσης που εμφανίζουν ορισμένοι μικροοργανισμοί στην αποδόμηση των διαφορετικών υπολειμμάτων. Σάκχαρα, άμυλο και πρωτεΐνες προσβάλλονται σχετικά γρήγορα από αρκετά είδη οργανισμών, τα οποία κατορθώνουν με αυτές τις διαδικασίες να συνθέτουν δικά τους κύτταρα. Επίσης μεγάλη ποικιλία οργανισμών αποσυνθέτουν κυτταρίνες και ημικυτταρίνες.
+
<u>Από την ηλικία των συστατικών της:</u> Εδώ ισχύει ο κανόνας ότι μεταξύ δύο ίδιων φυτικών μερών δισπάται ευκολότερα το νεότερης ηλικίας γιατί με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται η περιεκτικότητα του φυτικού υλικού σε κυτταρίνη και λιγνίνη.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
−
Τελικά προϊόντα των ενζυμικών διασπάσεων που προαναφέρθηκαν, π.χ. της λιγνίνης αλλά και άλλων διαδικασιών αποδόμησης των [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικών συστατικών]], όπως της υδρόλυσης και της οξείδωσης, είναι ο σχηματισμός διαφόρων πολυμερών (συνήθως παρουσία οξυγόνου), που είναι κυκλικές ενώσεις βαθύ σκοτεινού χρώματος και κολλοειδούς φύσεως. Οι ενώσεις αυτές αποτελούν τον χούμο.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
{{{top_heading|===}}}Διαδικασίες Αποσύνθεσης{{{top_heading|===}}}
  
−
{{{top_heading|===}}}Χημική Σύσταση Χούμου{{{top_heading|===}}}
+
Ανεξάρτητα από τον ρυθμό της [[Ένταση αποσύνθεσης|αποσύνθεσης]], οι διαδικασίες της μπορεί να διακριθούν σε μηχανική κατεργασία, βιοχημικές αντιδράσεις και διαδικασίες μικροβιακής φύσεως, οι οποίες συνήθως συμβαίνουν ταυτόχρονα. Η μηχανική κατεργασία περιλαμβάνει τον τεμαχισμό των φυτικών ιστών και την ανάμειξη τους από τους ζωικούς [[Τύποι εδαφών|εδαφικούς]] οργανισμούς. Επίσης εδώ περιλαμβάνονται διαδικασίες, όπως μάσημα, πέψη ιστών από γαιοσκώληκες και αρθρόποδα. Οι βιομηχανικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν υδρόλυση (αμύλου προς απλούστερα σάκχαρα και πρωτεϊνών προς πεπτίδια και αμινοξέα) και οξείδωση με μερική αποδόμηση ενώσεων υψηλού πολυμερισμού. Το σκούρο χρώμα της οργανικης ουσίας οφείλεται στην οξείδωση των φαινολών. Διαδικασίες μικροβιακής φύσεως (με την επίδραση ενζύμων) από τους ετερότροφους και σαπροφυτικούς φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Επίσης αποδομούνται και οι νεκροί μικροοργανισμοί.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Οι χουμικές ουσίες αποτελούνται από πυρήνες απλών και συμπυκνωμένων ισο- και ετερο-κυκλικών ενώσεων με δακτυλίους 4, 5 και 6 ατόμων άνθρακα, όπως κυρίως η κινόνη και η πυριδίνη αλλά και το βενζόλιο, το φουράνιο, το πυρόλιο, η ναφθαλίνη, η κινολίνη. Οι πυρήνες συνδέονται μεταξύ τους κατά διαφόρους τρόπους, ενώ φέρουν ενεργές πλάγιες ομάδες. Ο (Pauli, 1966)<ref name="Pauli"/> αναφέρει τρόπους σύνδεσης, γέφυρες οξυγόνου, αζώτου αλυσίδες ατόμων άνθρακα ή συγχωνεύσεις με άτομα που, συμμετέχουν στη σύσταση των δακτυλίων. Ως πλάγιες ομάδες είναι οι καρβοξυλικές, υδροξυλικές, καρβονυλικές, αμινοομάδες και μεθοξυλικές. Οι δυνατοί συνδυασμοί πυρήνων, πλαγίων ομάδων και δεσμών οδηγεί σε πολλές χουμικές ενώσεις, που δεν προσδιορίζονται πάντα. Γενικό συμπέρασμα είναι ότι ο χούμος αποτελείται από μακρομόρια μεγάλου μοριακού βάρους, έως 1000, που περιέχουν πάντοτε φαινολικά υδροξύλια και καρβοξύλια, τα οποία του δίνουν χαρακτήρα ανιονικό-όξινο.
+
  
−
Ανάλογα με τη διαλυτότητα των συστατικών του, με το μοριακό βάρος του και με το χρώμα ο χούμος διακρίνεται σε φουλβικά και χουμικά οξέα και χουμίνες. Τα φουλβικά οξέα, που φθάνουν μερικές φορές το 20% του ολικού χούμου, έχουν ανοικτό χρώμα, μικρό μοριακό βάρος, ίσες ποσότητες υδατανθράκων και αζωτούχων ενώσεων και είναι διαλυτά σε οξέα και βάσεις. Τα χουμικά οξέα, αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του χούμου, έχουν ενδιάμεσο χρώμα, μέσο μοριακό βάρος. Είναι διαλυτά σε βάσεις, αδιάλυτα σε οξέα. Παρουσία ιόντων σχηματίζουν πήγματα (θρόμβωση) διευκολύνοντας το σχηματισμό ιστού του εδάφους. Οι χουμίνες, μπορεί να αποτελούν το 20% του ολικού χούμου, είναι ενώσεις υψηλού μοριακού βάρους, σκοτεινού χρώματος, αδιάλυτες σε οξέα και βάσεις.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
{{{top_heading|===}}}Ορυκτοποίηση{{{top_heading|===}}}
  
−
{{{top_heading|===}}}Είδη Χούμου{{{top_heading|===}}}
+
Η διαδικασία της αποδόμησης των οργανικών ενώσεων οδηγεί, μέσω διαδικασιών οξείδωσης σε αερόβιες συνθήκες, σε όμοια τελικά προϊόντα, που αποτελούνται κυρίως από ενώσεις ανθρακούχες, αζωτούχες, θειούχες, φωσφορούχες, από νερό, οξυγόνο, υδρογόνο, υδροξύλια, κατιόντα. Η διάσπαση των οργανικών συστατικών του [[Εδαφολογία|εδάφους]] σε απλούστερες οργανικές ενώσεις και σε ορυκτά συστατικά καθώς και η απελευθέρωση των ενωμένων στις οργανικές ενώσεις στοιχείων ονομάζεται ορυκτοποίηση της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]].  
−
Ο [[Xoύμος|χούμος]] διακρίνεται ανάλογα με τη δράση και τη συμπεριφορά του στο έδαφος σε εφεδρικό, θρεπτικό και δομικό χούμο. Ο εφεδρικός χούμος περιλαμβάνει την οργανική ουσία που δεν έχει χουμοποιηθεί. Ο θρεπτικός χούμος περιλαμβάνει προϊόντα αρχικών σταδίων χουμοποίησης. Έχει χαρακτηριστικό ότι αποδομείται εύκολα και προσφέρει τροφή και ενέργεια στους μικροοργανισμούς και [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικά στοιχεία]] στα φυτά. Στο δομικό χούμο ανήκουν συστατικά προχωρημένων σταδίων χουμοποίησης, τα οποία εμφανίζονται σχετικά σταθερά. Ο δομικός χούμος συγκρατεί θρεπτικά στοιχεία και νερό και συνεισφέρει στη δημιουργία καλής δομής του εδάφους.
+
  
−
Ανάλογα με τις συνθήκες σχημσατισμού του έχουμε διαφορετικούς τύπους χούμου. Ο τύπου mull δημιουργείται σε πλούσια εδάφη με έντονη μικροβιακή δραστηριότητα. Θεωρείται άριστης ποιότητας και εμφανίζει ικανοποιητική ανάμειξη με τα ανόργανα εδαφικά συστατικά. Ο τύπου mor, τον βρίσκουμε σε φτωχά εδάφη με μικρή μικροβιακή δραστηριοτήτα. Τα δύσκολα αποδομούμενα συστατικά του παραμένουν στην επιφάνεια και δεν αναμειγνύονται με ανόργανα συστατικά. Γενικά δεν χαρακρηρίζεται από καλή ποιότητα. Ο τύπου moder, θεωρείται μέσης ποιότητας και εμφανίζεται σε ενδιάμεσες περιβαλλοντικές συνθήκες.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
Είναι πολύ σημαντική διαδικασία γιατί τα [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικά συστατικά]] της οργανικής ύλης, για να διατεθούνν στα [[Κατάλογος φυτών|φυτά]] πρέπει να προστεθούν ως ανόργανα ιόντα. Η ένταση της ανοργανοποίησης εξαρτάται σημαντικά από τους κλιματικούς παράγοντες. <ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
−
{{{top_heading|===}}}Αργιλοχουμικό Σύμπλοκο{{{top_heading|===}}}
+
{{{top_heading|===}}}Λόγος C/N{{{top_heading|===}}}
−
Σε όσα αναφέρθηκαν σχετικά με τη δομή του εδάφους, περιγράφηκε η συνένωση των πρωτογενών κόκκων σε συσσωματώματα. Στη δημιουργία συσσωματωμάτων σημαντικότατο ρόλο έχει ο χούμος, ο οποίος μαζί με το κολλοειδές κλάσμα της εδαφικής αργίλου και ουσίες, όπως τα ανθρακικά άλατα, τα οξείδια του σιδήρου, του αργιλίου, του πυριτίου αποτελούν τις τρείς κυριότερες κατηγορίες υλικών που προκαλούν συσσωμάτωση.
+
−
Παράλληλα όμως υπάρχει δέσμευση χούμου από το μηχανικό κλάσμα της αργίλου και σχηματισμός του αργιλοχουμικού συμπλόκου.
+
  
−
Σχηματισμός αργιλοχουμικού συμπλόκου
+
Στις προηγούμενες παραγράφους έχει τονισθεί ο ρόλος των μικροοργανισμών στην αποδόμηση των οργανικών ενώσεων, των υπολειμμάτων της φυτικής και ζωικής προέλευσης, στην [[Ορυκτοποίηση|ορυκτοποίηση]] δηλαδή της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]]. Βασική προυπόθεση, για την αύξηση της έντασης της αποσύνθεσης είναι η ύπαρξη ικανού αριθμού μικροοργανισμών, γεγονός που προφανώς ικανοποιείται από την ύπαρξη ευνοϊκών συνθηκών για την αύξηση του αλλά και για την αύξηση της έντασης της δραστηριότητας τους.  
−
Ο (Scharpenseel, 1967)<ref name="Scharpenseel"/> αναφέρει τρεις μηχανισμούς βάσει των οποίων εξηγείται η προσκόλληση οργανικών συστατικών στην άργιλο.
+
  
−
* Με γέφυρες από πολυσθενή κατιόντα, τα οποία ενώνουν αρνητικά φορτισμένα ανόργανα (αργιλικά) και οργανικά κολλοειδή. Σ' αυτόν κυρίως το μηχανισμό οφείλεται η ένωση χούμου και μοντμοριλλονίτου.
+
Ο άνθρακας προέρχεται κυρίως από την διάσπαση των υδατανθράκων ενώ το άζωτο από τις πρωτεΐνες κΤαι όταν αυτό δεν επαρκεί από τα αποθέματα του [[Τύποι εδαφών|εδάφους]]. Το [[Άζωτο|άζωτο]] χρησιμοποιείται από τους μύκητες και τα βακτήρια για τη σύνθεση των πρωτεϊνών τους και είναι αυτό τελικά που ελέγχει τον ρυθμό διάσπασης οργανικής ύλης. Ο έλεγχος της ύπαρξης ικανοποιητικών ποσοτήτων αζώτου γίνεται με τον λόγο: συνολικής ποσότητας άνθρακα προς συνολική ποσότητα αζώτου (C/N).  
  
−
* Με απλούς, πολλών ειδών, όμως δεσμούς που ενώνουν τα αρνητικά φορτισμένα οργανικά συστατικά με τις δομικές μονάδες των αργιλικών ορυκτών. Ενεργές θέσεις των τελευταίων περιλαμβάνουν και θέσεις -O, -OH, -AI-OH, FeOH, Si-OH και θέσεις ανταλλάξιμων κατιόντων, ενώ στο χούμο έχουμε -NH3, -SH, -OH kai -COOH. Καολινιτικού τύπου ορυκτά λοιπόν ενώνονται κατ' αυτόν τον τρόπο με χούμο.
+
Ο όρος συνολική ποσότητα αναφέρεται στην περιεκτικότητα όλης της οργανικής ύλης. Οι τιμές, που παίρνει ο λόγος αυτός για τα διάφορα συστατικά, που προστίθενται στο έδαφος και αποτελούν το ''μητρικό υλικό'' της οργανικής ουσίας, ποικίλλουν π.χ. από 12 - 20 για το [[Τριφύλλι φυτό|τριφύλλι]] έως 400 - 500 για το πριονίδι. Οι μικροοργανισμοί έχουν λόγο  C/N = 6 όταν πρόκειται για τα βακτήρια και τους ακτινομύκητες και 12 για τους μύκητες. Τέλος η οργανική ουσία ενός [[Καλλιέργειες|καλλιεργούμενου]] εδάφους έχει μέσες τιμές C/N μεταξύ 10 και 12.
  
−
* Με δυνάμεις van der Waals και με δυνάμεις εντροπίας ή με μετατοπίσεις διπολικών ηλεκτρικών φορτίων ενώνονται οργανικά μόρια, χωρίς ηλεκτρικό φορτίο και με μοριακό βάρος μεγαλύτερο από 150, στους κρυστάλλους της αργίλου. Αυτή η διαδικασία συνένωσης συνήθως συνυπάρχει με τους άλλους μηχανισμούς.
+
<b>Έδαφος με τιμές, για το λόγο C/N, μικρότερες από 20:</b> Φανερώνει επαρκή επίπεδα αζώτου για τις ανάγκες τις ανάγκες των μικροοργανισμών και συνεπώς έντονο ρυθμό [[Αποδόμηση των οργανικών συστατικών|αποδομήσεως οργανικής ουσίας]].
  
−
Ο [[Xoύμος|χούμος]], ανεξάρτητα του τρόπου σύνδεσης του με τα ανόργανα συστατικά, δεν εισέρχεται εντός των φυλλιδίων της αργίλου αλλα περβάλλει υπό μορφή λεπτής μεμβράνης την άργιλο.
+
Η ταυτόχρονη εξέταση των ποσοτήτων C και N επιβάλλεται από το γεγονός ότι επιδιωκόμενος στόχος, από άποψη οργανικής ουσίας, δεν είναι μόνο η αύξηση των οργανικών συστατικών του εδάφους (που θα μπορούσε να ελεγχθεί μόνο με την εξέταση του οργανικού άνθρακα) αλλά και η εξασφάλιση συνθηκών, που να επιτρέπουν την αποσύνθεση τους και την απελευθέρωση των χρήσιμων συστατικών τους για τα φυτά, καθώς επίσης και το σχηματισμό του [[Xoύμος|χούμου]].
  
−
Ιδιότητες αργιλοχουμικού συμπλόκου
+
Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι μειωμένες ποσότητες αζώτου στο έδαφος (σε μορφές αφομοιώσιμες από τα φυτά) θα προκαλέσουν την έλλειψή του στα φυτά, η οποία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη λόγω του υπάρχοντος ανταγωνισμού μεταξύ μικροοργανισμών και του ριζικού συστήματος των ανώτερων τους φυτών. Πράγματι όταν το άζωτο υπάρχει σε περιορισμένες ποσότητες τότε δεσμεύεται πρώτα (πριν να γίνει δηλαδή διαθέσιμο στις εδαφικές ρίζες) από τους εδαφικούς μικροοργανισμούς, γιατί αυτοί είναι αφθονότεροι και σε πιο στενή επαφή.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
−
Το αργιλοχουμικό σύμπλοκο ως ένωση αργίλου και χουμοποιημένης οργανικής ουσίας θα περιμένει κανείς ότι θα έχει τις ιδιότητες, που έχουν τα δύο αυτά συστατικά οτυ. Στην πραγματικότητα δεν δημιουγείται απλά ''άθροισμα'' ιδιοτήτων, αλλά επιπλέον ισχύει ότι ο χούμος αναιρεί την οποιαδήποτε τυχούσα δυσμενή συμπεριφορά της αργίλου και αντίστροφα. Συγκεκριμένα ισχύουν:
+
−
 
+
−
* Η χρήσιμη ιδιότητα της προσρόφησης και ανταλλαγής κατιόντων, που εμφανίζεται σε ανόργανα και οργανικά κολλοειδή εμφανίζεται και στο αργιλοχουμικό σύμπλοκο χωρίς να ισχύει ότι:
+
−
 
+
−
ΙΑΚ αργιλοχουμικού συμπλόκου = ΙΑΚ αργίλου + ΙΑΚ χούμου (θεωρούμενα ως μεμονωμένα συστατικά)αλλά ότι η ΙΑΚ του συμπλόκου είναι μικρότερη.
+
−
 
+
−
* Η συνύπαρξη χούμου με άργιλο επιβραδύνει τη διαδικασία αποσύνθεσής του με χρήσιμο επακόλουθο την σταδιακή αλλά συνεχή και για μεγαλύτερο χρόνο απελευθέρωσης αζώτου. Αυτό συμβαίνει γιατί η ένωση χουμικού μορίου με άργιλο δεσμεύει χημικές ομάδες της εξωτερικής επιφάνεις του μορίου εμποδίζοντας τα ένζυμα να δράσουν σ' αυτές. Επίσης ως πιθανή εξήγηση αναφέρεται στη βιβλιογαφία ότι η προσρόφηση μορίων οργανικών ενώσεων (π.χ. πρωτεϊνών), καθιστά αυτά ανθεκτικά στην αποσύνθεση, και ότι ένζυμα, που προσβάλλουν χουμικές ενώσεις, μπορούν να προσροφηθούν από την άργιλο επιβραδύνοντας επομένως την αποσύνθεση τους.
+
−
 
+
−
* Η άργιλος προφυλλάσει τις χουμικές ενώσεις από πηκτοποίηση, που παθαίνουν μετά από αποξήρανση.
+
−
 
+
−
* Ο χούμος είναι υδρόφιλος αυξάνει επομένως την συγκράτηση νερού (εξισορροπώντας υδρόφοβα εδαφικά συστατικά).<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
  
 
{{{top_heading|==}}}Παράγοντες αποσύνθεσης οργανικής ουσίας{{{top_heading|==}}}
 
{{{top_heading|==}}}Παράγοντες αποσύνθεσης οργανικής ουσίας{{{top_heading|==}}}
−
Οι παράγοντες, που επιδρούν στην δραστηριότητα των μικροοργανισμών, όπως οι διάφορες εδαφικές, είναι κυρίως εκείνοι που ουσιαστικά ρυθμίζουν την πορεία της διάσπασης της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]]. Από τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, του παρόντος κεφαλαίου, προκύπτει ότι οι συνθήκες που επιδρούν στην χουμοποίηση είναι:
+
Οι παράγοντες, που επιδρούν στην δραστηριότητα των μικροοργανισμών, όπως οι διάφορες εδαφικές, είναι κυρίως εκείνοι που ουσιαστικά ρυθμίζουν την πορεία της διάσπασης της [[Οργανική ουσία εδάφους|οργανικής ουσίας]]. Από τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, του παρόντος κεφαλαίου, προκύπτει ότι οι συνθήκες που επιδρούν στην [[Διαδικασία χουμοποίησης|χουμοποίηση]] είναι:
  
−
* Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας η οποία σαφώς επηρεάζει και την θερμοκρασία του εδάφους. Ψυχρές περίοδοι καθυστερούν την ανάπτυξη των φυτών και την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας. Θερμές περίοδοι βοηθούν υψηλή παραγωγή φυτών αλλά και γρήγορη διάσπαση της οργανικής ουσίας. Υψηλή περιεκτικότητα της τελευταίας εμφανίζεται, όταν η θερμοκρασία είναι μεγάλη, όσο δηλαδη απαιτείται, κατά την περίοδο ανάπτυξης των φυτών και μικρή τα υπόλοιπα διαστήματα, οπότε και συσσωρεύεται οργανική ουσία στο έδαφος. Οι διαπιστώσεις αυτές αντικατοπτριζονται και στο γεγονός ότι τα εδάφη που υπάρχουν στις στέπες είναι τα πλουσιότερα από πλευράς χούμου.
+
<b>Ατμοσφαιρική θερμοκρασία:</b> Επηρεάζει την θερμοκρασία του [[Τύποι εδαφών|εδάφους]]. Ψυχρές περίοδοι καθυστερούν την ανάπτυξη των φυτών και την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας. Θερμές περίοδοι βοηθούν υψηλή παραγωγή φυτών αλλά και γρήγορη διάσπαση της οργανικής ουσίας. Υψηλή περιεκτικότητα της τελευταίας εμφανίζεται, όταν η θερμοκρασία είναι μεγάλη, όσο δηλαδη απαιτείται, κατά την περίοδο ανάπτυξης των φυτών και μικρή τα υπόλοιπα διαστήματα, οπότε και συσσωρεύεται οργανική ουσία στο έδαφος. Οι διαπιστώσεις αυτές αντικατοπτριζονται και στο γεγονός ότι τα εδάφη που υπάρχουν στις στέπες είναι τα πλουσιότερα από πλευράς χούμου.
  
−
* Το εδαφικό νερό. Τόσο τα φυτά όσο και οι μικροοργανισμοί απαιτούν επιπλέον εδαφική υγρασία παράλληλα με την υδατοϊκανότητα. Ξηρασία ή κατάκλυση του εδάφους μειώνει την ικανότητα ανάπτυξης των φυτλων και της αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας.  
+
<b>Εδαφικό νερό:</b> Τόσο τα φυτά όσο και οι μικροοργανισμοί απαιτούν επιπλέον εδαφική υγρασία παράλληλα με την υδατοϊκανότητα. Ξηρασία ή κατάκλυση του εδάφους μειώνει την ικανότητα ανάπτυξης των [[Φύλλα|φύλλων]] και της αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας.  
  
−
* Η περιεκτικότητα του εδάφους σε [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικά στοιχεία]]. Η έλλειψη των απαραίτητων στοιχείων, ιδίως του αζώτου, μειώνει την ανάπτυξη των φυτών λόγω κυρίως του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων μικροοργανισμών και φυτών. Επίσης όσο περισσότερο άζωτο υπάρχει σ' ένα έδαφος τόσο περισσότερο θα διατηρηθεί η οργανική ουσία (γιατί προεξοφλείται το απαραίτητο για τους μικροοργανισμούς άζωτο).
+
<b>Η περιεκτικότητα του εδάφους σε [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικά στοιχεία]]</b>. Η έλλειψη των απαραίτητων στοιχείων, ιδίως του [[Άζωτο|αζώτου]], μειώνει την ανάπτυξη των [[Κατάλογος φυτών|φυτών]] λόγω κυρίως του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων μικροοργανισμών και φυτών. Επίσης όσο περισσότερο άζωτο υπάρχει σ' ένα έδαφος τόσο περισσότερο θα διατηρηθεί η οργανική ουσία (γιατί προεξοφλείται το απαραίτητο για τους μικροοργανισμούς άζωτο).
  
−
* Η αντίδραση του εδάφους (pH). Όταν οι τιμές pH είναι μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται οι καλύτερες για τη δράση και ανάπτυξη των μικροοργανισμών του εδάφους, η οποία περιορίζεται σημαντικά για pH < 4,5 και pH > 8,5. Δυσμενέστερες συνθήκες εμφανίζουν τα όξινα εδάφη.
+
<b>Η αντίδραση του εδάφους:</b>. Όταν οι τιμές pH είναι μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται οι καλύτερες για τη δράση και ανάπτυξη των μικροοργανισμών του εδάφους, η οποία περιορίζεται σημαντικά για pH < 4,5 και pH > 8,5. Δυσμενέστερες συνθήκες εμφανίζουν τα όξινα εδάφη.  
  
−
* Η μηχανική σύσταση. Όπως έχει ήδη σχολιασθεί αργιλώδη εδάφη συγκρατούν περισσότερες ποσότητες χούμου.<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
+
<b>Η μηχανική σύσταση:</b> Τ' [[Αργιλώδη εδάφη|αργιλώδη εδάφη]] συγκρατούν περισσότερες ποσότητες [[Xoύμος|χούμου]].<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
 
{{{top_heading|==}}}Πλεονεκτήματα οργανικής ουσίας{{{top_heading|==}}}
 
{{{top_heading|==}}}Πλεονεκτήματα οργανικής ουσίας{{{top_heading|==}}}
−
Αποτελεί βασική πηγή ενέργειας μέσα στο χώρο του εδαφικού συστήματος, το οποίο αποτελεί δυναμικό σύστημα και επομένως χρειάζεται συνεχή τροφοδότηση  με ενέργεια. Αυξάνει τη συνεκτικότητα εδαφών με ψηλή περιεκτικότητα σε άμμο, ενώ μειώνει την πλαστικότητα και συνεκτικότητα των αργιλωδών εδαφών. Βελτιώνει τη δομή του εδάφους, δημιουργώντας σταθερά συσσωματώματα και το πορώδες του εδάφους. Προστατεύει τα εδάφη από διαβρώσεις. Αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων (ΙΑΚ), συνεισφέροντας συχνά το 30% - 70% της συνολικής ΙΑΚ, την ικανότητα συγκρατήσεως υγρασίας. Αποτελεί την πηγή του 90% - 95% του αζώτου σε εδάφη χωρίς λίπανση και είναι η κυριότερη πηγή διαθέσιμου [[Φώσφορος|φωσφόρου]] και διαθέσιμου [[Θείο|θείου]]. Σχηματίζει οργανομεταλλικά σύμπλοκα (χηλικές ενώσεις) μέσω οργανικών συστατικών, που ενώνονται με ιχνοστοιχεία (π.χ. Fe,Zn, Cu). Ανάλογα με το ποσοστό της αναλογίας χουμικού συστατικού προς μέταλλο διακρίνονται σε υδατοδιαλυτά (σχέση 1:1 ή 1:2), τα οποία μετακινούνται από την επιφάνεια στους κατώτερους εδαφικούς ορίζοντες αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα τους και σε αδιάλυτα σύμπλοκα (σχέση 1:6. Παρέχει στα φυτά οργανικές ενώσεις (χωρίς τη διαδικασία ανοργανοποίησης) σε μικρές βέβαια ποσότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη τους, εφόσον δρούν ως αυξίνες. Επηρεάζει τον χρωματισμό των επιφανειακών στρωμάτων του εδάφους, ευνοώντας την απορρόφηση της θερμότητας που έχει ως συνέπεια την πρώιμη ανάπτυξη των φυτών. Βοηθά, με τα όξινα συστατικά της και με το παραγόμενο κατά τη διάσπαση της CO2, στη χημική αποσάθρωση των ορυκτών και στην απελευθέρωση [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικών στοιχείων]].<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
 
  
−
==Σχετικές σελίδες==
+
Αποτελεί βασική πηγή ενέργειας μέσα στο χώρο του [[Τύποι εδαφών|εδαφικού]] συστήματος, το οποίο αποτελεί δυναμικό σύστημα και επομένως χρειάζεται συνεχή τροφοδότηση  με ενέργεια. Αυξάνει τη συνεκτικότητα εδαφών με ψηλή περιεκτικότητα σε άμμο, ενώ μειώνει την πλαστικότητα και συνεκτικότητα των [[Αργιλώδη εδάφη|αργιλωδών εδαφών]]. Βελτιώνει τη δομή του εδάφους, δημιουργώντας σταθερά συσσωματώματα και το πορώδες του εδάφους. Προστατεύει τα εδάφη από διαβρώσεις. Αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων (ΙΑΚ), συνεισφέροντας συχνά το 30% - 70% της συνολικής ΙΑΚ, την ικανότητα συγκρατήσεως υγρασίας. Αποτελεί την πηγή του 90% - 95% του αζώτου σε εδάφη χωρίς λίπανση και είναι η κυριότερη πηγή διαθέσιμου [[Φώσφορος|φωσφόρου]] και διαθέσιμου [[Θείο|θείου]]. Σχηματίζει οργανομεταλλικά σύμπλοκα (χηλικές ενώσεις) μέσω οργανικών συστατικών, που ενώνονται με ιχνοστοιχεία (π.χ. [[Σίδηρος|Fe]],[[Ψευδάργυρος|Zn]], [[Χαλκός|Cu]]).
  
−
[[Γενικές πληροφορίες - Ορισμοί για οργανική ουσία εδάφους]]
+
Ανάλογα με το ποσοστό της αναλογίας [[Χημική σύσταση χούμου|χουμικού συστατικού]] προς μέταλλο διακρίνονται σε υδατοδιαλυτά (σχέση 1:1 ή 1:2), τα οποία μετακινούνται από την επιφάνεια στους κατώτερους εδαφικούς ορίζοντες αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα τους και σε αδιάλυτα σύμπλοκα (σχέση 1:6. Παρέχει στα [[κατάλογος φυτών|φυτά]] οργανικές ενώσεις (χωρίς τη διαδικασία ανοργανοποίησης) σε μικρές βέβαια ποσότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη τους, εφόσον δρούν ως αυξίνες. Επηρεάζει τον χρωματισμό των επιφανειακών στρωμάτων του εδάφους, ευνοώντας την απορρόφηση της θερμότητας που έχει ως συνέπεια την πρώιμη ανάπτυξη των φυτών. Βοηθά, με τα όξινα συστατικά της και με το παραγόμενο κατά τη διάσπαση της CO2, στη χημική αποσάθρωση των ορυκτών και στην απελευθέρωση [[Ρόλος θρεπτικών στοιχείων στα φυτά|θρεπτικών στοιχείων]].<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"/>
  
−
[[Οργανικά συστατικά εδάφους]]
+
==Σχετικές σελίδες==
 +
*[[Xoύμος]]
 +
*[[Γενικές πληροφορίες - Ορισμοί για οργανική ουσία εδάφους]]
 +
*[[Οργανικά συστατικά εδάφους]]
 +
*[[Οργανισμοί του εδάφους]]
 +
*[[Εδαφικές ιδιότητες και οργανισμοί του εδάφους]]
 +
*[[Επιβλαβής δράση μικροοργανισμών]]
 +
*[[Σύσταση υπολειμμάτων φυτών και ζώων]]
 +
*[[Αποδόμηση των οργανικών συστατικών]]
 +
*[[Ένταση αποσύνθεσης]]
 +
*[[Διαδικασίες αποσύνθεσης]]
 +
*[[Ορυκτοποίηση]]
 +
*[[Λόγος C/N]]
 +
*[[Παράγοντες αποσύνθεσης οργανικής ουσίας]]
 +
*[[Πλεονεκτήματα οργανικής ουσίας]]
  
−
[[Οργανισμοί του εδάφους]]
+
==Βιβλιογραφία==
 +
<references>
 +
<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"> "Εδαφολογία και κρασί - Αξιολόγηση εδαφών και τοποκλιματικές συνθήκες", του Διονυσίου Καλύβα, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.</ref>
 +
</references>
  
−
[[Εδαφικές ιδιότητες και οργανισμοί του εδάφους]]
+
[[πόσο αφορά σε γεωργό::20| ]]
 +
[[πόσο αφορά σε γεωπόνο::20| ]]
 +
[[πόσο αφορά σε εκπαιδευτικό-ακαδημαϊκό-ερευνητικό φορέα::30| ]]
 +
[[σχετίζεται με::Γεωργικές καλλιέργειες ανοιχτού τύπου| ]]
 +
[[σχετίζεται με::Γεωργικές καλλιέργειες κλειστού τύπου| ]]
 +
[[κατάσταση δημοσίευσης::10| ]]
  
−
[[Επιβλαβής δράση μικροοργανισμών]]
+
__notoc__
  
−
[[Σύσταση υπολειμμάτων φυτών και ζώων]]
+
[[Category:Κατάλογος]]
−
 
+
−
[[Αποδόμηση των οργανικών συστατικών]]
+
−
 
+
−
[[Ένταση αποσύνθεσης]]
+
−
 
+
−
[[Διαδικασίες αποσύνθεσης]]
+
−
 
+
−
[[Ορυκτοποίηση]]
+
−
 
+
−
[[Λόγος C/N]]
+
−
 
+
−
[[Xoύμος]]
+
−
 
+
−
[[Διαδικασία χουμοποίησης]]
+
−
 
+
−
[[Χημική σύσταση χούμου]]
+
−
 
+
−
[[Είδη χούμου]]
+
−
 
+
−
[[Αργιλοχουμικό σύμπλοκο]]
+
−
 
+
−
[[Παράγοντες αποσύνθεσης οργανικής ουσίας]]
+
−
 
+
−
[[Πλεονεκτήματα οργανικής ουσίας]]
+
−
 
+
−
==Βιβλιογραφία==
+
−
<references>
+
−
<ref name="Jenny"> Jenny, H., "The Soil Resource". Origin and Behavior, Springler-Verlag, 1980.</ref>
+
−
<ref name="Hensley"> Hensley, D.L. and Carpenter, P.L, "The Effect of Temperature on N2 Fixation (C2H2 Reduction) by Nodules of Legume and Actinomycete-Nodulated Woody Species", Botanical Gazette, 140 (supplement), 1979, pp. 58-64</ref>
+
−
<ref name="Miller"> Miller, R.W. and Donahue, R.L., "Soils in Our Environment", Seventh Edition, Prentice Hall, 1995.</ref>
+
−
<ref name="Pauli"> Pauli, H.W., "Soil Fertility", A. Biodynamical Approach. Adam Hilger Ltd. London, 1966.</ref>
+
−
<ref name="Scharpenseel"> Scharpenseel, F.W., "Tracer investigations on syntesis and radiometrie combination of soil organomineral complexes in Soil Chemistry and Fertility", Trans. of Com., II and IV I.S.S.S., pp. 41-52, Aberdeen, 1967.</ref>
+
−
<ref name="Οργανική ουσία εδάφους"> "Εδαφολογία και κρασί - Αξιολόγηση εδαφών και τοποκλιματικές συνθήκες", του Διονυσίου Καλύβα, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.</ref>
+
−
<ref name="Μπόβη, Κ. Ασημακοπούλου, Ι."> "Βασικές Έννοιες Εδαφολογίας", Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μπόβη, Κ. Ασημακοπούλου, Ι. 1993.</ref>
+
−
</references>
+

Τελευταία αναθεώρηση της 13:31, 1 Δεκεμβρίου 2020

Γενικές πληροφορίες - Ορισμοί

Στα στερεά συστατικά του εδάφους περιλαμβάνονται και τα οργανικά υλικά, τα οποία, σ' ένα μέσης σύστασης έδαφος, καταλαμβάνουν το 5% του όγκου του. Τα οργανικά συστατικά προέρχονται από πρόσφατα υπολείμματα φυτών και ζώων, περιλαμβάνουν όμως και όλους τους ζωντανούς μικροοργανισμούς του εδάφους, οι οποίοι αποσυνθέτουν τα υπολείμματα στα συστατικά τους, καθώς και υπολείμματα από προϊόντα χημικών διασπάσεων, αλλά και συνθέσεων, νέων ενώσεων, που αποτελούν τον καλούμενο χούμο. Η χημική σύσταση της οργανικής ουσίας του εδάφους εξαρτάται επομένως από τη σύνθεση των φυτών, των μικροοργανισμών και των ζώων, από τα οποία προέρχεται. Η ξηρασία των φυτών, που είναι περίπου 25% του βάρους τους (το υπόλοιπο είναι νερό), αποτελείται κυρίως από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο (το 90% αυτής). Επίσης αποτελείται από άζωτο, θείο, ασβέστιο, φώσφορο, κάλιο και πολλά άλλα στοιχεία. Ο Jenny ανάφερε ότι οποιαδήποτε ένωση οργανικού άνθρακα, μικρή η μεγάλη, "ζωντανή ή νεκρή", ταξινομείται ως εδαφική οργανική ύλη.

Ο άνθρακας είναι το κυριότερο συστατικό της οργανικής ουσίας, εμφανίζεται μάλιστα σε ποσά που ποσοστιαία έχουν τιμές 45% έως 50%. Τα στοιχεία, που βρίσκονται στην οργανική ουσία, υπάρχουν σε πολύπλοκες ενώσεις, που αποτελούν συστατικά της, και οι οποίες παράγονται από τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα με την επίδραση χημικών, βιολογικών και φυσικών παραγόντων. Συνήθως τα ορυκτά (ανόργανα) εδάφη, που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των εδαφών, έχουν περιεκτικότητα σε οργανική ουσία 1% - 6% (και συνήθως τα ελληνικά εδάφη έως 2%) ενώ στα οργανικά (τυρφώδη) εδάφη είναι μεγαλύτερη από 15% -20% έως και περισσότερο από 45%.

Το ποσό της οργανικής ύλης του εδάφους είναι συνάρτηση του οικολογικού περιβάλλοντος, δεδομένου ότι αυτό προσδιορίζει το ρυθμό της πρόσθεσης και αποσύνθεσης των υλικών, που την αποτελούν. Η αποσύνθεση των υπολειμμάτων (φυτικών και ζωικών) και η παραγωγή τελικά οργανικής ουσίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το κλίμα. Σε υγρά κλίματα υπάρχει μεγάλη παραγωγή οργανικής ουσίας ενώ σε ξηρά κλίματα μικρή. Η οργανική ύλη είναι, μετά την άργιλο, το σημαντικότερο συστατικό από άποψη ενεργότητας. Είναι πιο δραστική και επιδρά περισσότερο από την άργιλο στη θετική συμπεριφορά του εδάφους ως φυσικού πόρου. Επηρεάζει γενικά τις φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες των εδαφών καθώς και την παραγωγικότητα τους. Μεταξύ των χρήσιμων επιδράσεων είναι ότι αποτελεί την κυριότερη πηγή αζώτου αλλά και άλλων στοιχείων, όπως διαθέσιμου φωσφόρου, ενώ παράλληλα αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων ενός εδάφους και βελτιώνει τη δομή του.[1]

Οργανικά συστατικά εδάφους

Η οργανική ύλη του εδάφους αποτελείται ως προς το είδος των συστατικών από πρόσφατα υπολείμματα φυτών και ζώων, αλλά και σε κάποιο αρχικό στάδιο αποσύνθεσης, ζώντες μικροοργανισμούς και από τον χούμο. Η σύσταση της οργανικής ουσίας από άποψη χημικής σύστασης αποτελείται από ενώσεις γνωστής χημικής συνθέσεως, όπως υδατάνθρακες (άμυλο, σάκχαρα, κυτταρίνη), πρωτεΐνες, οργανικά οξέα, λίπη οι οποίες συνολικά αποτελούν 10% -15% της οργανικής ουσίας, και από ενώσεις που συνιστούν τον χούμο, οι οποίες εμφανίζουν δυσκολία στην ταξινόμησή τους σε κάποια ομάδα ενώσεων της οργανικής χημείας και ποσοστιαία αντιπροσωπεύουν 85%-90% της οργανικής ουσίας του εδάφους. [1]

Οργανισμοί του εδάφους

Οι οργανισμοί του εδάφους αποτελούνται από βακτήρια, μύκητες, ακτινομύκητες, φύκη, λειχήνες, που ανήκουν στη χλωρίδα του εδάφους, αλλά και από είδη που ανήκουν στην πανίδα του εδάφους όπως γαιοσκώληκες (earthowrms), τερμίτες (termites), μυρμήγκια (ants).

Τα βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί, έχουν σχήμα συνήθως ραβδόμορφο, σπανιότερο, σφαιροειδές, και μέγεθος μικρότερο του 1 - 10m (συνηθέστερο έως 5m). Είναι το πολυπληθέστερο είδος οργανισμών στο έδαφος. Αποτελούνται από 80% νερό, 10% άνθρακα και 2% άζωτο. Ταξινομούνται ανάλογα:

Με την μέθοδο λήψης τροφής και ενέργειας. Συνηθέστερα είναι τα ετερότροφα με πηγή τροφής (άνθρακα) και ενέργειας την οργανική ουσία. Τα αυτότροφα έχουν πηγή άνθρακα το CO2 και ενέργειας την οξείδωση ανόργανων στοιχείων ή ενώσεων. Τα βακτήρια που χρησιμοποιούν την ενέργεια οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων, ονομάζονται χημοσυνθετικά, ενώ αυτά που χρησιμοποιούν το φώς για ενέργεια φωτοσυνθετικά. Στα αυτότροφα χημοσυνθετικά ανήκουν τα νιτροβακτήρια (nitrozomonas και nitrobacter), που οξειδώνουν το αμμωνιακό άζωτο, που παράγεται κατά την διάσπαση των πρωτεϊνών σε νιτρώδη και νιτρικά. Η διαδικασία είναι γνωστή ως νιτροποίηση. Στα ετερότροφα βακτήρια ανήκουν οι δεσμευτές αζώτου, που ανάγουν το ατμοσφαιρικό άζωτο σε αμμωνιακό και το δεσμεύουν υπό οργανική μορφή (αμινοξέα) αλλά και βακτήρια, εκέινα τσα οποία είναι τα πιο διαδεδομένα, που δεν δεσμεύουν άζωτο, αλλά απαιτούν δεσμευμένο άζωτο. Αυτά κυρίως θεωρούνται υπεύθυνα για την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.

Με την ύπαρξη ή όχι συμβίωσης με φυτά. Οι δεσμευτές αζώτου, ετερότροφα βακτήρια, μπορούν να ζουν ελεύθερα ή συμβιωτικά με ορισμένα φυτά (ψυχανθή, όπως φασόλια, μπιζέλια, κ.α.). Τα τελευταία, κυρίως είδη του Rhyzobium sp., δημιουργούν φυματία (εξογκώματα) στις ρίζες τους εντός των οποίων γίνεται η δέσμευση και η μετατροπή του ατμοσφαιρικού αζώτου.

Με τις απαιτήσεις σε οξυγόνο. Τα μη συμβιωτικά βακτήρια, που ζουν ελεύθερα, περιλαμβάνουν αναερόβια και αερόβια (όπως το azotobacter) είδη. Επίσης σε αερόβια και αναερόβια διακρίνονται και τα βακτήρια που δεν δεσμεύουν άζωτο. Η θερμοκρασία, η υγρασία, ο αερισμός, η οξύτητα καθώς και οι άλλες συνθήκες του εδάφους επηρεάζουν την ανάπτυξη και δραστηριότητα των βακτηρίων. Γενικά περισσότερα βρίσκουμε στα γόνιμα εδάφη ενώ αυξάνονται πολύ γρήγορα όταν υπάρχουν επίσης αρκετά οργανικά συστατικά. Έχουν τις ίδιες απαιτήσεις με αυτές των καλλιεργειών όσον αφορά στην υγρασία (δηλαδή έδαφος στην υδατοϊκανότητα), ενώ σε θερμοκρασία οι τιμές μεταξύ 19oC και 37oC και σε pH οι τιμές μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται ικανοποιητικές. Ως τροφή είναι δυνατόν να χρησιμοποιούν τις εύκολα αποσυντιθέμενες οργανικές ουσίες.

Οι μύκητες είναι μονοκύτταροι και πολυκύτταροι οργανισμοί και σχηματίζουν μυκήλιο κατά την αποσύνθεση ορισμένων υλικών. Είναι πάντοτε ετερότροφοι αερόβιοι, πολλοί ενώ ζούν συμβιωτικά με τις ρίζες (μυκόρριζα) διαφόρων φυτικών ειδών. Οι ρίζες μεταβιβάζουν ουσίες στους μύκητες και οι υφές των μυκήτων βοηθούν τις ρίζες να απορροφήσουν θρεπτικά στοιχεία και νερό. Οι μύκητες διασπουν την οργανική ουσία και προμηθεύονται άνθρακα και ενέργεια (αφού στερούνται χλωροφύλλης) από τις κυτταρίνες, που απαντώνται ως συστατικό ξύλου, τις πηκτίνες, τις ημικυττερίνες, την κερατίνη και τη λιγνίνη. Τα πολυμερή μόρια αυτών των ενώσεων διασπώνται σε μικρότερα μόρια λόγω της έκχυσης ενζύμων από τους μύκητες. Εμφανίζονται λιγότερο απαιτητικοί σε σχέση με τα αυξημένα ποσοστά υγρασίας, που θέλουν τα βακτήρια, ενώ απαιτούν περισσότερο όξινο περιβάλλον. Ιδιαίτερα δε σε χαμηλά pH η σημασία τους είναι μεγαλύτερη, γιατί μειώνεται σημαντικά η δραστηριότητα των βακτηρίων.

Οι ακτινομύκητες σχετίζονται μορφολογικά και ταξινομικά με τους μύκητες και τα βακτήρια. Είναι μονοκύτταροι οργανισμοί και φτιάχνουν μυκήλια (όμοια με τους μύκητες), πολλοί αναπαράγονται με σπόρους, οι οποίοι μοιάζουν με τα κελιά των βακτηρίων. Είναι κυρίως ετερότροφοι, αερόβιοι και σαπροφυτικοί. Βοηθούν τη διάσπαση των συστατικών της οργανικής ουσίας και κυρίως της κυτταρίνης, επιταχύνουν παράλληλα και τον αργό ρυθμό αποσύνθεσης οργανικών ουσιών απο τα βακτήρια. Δίνουν στο έδαφος χαρακτηριστική γαιώδη οσμή (ιδίως σε εδάφη που πρόσφατα οργώθηκαν, ή που είναι φρεσκοβρεγμένα). Σήμερα οι ακτινομύκητες είναι πολύ χρήσιμοι γιατί παράγουν μια σειρά χρήσιμων αντιβιοτικών, όπως streptomycin, terramycin, neomycin. Τέλος, πριν από είκοσι περίπου χρόνια βρέθηκε ότι έχουν συμβιωτική δράση με επτά τουλάχιστον οικογένειες φυτών (ενώ τα βακτήρια rhizobium μόνο με τα ψυχανθή) και ότι δεσμεύουν ατμοσφαιρικό άζωτο. Αναπτύσσονται σε ποικίλα καθεστώτα εδαφικής υγρασίας προτιμώντας κυρίως τα υγρά εδάφη. Είναι περισσότεροι στα θερμά εδάφη, ενώ δεν θέλουν όξινες συνθήκες (ικανοποιητική ανάπτυξη έως pH 6).

Τα φύκη είναι εφοδιασμένα με χλωροφύλλη και επομένως ικανά να φωτοσυνθέτουν μικροσκοπικά φυτά. Ζούν στην επιφάνεια του εδάφους, ευνοούνται ακόμη περισσότερο σε συνθήκες υγρασίας και απαιτούν φώς. Δεν είναι τόσο σημαντικά ως διασπαστές της οργανικής ουσίας.

Οι λειχήνες τεμαχίζουν τα φυτικά μέρη και εκθέτουν οργανικές επιφάνειες, ώστε να δρουν πάνω τους οι εδαφικοί μικροοργανισμοί. Μετακινούν, εντός του εδάφους, τεμάχια και περιττώματα πλούσια σε βακτήρια προς όλες τις κατευθύνσεις. Γενικά δρουν προς το όφελος της ομογενοποίησης του εδαφικού σώματος. Ο πληθυσμός τους μειώνεται αισθητά από την επιφάνεια του εδάφους προς τα βαθύτερα στρώματα. Εδώ ανήκουν τα πρωτόζωα, (η απλούστερη ίσως μορφή πανίδας), τα αρθρόποδα (π.χ. τερμίτες), οι (γαιο-) σκώληκες, που περιλαμβάνουν και τους σημαντικούς νηματώδεις, οι οποίοι έχουν και επιβλαβή δράση για τις ρίζες των φυτών.[1]

Εδαφικές ιδιότητες και οργανισμοί του εδάφους

Ιδιότητες όπως η εδαφική υγρασία, η θερμοκρασία του εδάφους, το pH, το πορώδες, ο αερισμός, τα άλατα, η έκθεση στο φως - τον ήλιο και βέβαια το ποσοστό οργανικής ουσίας είναι οι σημαντικότερες εδαφικές ιδιότητες, που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τον πληθυσμό και την ένταση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών του εδάφους. Επομένως κλιματικές συνθήκες και κυρίως η θερμοκρασία και η υγρασία, αλλά και το είδος και η κατάσταση της βλάστησης, είναι παράγοντες που επίσης επηρεάζουν το είδος και τον πληθυσμό αυτών.

Εδαφική υγρασία: Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η εδαφική υγρασία, η οποία για να δημιουργήσει άριστες συνθήκες δραστηριότητας οργανισμών στο έδαφος, αλλά και αύξησης του πληθυσμού τους, πρέπει να βρίσκεται κοντά στην υδατοϊκανότητα. Ένα ποσοστό 80% της υδατοϊκανότητας θεωρείται ευνοϊκή τιμή (κοντά δηλαδή και στις απαιτήσιες των καλλιεργειών). Παράλληλα όμως να σημειωθεί ότι η αντοχή των μικροοργανισμών σε δυσμενείς συνθήκες υγρασίας είναι μεγάλη.

Θερμοκρασία: Οι άριστες συνθήκες θερμοκρασίας είναι αρκετά υψηλότερες από τις αντίστοιχες απαιτήσεις των καλλιεργειών, με αποτέλεσμα σε συνήθη εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα οι μικροοργανισμοί να μην μπορούν να αναπτύξουν τη μέγιστη δραστηριότητα τους. Η πλειοψηφία των βακτηρίων και των ακτινομυκήττων θέλουν, για άριστη συμπριφορά, τιμές θερμοκρασίας μεταξύ 25 και 37oC. Υπάρχουν και οργανισμοί όμως που αντέχουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και άλλοι σε πολύ υψηλές. Γενικά πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι βιολογικές αντιδράσεις αυξάνουν σε διπλάσιο ρυθμό καθώς αυξάνει η θερμοκρασία από 10 σε 20oC.

pH του εδάφους: Η οξύτητα ή αλκαλικότητα του εδάφους αποτελεί σημαντική παράμετρο για την μικροβιακή δραστηριότητα του εδάφους. Από τα αναφερθέντα για τα βακτήρια και τους μύκητες είναι φανερό ότι ο λόγος του πληθυσμού των μυκήτων προς τον πληθυσμό των βακτηρίων (ή και ακτινομυκήτων) είναι μεγαλύτερος σε όξινα εδάφη παρά σε αλκαλικά. Εξετάζοντας συνολικά τους οργανισμούς του εδάφους μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι τιμές του pH γύρω στο 7 είναι ικανοποιητικές.

Πορώδες - αερισμός: Γενικά τα λεπτόκοκκα εδάφη θεωρούνται ευνοϊκότερα για την ανάπτυξη των μικροοργανισμών σε σχέση με τα χονδρόκοκκα. Παράλληλα όμως απαιτούν ικανοποιητικό αερισμό ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν τα απαραίτητα στοιχεία: οξυγόνο (για τις οξειδωτικές διαδικασίες), διοξείδιο του άνθρακα (ως πηγή άνθρακα για τους αυτότροφους οργανσισμούς) και άζωτο για τους δεσμευτές του ατμοσφαιρικού αζώτου). Όσα αναφέρθηκαν οδηγούν στην εφαρμογή ορισμένων μέτρων για να βελτιωθούν οι συνθήκες, που θα επιτρέψουν την αύξηση της μικροβιακής δραστηριότητας του εδάφους κατά τρόπο, που θα έχει θετική επίδραση στην παραγωγική συμπεριφορά μιας περιοχής. Μερικά από τα μέτρα αυτά είναι:

Διατήρηση του pH του εδάφους σε τιμές πάνω από 6 π.χ. με ασβέστωση.

Περιορισμός εδαφικών απολυμάνσεων και αποστειρώσεων.

Διατήρηση ποσοστού οργανικής ουσίας σε υψηλά επίπεδα.

Εμβολιασμός του εδάφους με τα επιθυμητά συμβιωτικά βακτήρια.

Αποφυγή ύπαρξης συνθηκών ξηρασίας, μόνιμης στάθμης νερού, υπερβολικής λίπανσης, συγκέντρωσης αλάτων. [1]

Επιβλαβής δράση μικροοργανισμών

Αρκετά είδη των περιγραφέντων οργανισμών προκαλούν ασθένειες στις καλλιέργειες και παράλληλα δρουν ανταγωνιστικά ως προς αυτές στην πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων. Επιβλαβής επίσης δράση θεωρείται η απονιτροποίηση (αναγωγή νιτρικών και νιτρωδών σε αέριες μορφές αζώτου, οι οποίες φεύγουν προς την ατμόσφαιρα) καθώς και η παραγωγή τοξικών συστατικών, προϊόντων δηλαδή ατελούς αποσύνθεσης οργανικής ουσίας, τα οποία εμφανίζονται σε κακές εδαφικές συνθήκες.

Τα βακτήρια προκαλούν ασθένειες σε πολλά φυτικά είδη, αυτές οι ασθένειες είναι γνωστές με το γενικό όνομα βακτηριώσεις. Στο αμπέλι π.χ. βακτηριώσεις προκαλούνται κυρίως από τα βακτήρια Xanthomonas ampelina και Agrobacterium tumefaciens. Επιβλαβής θεωρείται και για τον άνθρωπο η δράση ορισμένων βακτηρίων, που υπάρχουν στα τρόφιμα (π.χ. σαλμονέλα).

Οι μύκητες προκαλούν περισσότερες ασθένειες στα φυτά και σε διάφορα είδη της πανίδας του εδάφους. Στα πρωτόζωα για παράδειγμα οι μύκητες εισέρχονται εντός τους (ανάπτυξη μυκηλίου) και αφού καταφέρουν να τα αδρανοποιήσουν τα χρησιμοποιούν ως τροφή. Στους επικίνδυνους μύκητες ανήκουν και τα δηλητηριώδη μανιτάρια. Η δυνατότητα αυτή, που έχουν οι μικροοργανισμοί του εδάφους, να δρουν δηλαδή αρνητικά και όχι μόνο θετικά, στη γεωργική χρήση μιας περιοχής, πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη, ώστε να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην διαμόρφωση συνθηκών, που θα ενισχύσουν τον ωφέλιμο μόνο ρόλο.

Μερικοί βασικοί κανόνες που πρέπει να εφαρμόζονται για τον περιορισμό της εξάπλωσης της επιβλαβούς δράσης των μικροοργανισμών είναι η χρησιμοποίηση υγιών φυτωρίων και ποικιλιών ανθεκτικών σε μύκητες ή βακτήρια, που απαντώνται στην εξεταζόμενη περιοχή. Επιπλέον η απολύμανση καλλιεργητικών εργαλείων και λοιπών μέσων, που έρχονται σε επαφή με τα φυτά και το έδαφος, η αποφυγή μεταφοράς εδάφους με επιβλαβείς μικροοργανισμούς, η καταστροφή (κάψιμο) φυτικών μερών ή και ολόκληρων των φυτών που έχουν προσβληθεί από μύκητες και ο έλεγχος του νερού άρδευσης.[1]

Σύσταση υπολειμμάτων φυτών και ζώων

Η γνώση των συστατικών από τα οποία αποτελούνται τα νεκρά υπολείμματα των φυτών και των ζώων, που συνιστούν την πρώτη ύλη της οργανικής ουσίας, είναι βασική προϋπόθεση για την ευκολότερη κατανόηση της διαδικασίας μετατροπής αυτών των συστατικών και του τελικού σχηματισμού του χούμου. Νερό, οργανικά και ανόργανσα συστατικά αποτελούν το περιεχόμενο αλλά και τα κυτταρικά τοιχώματα των φυτικών μερών (τα οποία είναι και ποσοστιαία πολύ περισσότερα από τα ζωικής προέλευσης υπολείμματα, καθώς επίσης και από τους νεκρούς οργανισμούς του εδάφους). Το περιεχόμενο των κυττάρων αποτελείται κυρίως από πρωτεϊνες (κυριότερο συστατικό του πρωτοπλάσματος), σάκχαρα και άμυλο (υδατάνθρακές. Επίσης εμφανίζονται και λίπη. Οι φυτικές πρωτεϊνες υδρολύονται στα αμινοξέα από τα οποία αποτελούνται. Στα κυτταρικά τοιχώματα υπάρχουν κυρίως κυτταρίνη (είναι το κυριότερο συστατικό, μοριακού βάρους 350.000-450.000, αποτελείται μάλιστα από ρίζες β, D-γλυκόζης ενωμένες με άτομα άνθρακα), ημικυτταρίνες, πηκτινικές ενώσεις (με έντονη την παρουσία στις ρίζες τους καρβοξυλικών ριζών) και η λιγνίνη, ένωση πολύπλοκης χημικής σύστασης, που έχει ως βάση αρωματικούς πυρήνες και που δεν είναι πάντα η ίδια στα διάφορα φυτικά είδη.

Η ποσοστιαία κατανομή των οργανικών συστατικών ποικίλλει. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες τιμές:

Aπλά σάκχαρα και πολυσακχαρίτες: 1 - 5%

Kυτταρίνη: 15 - 50%

Hμικυτταρίνη: 10 - 30%

Λιγνίνη: 10 - 30%

Τανίνη, λίπη, ρυτίνες: 1 - 8%

Πρωτεΐνες: 1 - 15%

Στα ανόργανα συστατικά ανήκουν ενώσεις των στοιχείων καλίου, ασβεστίου, μαγνησίου, φωσφόρου, νατρίου, θείου, και σπανιότερα ενώσεις του αργιλίου και πυριτίου. Οι ενώσεις αυτές αποτελούν συνήθως μικρότερο ποσοστό από 1% του ξηρού βάρους της οργανικής ουσίας, συνιστούν δε την τέφρα που απομένει μετά την καύση της οργανικής ουσίας σε θερμοκρασία περίπου 550oC.[1]

Αποδόμηση των οργανικών συστατικών

Τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα, που συσσωρεύονται στο έδαφος, υφίστανται μια σειρά διαδικασιών οι οποίες συνιστούν την φάση της αποδόμησης της οργανικής ουσίας, της αποσύνθεσης δηλαδή των συστατικών. Κύριο πάντα ρόλο στη διαδικασία της αποδόμησης παίζουν τα διάφορα είδη μικροοργανισμών.[1]

Ένταση αποσύνθεσης

Ο ρυθμός αποσύνθεσης της οργανικής ύλης του εδάφους εξαρτάται και από τους ακόλουθους παράγοντες, που έχουν σχέση με το προς αποδόμηση υλικό, δηλαδή τα υπολείμματα φυτών κατά κύριο λόγο: Από το είδος των ενώσεων, που υπάρχουν σ' αυτή και δεν είναι ίδιο για όλα τα συστατικά. Ορισμένα αποδομούνται γρηγορότερα (π.χ. σάκχαρα) ενώ μερικά θεωρούνται ότι αποσυντίθενται πολύ αργά (λιγνίνη). Η σειρά μείωσης του ρυθμού αποδόμησης είναι η εξής: Σάκχαρα, άμυλο - πολυσακχαρίτες - απλές πρωτεΐνες - σύνθετες πρωτεΐνες - πηκτίνες, ημικυτταρίνες - κυτταρίνη - λιγνίνη, τανίνες, ρητίνη, λίπη, κηροί.

Από το είδος των φυτών από τα οποία προέρχεται: Ο ρυθμός αποδόμησης μειώνεται σύμφωνα με την εξής σειρά: Ψυχανθή - Διάφορα χόρτα - Φυλλοβόλοι θάμνοι - Δένδρα - Κωνοφόρα.

Από την ηλικία των συστατικών της: Εδώ ισχύει ο κανόνας ότι μεταξύ δύο ίδιων φυτικών μερών δισπάται ευκολότερα το νεότερης ηλικίας γιατί με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται η περιεκτικότητα του φυτικού υλικού σε κυτταρίνη και λιγνίνη.[1]

Διαδικασίες Αποσύνθεσης

Ανεξάρτητα από τον ρυθμό της αποσύνθεσης, οι διαδικασίες της μπορεί να διακριθούν σε μηχανική κατεργασία, βιοχημικές αντιδράσεις και διαδικασίες μικροβιακής φύσεως, οι οποίες συνήθως συμβαίνουν ταυτόχρονα. Η μηχανική κατεργασία περιλαμβάνει τον τεμαχισμό των φυτικών ιστών και την ανάμειξη τους από τους ζωικούς εδαφικούς οργανισμούς. Επίσης εδώ περιλαμβάνονται διαδικασίες, όπως μάσημα, πέψη ιστών από γαιοσκώληκες και αρθρόποδα. Οι βιομηχανικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν υδρόλυση (αμύλου προς απλούστερα σάκχαρα και πρωτεϊνών προς πεπτίδια και αμινοξέα) και οξείδωση με μερική αποδόμηση ενώσεων υψηλού πολυμερισμού. Το σκούρο χρώμα της οργανικης ουσίας οφείλεται στην οξείδωση των φαινολών. Διαδικασίες μικροβιακής φύσεως (με την επίδραση ενζύμων) από τους ετερότροφους και σαπροφυτικούς φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Επίσης αποδομούνται και οι νεκροί μικροοργανισμοί.[1]

Ορυκτοποίηση

Η διαδικασία της αποδόμησης των οργανικών ενώσεων οδηγεί, μέσω διαδικασιών οξείδωσης σε αερόβιες συνθήκες, σε όμοια τελικά προϊόντα, που αποτελούνται κυρίως από ενώσεις ανθρακούχες, αζωτούχες, θειούχες, φωσφορούχες, από νερό, οξυγόνο, υδρογόνο, υδροξύλια, κατιόντα. Η διάσπαση των οργανικών συστατικών του εδάφους σε απλούστερες οργανικές ενώσεις και σε ορυκτά συστατικά καθώς και η απελευθέρωση των ενωμένων στις οργανικές ενώσεις στοιχείων ονομάζεται ορυκτοποίηση της οργανικής ουσίας.

Είναι πολύ σημαντική διαδικασία γιατί τα θρεπτικά συστατικά της οργανικής ύλης, για να διατεθούνν στα φυτά πρέπει να προστεθούν ως ανόργανα ιόντα. Η ένταση της ανοργανοποίησης εξαρτάται σημαντικά από τους κλιματικούς παράγοντες. [1]

Λόγος C/N

Στις προηγούμενες παραγράφους έχει τονισθεί ο ρόλος των μικροοργανισμών στην αποδόμηση των οργανικών ενώσεων, των υπολειμμάτων της φυτικής και ζωικής προέλευσης, στην ορυκτοποίηση δηλαδή της οργανικής ουσίας. Βασική προυπόθεση, για την αύξηση της έντασης της αποσύνθεσης είναι η ύπαρξη ικανού αριθμού μικροοργανισμών, γεγονός που προφανώς ικανοποιείται από την ύπαρξη ευνοϊκών συνθηκών για την αύξηση του αλλά και για την αύξηση της έντασης της δραστηριότητας τους.

Ο άνθρακας προέρχεται κυρίως από την διάσπαση των υδατανθράκων ενώ το άζωτο από τις πρωτεΐνες κΤαι όταν αυτό δεν επαρκεί από τα αποθέματα του εδάφους. Το άζωτο χρησιμοποιείται από τους μύκητες και τα βακτήρια για τη σύνθεση των πρωτεϊνών τους και είναι αυτό τελικά που ελέγχει τον ρυθμό διάσπασης οργανικής ύλης. Ο έλεγχος της ύπαρξης ικανοποιητικών ποσοτήτων αζώτου γίνεται με τον λόγο: συνολικής ποσότητας άνθρακα προς συνολική ποσότητα αζώτου (C/N).

Ο όρος συνολική ποσότητα αναφέρεται στην περιεκτικότητα όλης της οργανικής ύλης. Οι τιμές, που παίρνει ο λόγος αυτός για τα διάφορα συστατικά, που προστίθενται στο έδαφος και αποτελούν το μητρικό υλικό της οργανικής ουσίας, ποικίλλουν π.χ. από 12 - 20 για το τριφύλλι έως 400 - 500 για το πριονίδι. Οι μικροοργανισμοί έχουν λόγο C/N = 6 όταν πρόκειται για τα βακτήρια και τους ακτινομύκητες και 12 για τους μύκητες. Τέλος η οργανική ουσία ενός καλλιεργούμενου εδάφους έχει μέσες τιμές C/N μεταξύ 10 και 12.

Έδαφος με τιμές, για το λόγο C/N, μικρότερες από 20: Φανερώνει επαρκή επίπεδα αζώτου για τις ανάγκες τις ανάγκες των μικροοργανισμών και συνεπώς έντονο ρυθμό αποδομήσεως οργανικής ουσίας.

Η ταυτόχρονη εξέταση των ποσοτήτων C και N επιβάλλεται από το γεγονός ότι επιδιωκόμενος στόχος, από άποψη οργανικής ουσίας, δεν είναι μόνο η αύξηση των οργανικών συστατικών του εδάφους (που θα μπορούσε να ελεγχθεί μόνο με την εξέταση του οργανικού άνθρακα) αλλά και η εξασφάλιση συνθηκών, που να επιτρέπουν την αποσύνθεση τους και την απελευθέρωση των χρήσιμων συστατικών τους για τα φυτά, καθώς επίσης και το σχηματισμό του χούμου.

Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι μειωμένες ποσότητες αζώτου στο έδαφος (σε μορφές αφομοιώσιμες από τα φυτά) θα προκαλέσουν την έλλειψή του στα φυτά, η οποία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη λόγω του υπάρχοντος ανταγωνισμού μεταξύ μικροοργανισμών και του ριζικού συστήματος των ανώτερων τους φυτών. Πράγματι όταν το άζωτο υπάρχει σε περιορισμένες ποσότητες τότε δεσμεύεται πρώτα (πριν να γίνει δηλαδή διαθέσιμο στις εδαφικές ρίζες) από τους εδαφικούς μικροοργανισμούς, γιατί αυτοί είναι αφθονότεροι και σε πιο στενή επαφή.[1]

Παράγοντες αποσύνθεσης οργανικής ουσίας

Οι παράγοντες, που επιδρούν στην δραστηριότητα των μικροοργανισμών, όπως οι διάφορες εδαφικές, είναι κυρίως εκείνοι που ουσιαστικά ρυθμίζουν την πορεία της διάσπασης της οργανικής ουσίας. Από τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, του παρόντος κεφαλαίου, προκύπτει ότι οι συνθήκες που επιδρούν στην χουμοποίηση είναι:

Ατμοσφαιρική θερμοκρασία: Επηρεάζει την θερμοκρασία του εδάφους. Ψυχρές περίοδοι καθυστερούν την ανάπτυξη των φυτών και την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας. Θερμές περίοδοι βοηθούν υψηλή παραγωγή φυτών αλλά και γρήγορη διάσπαση της οργανικής ουσίας. Υψηλή περιεκτικότητα της τελευταίας εμφανίζεται, όταν η θερμοκρασία είναι μεγάλη, όσο δηλαδη απαιτείται, κατά την περίοδο ανάπτυξης των φυτών και μικρή τα υπόλοιπα διαστήματα, οπότε και συσσωρεύεται οργανική ουσία στο έδαφος. Οι διαπιστώσεις αυτές αντικατοπτριζονται και στο γεγονός ότι τα εδάφη που υπάρχουν στις στέπες είναι τα πλουσιότερα από πλευράς χούμου.

Εδαφικό νερό: Τόσο τα φυτά όσο και οι μικροοργανισμοί απαιτούν επιπλέον εδαφική υγρασία παράλληλα με την υδατοϊκανότητα. Ξηρασία ή κατάκλυση του εδάφους μειώνει την ικανότητα ανάπτυξης των φύλλων και της αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας.

Η περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία. Η έλλειψη των απαραίτητων στοιχείων, ιδίως του αζώτου, μειώνει την ανάπτυξη των φυτών λόγω κυρίως του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων μικροοργανισμών και φυτών. Επίσης όσο περισσότερο άζωτο υπάρχει σ' ένα έδαφος τόσο περισσότερο θα διατηρηθεί η οργανική ουσία (γιατί προεξοφλείται το απαραίτητο για τους μικροοργανισμούς άζωτο).

Η αντίδραση του εδάφους:. Όταν οι τιμές pH είναι μεταξύ 6 και 8 θεωρούνται οι καλύτερες για τη δράση και ανάπτυξη των μικροοργανισμών του εδάφους, η οποία περιορίζεται σημαντικά για pH < 4,5 και pH > 8,5. Δυσμενέστερες συνθήκες εμφανίζουν τα όξινα εδάφη.

Η μηχανική σύσταση: Τ' αργιλώδη εδάφη συγκρατούν περισσότερες ποσότητες χούμου.[1]

Πλεονεκτήματα οργανικής ουσίας

Αποτελεί βασική πηγή ενέργειας μέσα στο χώρο του εδαφικού συστήματος, το οποίο αποτελεί δυναμικό σύστημα και επομένως χρειάζεται συνεχή τροφοδότηση με ενέργεια. Αυξάνει τη συνεκτικότητα εδαφών με ψηλή περιεκτικότητα σε άμμο, ενώ μειώνει την πλαστικότητα και συνεκτικότητα των αργιλωδών εδαφών. Βελτιώνει τη δομή του εδάφους, δημιουργώντας σταθερά συσσωματώματα και το πορώδες του εδάφους. Προστατεύει τα εδάφη από διαβρώσεις. Αυξάνει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων (ΙΑΚ), συνεισφέροντας συχνά το 30% - 70% της συνολικής ΙΑΚ, την ικανότητα συγκρατήσεως υγρασίας. Αποτελεί την πηγή του 90% - 95% του αζώτου σε εδάφη χωρίς λίπανση και είναι η κυριότερη πηγή διαθέσιμου φωσφόρου και διαθέσιμου θείου. Σχηματίζει οργανομεταλλικά σύμπλοκα (χηλικές ενώσεις) μέσω οργανικών συστατικών, που ενώνονται με ιχνοστοιχεία (π.χ. Fe,Zn, Cu).

Ανάλογα με το ποσοστό της αναλογίας χουμικού συστατικού προς μέταλλο διακρίνονται σε υδατοδιαλυτά (σχέση 1:1 ή 1:2), τα οποία μετακινούνται από την επιφάνεια στους κατώτερους εδαφικούς ορίζοντες αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα τους και σε αδιάλυτα σύμπλοκα (σχέση 1:6. Παρέχει στα φυτά οργανικές ενώσεις (χωρίς τη διαδικασία ανοργανοποίησης) σε μικρές βέβαια ποσότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη τους, εφόσον δρούν ως αυξίνες. Επηρεάζει τον χρωματισμό των επιφανειακών στρωμάτων του εδάφους, ευνοώντας την απορρόφηση της θερμότητας που έχει ως συνέπεια την πρώιμη ανάπτυξη των φυτών. Βοηθά, με τα όξινα συστατικά της και με το παραγόμενο κατά τη διάσπαση της CO2, στη χημική αποσάθρωση των ορυκτών και στην απελευθέρωση θρεπτικών στοιχείων.[1]

Σχετικές σελίδες

Βιβλιογραφία

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 "Εδαφολογία και κρασί - Αξιολόγηση εδαφών και τοποκλιματικές συνθήκες", του Διονυσίου Καλύβα, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ανακτήθηκε από «http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php?title=Οργανική_ουσία_εδάφους&oldid=59648»